Рашизм

Бу күренеш россиялеләрнең «махсус цивилизация миссиясе» идеяларына нигезләнә; Мәскәү өченче Рим һәм рус колониализмы төшенчәләре белән тыгыз бәйләнгән. Бу шулай ук Россия хәрби агрессиясен яклаучыларны ачыклау өчен киң кулланылган дәгъва.

Бу күренешне беренче тапкыр Чечен Ичкерия Республикасы президенты Җохар Дудаев тасвирлады, Россиянең Кавказдагы хәрби хәрәкәтен кискен уң тарафтагы идеологиянең чагылышы итеп күрде. Дудаев сүзләре буенча, «Рашизм — Бөек Россия шовинизмына, рухсызлыкка һәм әхлаксызлыкка нигезләнгән нәфрәт идеологиясе. Ул фашизмнан, расизмнан һәм милләтчелек кебек формаларыннан кешегә дә, табигатькә карата да күпкә кыргыйрак булуы белән аерылып тора. Ул бар нәрсәне һәм һәркемне юк итүгә, янган җир тактикасына нигезләнгән».

Бу термин рәсми булмаган түгәрәкләрдә 2008-нче елда, Рус-Грузия сугышы вакытында киң кулланылган. Бу термин массакүләм мәгълүмат чараларында Кырым ярымутравын Кырымны Россия Федерациясе белән аннексияләү вакытында, 2014-нче елның 17-нче июлендә Донецк янындагы Boeing 777 очкычын Украинада төшүе һәм 2014-нче елда Рус-Украина сугышы башлануы белән киң таралыш таба.

Тимоти Снайдер Путин һәм аның режимы идеологиясенә фәлсәфәче Иван Ильин йогынты ясаган дип саный. Россия академигы Владислав Иноземцев Россияне фашистлар дәүләте дип саный, шуңа күрә хәзерге Россиянең сәяси режимын фашистик дип атый. Милләтчелекне һәм милләтләрне өйрәнүче поляк галиме Томаш Камуселла һәм The Daily Telegraph журналисты Алистер Хит хәзерге рус авторитар сәяси режимын Путин фашизмы дип тасвирлыйлар. Мария Снеговая да Путин җитәкчелегендәге Россия фашистик режимга нигезләнгән дип таный.

Рашизм һәм рашист атамалары Украинаның хәрби һәм политик элиталары, шулай ук журналистлар, тәэсир итүчеләр, блогерлар һ.б. арасында киң кулланыла. Мәсәлән, Милли Куркынычсызлык һәм Оборона Советы Секретаре Олексий Данилов бу сүзнең Россиянең Украинага каршы агрессиясен сурәтләгән урыс яки Путин фашизмы мәгънәсендә кулланылуы яклы. Ул шулай ук рашизмның фашизмнан күпкә начаррак булуын искәртте.

«Бүген мин барлык журналистларга да „рашизм“ сүзен кулланырга өндәп торам, чөнки бу дөнья тарихында Путин әфәнде ясаган яңа күренеш — фашистлардан әллә ни аерылмаган заманча рашистлар. Мин моның сәбәбен шулай аңлатырмын: моңа кадәр һава бомбалары, андый җиһазлар булган шәһәрләрне юк итү мөмкинлеге булмаганга, андый көч юк иде. Хәзер бөтенләй башка мөмкинлекләр һәм алар моны кешелексез итеп кулланалар» — дип әйтә Олексий Данилов.

2022 елның 14 апрелендә Украинаның Югары Радасы Россия Федерациясен тоталитар неонацист режимы булган террористик дәүләт дип таныды һәм аның пропагандасын, шулай ук Россиянең Украинага каршы агрессиясен пропагандалауны тыйды.

 

Урыс фашисты Александр Дугин үзенең «Геосәясәтнең нигезләре: Россиянең геосәяси киләчәге» китабында Россиянең хәрби, полиция һәм тышкы сәясәт элитасына зур йогынты ясаган, Украина Россия белән кушылырга тиеш, чөнки «Украина» дәүләтнең геосәяси мәгънәсе юк, билгеле бер мәдәни импорт яки универсаль әһәмияте, географик уникальлеге, этник үзенчәлеге юк, аның кайбер территориаль амбицияләре бөтен Ауразия өчен зур куркыныч тудыра, һәм Украина проблемасын чишмичә, гомумән мәгънәсез. континенталь сәясәт турында яза. Украинага бәйсез булып калырга рөхсәт ителергә тиеш түгел, гәрчә кордон санитариясе булса гына, әмма әле ул да рөхсәт ителмәгәне хәерле. Бу китап Владимир Путинның тышкы сәясәтендә йогынты ясаган булырга мөмкин, һәм ахыр чиктә 2022-нче елда Россиянең Украинага һөҗүменә китерүчеләрнең берсе буларак санала.

