Mehsa Emini protestoları, 16 Eylül 2022'de İran'da başlayan ve 2023'e kadar devam eden sivil huzursuzluk ve protesto hareketleridir.
Protestolar, 1979'daki İslam Devrimi'nden bu yana "ülkenin daha önce gördüğü hiçbir şeye benzemeyen", hükümete karşı "en büyük meydan okuma" ve "en yaygın isyan" olarak tanımlandı.
| 2022 İran protestoları | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2021-22 İran protestoları, İran Demokrasi Hareketi ve Mehsa Emini'nin ölümü | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Mehsa Emini, Sakkız'den Tahran'a gelirken başörtüsünü "uygunsuz" bir şekilde takarak İran'ın zorunlu başörtüsü yasasını ihlal ettiği iddiasıyla 13 Eylül 2022 tarihinde Ahlak Polisi tarafından tutuklandı. Görgü tanıklarına göre, Ahlak Polisi görevlileri tarafından ciddi şekilde dövüldü, bu iddia İranlı yetkililer tarafından reddedildi. Daha sonra fenalaşarak hastaneye kaldırıldı ve üç gün sonra hayatını kaybetti. Protestolar, Emini'nin memleketi Sakkız'dan, İran Kürdistanı'ndaki diğer şehirlere ve İran geneline yayılırken, hükûmet ise yaygın internet kesintileri, sosyal medya kullanımına ülke çapında getirilen kısıtlamalar, göz yaşartıcı gaz ve silah sesleriyle karşılık verdi.
Protestolar, 2019'da 1500'den fazla kişinin öldürüldüğü İran protestoları kadar ölümcül olmasa da, ülke çapında; sosyal sınıflara, üniversitelere, sokaklara ve okullara yayıldı. Hükümetin protestolara müdahalesi sonucunda 15 Eylül 2023 itibariyle 68'i çocuk olmak üzere en az 551 kişi hayatını kaybetti. Çoğunun affedildiği Şubat 2023'ten önce, en az 134 şehir ve kasaba ile 132 üniversitede tahmini 19.262 kişi tutuklandı.
Aralarında okul çocuklarının da bulunduğu kadın protestocular gösterilerde kilit bir rol oynadı. Kadınlar için daha fazla hak talebinin yanı sıra İslam Cumhuriyeti'nin devrilmesinin de istendiği protestolar, İran'da seçim sonuçlarına ya da ekonomik sıkıntılara odaklanan önceki büyük protesto hareketlerinden ayrışmaktadır. Hükümetin protestolara tepkisi ve "barışçıl protestoculara ve çocuklara karşı acımasız ve orantısız güç kullanımı" geniş çapta kınanırken, İran Dini Lideri Ayetullah Ali Hamenei, olayları "ayaklanma" ve İran'a karşı yabancı düşman devletler ve yurtdışındaki muhalifler tarafından yaratılan "hibrit savaşın" bir parçası olarak değerlendirdi.
Mehsa Emini, 14 Eylül 2022'de Ahlak Polisi tarafından tutuklanan ve dövüldükten sonra iddiaya göre kafatasından yaralanarak beyin ölümü gerçekleşen ve iki gün sonra 16 Eylül'de ölen 22 yaşında İranlı bir kadındı. Cenazesinden sonra İran'ın bazı bölgelerinde protestolar yapıldı. Daha sonra 18 Eylül'de Kürdistan Eyaleti'nden Tahran'a ülke çapında bir grev çağrısı yapıldı. Eyaletin siyasi partileri ve sivil aktivistleri, pazartesi günü itibarıyla genel grev ilan etti.
Mehsa Emini öldükten saatler sonra, bir grup insan, cinayete uğradığının iddia edildiği Kasra Hastanesi'nin yakınlarında protesto etmek üzere toplandı ve "diktatöre ölüm", "ahlak polisleri katildir", "öldüreceğim, kız kardeşimi öldüreni öldüreceğim", "Mahsa'nın kanı üzerine yemin ederim ki İran özgür olacak", "Hamaney bir katildir, hükümeti geçersizdir" ve "Kürdistan'dan Tahran'a kadınlara karşı zulüm" gibi sloganlar atmaya başladı. Bu protestolar, bastırma ve tutuklama ile karşılandı. Bazı kadınlar, isyan karşıtı güçlerin saldırılarına karşı tesettürünü çıkarıp yaktı ve "Utanmaz DAEŞ" sloganı attı. Bazı insanlar arabalarıyla sokakta korna çaldı. Bir başka zorunlu tesettür giyimi kanunlarına karşı protesto Tahran'daki Arjantin Sokağı'nda gece vakti başladı. Protestocular, İran'ın başkanı ve zorunlu tesettür kanunlarına karşı sloganlar attı. Gece yayınlanan videolar, protestoculara karşı uygulanan şiddetli tutuklamaları gösteriyordu.