Оксфордның Россия эшләре буенча белгече Самуэль Рамани әйтүенчә, РИА яңалыклар бастырган «Россия Украинада нәрсә эшләргә тиеш» дигән мәкалә «Мәскәү Кирмәненең төп агымын күрсәтә». Гомум Аурупа яклы медиа Еврпактивка караганда, Сергейцев «хәзерге Россия фашизмы идеологларының берсе». Латвия Тышкы эшләр министрлыгы башлыгы Эдгарс Ринкевич мәкаләне «гади фашизм» дип атады.

2022 елның мартында Йель тарихчысы Одд Арне Вестад Путинның Украина турындагы сүзләренә охшаган, Гарвард журналисты Джеймс Ф. Смит моны «үткән империя көчләренең колониаль раса аргументлары, XIX гасыр ахыры һәм ХХ йөз башы идеялары», дип йомгаклады.

Сәясәт белгече Станислав Белковский Рашизмның анти-фашизм булып яшерелгәнен, ләкин фашист йөзе һәм асылы бар дип искәртә. Сәясәт белгече Руслан Ключник билгеләп үткәнчә, бу күренеш Россия элитасы Көнбатыш стандартларына мөрәҗәгать итмичә, әмма Россиянең дәүләт төзү традицияләрен исәпкә алып үз «суверен демократиясен» төзергә хокуклы дигән фикердән гыйбарәт. Россиядә административ ресурслары демократик фасадны саклау чараларының бер коралы, ул гражданнар ихтыярын абсолют манипуляцияләү механизмын үз эченә яшерә.

Россия сәясәт белгече Андрей Пионтковский шуны раслый ки, рашизм идеологиясе нацизмга охшаш, Президент Владимир Путин чыгышы Адольф Гитлер фикерләрен чагылдыра.

Америка тарихчысы һәм сәясәт галиме Александр Дж. Мотил сүзләре буенча, рус фашизмы түбәндәге үзенчәлекләргә ия:

• Традицион авторитаризмнан һәм тоталитаризмнан аерылып торган демократик булмаган сәяси система;
• Статизм һәм гипермилләтчелек;
• Лидерның «артык ирлек» культы (аның батырлыгына, сугышчанлыгына һәм физик кыюлыгына басым ясау);
• Режимга һәм аның лидерына гомуми популяр ярдәм.

Профессор Олександр Костенко сүзләре буенча, рашизм — ул «иллюзияләргә нигезләнгән һәм Россия җәмгыяте мәнфәгатьләрен дөрес аңламаган өчен, теләсә нинди үзбашчалыкның кабул ителүен аклау» идеологиясе. Тышкы сәясәттә расизм үзен күрсәтә: аерым алганда, халыкара хокук принципларын бозып, аның тарихи хакыйкатьнең версиясен Россия файдасына гына куллана, БМО Куркынычсызлык Советында вето хокукын боза һ.б. Эчке сәясәттә расизм — кеше фикер йөртү иреге хокукын бозу, „төрле хәрәкәт“ әгъзаларын эзәрлекләү, массакүләм мәгълүмат чараларын, үз халкын дөрес булмаган мәгълүмат белән тәэмин итү һ.б.» Олександр Костенко шулай ук Рашизмны социопатиянең бер чагылышы дип саный.

Татар сәясәт белгече Руслан Айсин сүзләре буенча, Украинада үзләре кылган кыргыйлыкны, кешелексез җинаятьне Россия хөкүмәте чеченнарга гаеп итеп аударырга тырыша. Шулай ук халыкта COVID-19 таҗлы вирус эпидемиясе уяткан нәфрәтне Россия хөкүмәте украин милләтчеләренә борса, моннан соң аны эчке дошман булып күзалланган Россия халыкларына борырга мөмкин, дип уйлый.

• Россиядә фашизм
• Россиянең Украинага бәреп керүе (2022)

• Motyl (3 December 2007). Is Putin's Russia Fascist?.
• Umland (26 March 2008). Is Putin's Russia really "fascist"? A response to Alexander Motyl.
• Motyl (1 March 2016). «Putin's Russia as a fascist political system» (en).