Cumartesi günü erken saatlerde Amini'nin toprağa verilmesinin ardından, Amini'nin memleketi Sakkız ve Senendec şehri, hükûmetin protestocuları dağıtmak için uyguladığı şiddete karşılık olarak büyük gösterilere yer verdi. Sakkız'da Amini'nin mezar taşı fotoğrafının yayılmasını takiben mezar taşındaki yazıt slogan haline geldi:
| “ | Farsça: ژینا جان تو نمیمیری. نامت یک نماد میشود Romanizasyon: Jīnā cān to ne-mī-mīrī. Nām-at Yek Namād mī-şavad "Sevgili Žina (Mahsa), ölmeyeceksin. Adın bir sembole dönüşecek." | „ |
Senendec şehrindeki insanlar bir kez daha Pazar gecesi Mehsa'nın ölümünü protesto etmek üzere sokaklara döküldü. "Diktatöre ölüm", "Hepimize yazıklar olsun, bize ve soysuz liderimize yazıklar olsun" ve "Hamaney'e ölüm" sloganları atıldı. Protestonun simgesi olarak bir grup kadın tesettürlerini çıkarttı. Doğrulanmamış BBC tarafından alıntılanmış kaynaklara güvenlik güçleri göstericilere ateş açtı. Tahran Üniversitesi'ndeki bazı öğrenciler, ellerinde afişlerle bir protesto mitingi düzenlediler. Güvenlik güçlerinin yoğunluğu Tahran ve Meşhed'de rapor edildi.
19 Eylül'de hükûmet Tahran'ın merkezinde mobil internetleri kesti. Sosyal medyadaki videolara göre, protestolar; Tahran'ın şehir merkezinde, Reşt şehrinin kuzeyinde, İsfahan'ın merkezinde ve Batı Kürt bölgesinde devam etti. Norveç merkezli insan haklarını gözleyen Hergew isimli organizasyona göre Kürdistan Eyaleti'nde üç protestocu güvenlik güçleri tarafından öldürüldü.
Urmiye'de Wali-asr semtinde Farjad Darvishi isimli 23 yaşındaki bir adam protesto sırasında polis tarafından öldürüldü. İddialara göre polis güvenlik ajanları tarafından gösteri sırasında vurulmuş ve hastane yolunda yaralarından ölmüştü.
Amerika'nın Sesi'ne göre, doğrulanmamış sosyal medya videoları, İran'ın 31 şehrinin en az 16'sında hükûmet karşıtı protestolar gösteriyordu. Sari'deki protestocular, bir şehir binasından Humeyni'nin ve onun selefinin fotoğraflarını yırttı. İran devlet medyası, Kürdistan'daki protestolarda üç kişinin öldürüldüğünü raporladı. Hengaw organizasyonuna göre, iki erkek protestocu, güvenlik güçleri tarafından Batı Azerbaycan eyaletinde öldürüldü ve bir kadın protestocu benzer bir şekilde Kirmanşah'da öldürüldü. Kirmanşah savcısı devlet sorumluluğunu reddetti, insanların "devrim karşıtı unsurlar" tarafından öldürüldüğü belirtti. İran devlet medyası, güney şehri Şiraz'da bir polis asistanının bir protestocu tarafından öldürüldüğünü raporladı. Kirman şehrinde bir kadının, bir protesto sırasında tesettürünü çıkarıp at kuyruğunu kestiği filme alındı. CNN'in röportaj yaptığı bazı tanıklar, protestoları, hızlıca şekil alınıp güvenlik güçleri müdahale etmeden seri şekilde dağılmaya çalışılan "şimşek protestoları" olarak tanımladı.
21 Eylül Kerec şehrinde bir protestoya katılan Hadis Necefi, İran güvenlik güçleri tarafından 6 kurşunla vurularak öldürüldü. Ölümünden önce, başörtüsü olmadan durduğu ve sarı saçlarını protestocuların önünde attığı videosu ünlü oldu. Ölümünden bu yana, İran'da devam eden protestoların sembollerinden biri haline geldi.
İran hükûmeti protestolara ilişkin fotoğraf ve videoların internette yayılmasını ve dünyanın önde gelen haber ajanslarına ulaşmasını engellemek için önce Sakkız ve Senendec şehirlerinde internet ağlarını birkaç günlüğüne kısıtlamıştı. Protestoların İran geneline yayılmasıyla birlikte, hükûmet ülke genelinde tüm internet ağını kesti.
Protestolarda, İran İslam Cumhuriyeti hükûmetini doğrudan hedef alan sloganlar kullanılmıştır.
İran İnsan Hakları'na göre, 25 Eylül itibarıyla, yetkililer tarafından gözaltına alınan ve istismara uğrayan yüzlerce kadının yanı sıra 54 kişi öldürüldü.
İnsan Hakları İzleme Örgütü, yetkililerin eylemcileri dağıtmak için göz yaşartıcı gaz ve orantısız güç kullandığını gösteren raporlarla ilgili endişelerini dile getirdi.
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Mehsa Emini protestoları, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
