ဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ

ဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ
ၽူႈၵိူဝ်းၵုမ် ၸိုင်ႈမိူင်း
တႄႇႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း 2016၊ ဢေႇပရႄႇ 6
သိုပ်ႇႁၢပ်ႉၶၢမ်ႇ	တႄႇဢဝ်တႃၶုၼ်
ၽွင်းလူင်ၵၢၼ်မိူင်းၼွၵ်ႈ ၵေႃႉထူၼ်ႈ 20
တႄႇႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း 2016၊ မၢတ်ႉၶျ် 30
သိုပ်ႇႁၢပ်ႉၶၢမ်ႇ	ဢူးဝုၼ်ႇၼမွင်ႇလႂိၼ်ႇ
ၽွင်းလူင် ထၢၼ်ၽွင်းလူင် ၵၢၼ်လုမ်းၸွမ်ၸိုင်ႈ
တႄႇႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း 2016၊ မၢတ်ႉၶျ် 30
သိုပ်ႇႁၢပ်ႉၶၢမ်ႇ	ဢူးတဵင်းၺုၼ်ႉ ဢူးၸူဝ်းမွင်ႇ ဢူးၸူဝ်းတဵင်း ဢူးဢွင်ႇမိၼ်း ဢူးလႃႉထုၼ်း
ၽွင်းလူင် ထၢၼ်ၽွင်းလူင် ၵၢၼ်ပၢႆးပႆႇၺႃႇ
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 2016၊ မၢတ်ႉၶျ် 30 – 2016၊ ဢေႇပရႄႇ 5
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	တေႃႇၶိၼ်ႇၸၢၼ်းရီႇ
ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်	တွၵ်ႇတႃႇမျူဝ်းတဵဝ်းၵျီး
ၽွင်းလူင် ထၢၼ်ၽွင်းလူင် ၵၢၼ်ၾႆးၾႃႉ လႄႈ ၵၢၼ်တၢင်ႉႁႅင်း
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 2016၊ မၢတ်ႉၶျ် 30 – 2016၊ ဢေႇပရႄႇ 5
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	ဢူးၶိၼ်ႇမွင်ႇၸူဝ်း (တၢင်ႉႁႅင်းၾႆးၾႃႉ) ဢူးၸေႇယႃႇဢွင်ႇ (တၢင်ႉႁႅင်း)
ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်	ဢူးၽေႇၸိၼ်ႇထုၼ်း
ၽူႈၼၢမ်း ဢမျူဝ်းတႃးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ ဢၽွႆႉၶျူၵ်ႉ
တိုၵ်ႉႁၢပ်ႇၵၢၼ်ဝႆႉ
တႄႇႁၢပ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း 2011၊ ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ 18
ၽူႈၼၢမ်းၼႂ်း ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ဢမျူဝ်းတႃးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ ဢၽွႆႉၶျူၵ်ႉ
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1988၊ သႅပ်ႇထႅမ်ႇပႃႇ 27 – 2011၊ ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ 18
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	ၸႄႈႁၢပ်ႇတႃၶုၼ်
ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်	ယႃႉပႅတ်ႈတႃၶုၼ်
ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽၢႆႇၶတ်းၶႂၢင်
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 2012၊ မေႇ 2 – 2016၊ ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 29
ၸဝ်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈ	ဢူးတဵင်းၸဵင်ႇ
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	ၸၢႆးလႃႉၵျေႃႇ
တႅၼ်းၽွင်း လုမ်းတႅမ်းၽွင်းၵူၼ်းမိူင်း ၸႄႈဝဵင်းၵေႃႉမူး
ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 2012၊ မေႇ 2 – 2016၊ မၢတ်ႉၶျ် 30
ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း	ဢူးၸူဝ်းတိၼ်ႉ
တၢင်းၼမ် ၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်ဢွင်ႇပႄႉ	46,730 (71.38%)
ၶေႃႈမုၼ်း ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ
ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ	(1945-06-19) 19 ၸုၼ်ႇ၊ 1945 (ဢႃႇယု 78) ပရိတ်ႉတိတ်ႉသျ်ပႃးမႃး၊ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ
ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း	ဢမျူဝ်းတႃးတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ ဢၽွႆႉၶျူၵ်ႉ
ၵေႃႉၵူႈ	မၢႆႇၵႄႇလ် ဢႄးရိတ်ႉ 1972၊ ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 1 - 1999၊ မၢတ်ႉၶျ် 27 (တေႃႇထိုင် မၢႆႇၵႄႇလ် ဢႄးရိတ်ႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇ)
ပီႈၼွင်ႉႁူမ်ႈတွင်ႉ	ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်း (ပေႃႈ) တေႃႇၶိၼ်ႇၵျီႇ (မႄႈ)
လုၵ်ႈလၢင်း	မျိၼ်ႉသၢၼ်းဢွင်ႇ ထဵင်ႇလိၼ်း
တီႈယူႇသဝ်း	မၢႆဝၢင်း (54)၊ သဵၼ်ႈတၢင်းတၵ်ႉၵတူဝ်ႇရဵၵ်ႉတႃႇ
ႁူင်းႁဵၼ်းမိူဝ်ႈဢွၼ်ႇ	ၸၼ်ႉၸွမ်တေႇလီႇ St Hugh's College (ဢွၵ်ႉသ်ၾူတ်ႉ) ၸၼ်ႉၸွမ်လၼ်ႇတၼ်ႇ
ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ၽႃႇသႃႇပုတ်ႉထ
ၶႅပ်းၸုမ်ႈ	Rafto Prize Sakharov Prize Nobel Peace Prize Jawaharlal Nehru Award International Simón Bolívar Prize Olof Palme Prize Bhagwan Mahavir World Peace Congressional Gold Medal
လၢႆးမိုဝ်း
ဝႅပ်ႉသၢႆႉ	ဝႅပ်ႉသၢႆႉပႃႇတီႇ

မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ၼႂ်းၵႃႈ 21 ပီၼႆႉ လႆႈထုၵ်ႇ ၶင်ၶွၵ်ႈႁိူၼ်း ႁိုင် 15 ပီယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ပႃႇတီႇၸုင်ႇ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၵူႈထၢၼ်ႈ 1990 ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ဢမျူဝ်းတႃး တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ ဢၽွႆႉၶျူၵ်ႉ ဢၼ်တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉသေ လႆႈဢွင်ႇပႄႇမႃးတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈသေ ႁူမ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်လႆႈ ၼၢင်းယိင်းၸွမ်ၽွင်းလူင် ထူၼ်ႈၼိုင်ႈ တီႈမိူင်းမၢၼ်ႈသေတႃႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းၶဝ် ဢမ်ႇယိုၼ်ႁပ်ႉမႃး။ လႆႈၶဝ်ႈၶႄႉၶဵင်ႇ တီႈပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈသွမ်ႈ ဢၼ်ၸတ်းႁဵတ်းမိူဝ် ပီ 2012၊ ဢေႇပရႄႇ 1 ၼၼ်ႉ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇၼႆႉ ပဵၼ်မႃး တႅၼ်းၽွင်း ၸႄႈဝဵင်းၵေႃႉမူး၊ ၸႄႈတိူင်းတႃႈၵုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ 1990 ၼၼ်ႉ မၼ်းၼၢင်း ထုၵ်ႇပၼ်သူး Rafto Prize လႄႈ တွၼ်ႈတႃႇလွင်ႈဝူၼ်ႉလွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈၼႆသေ လႆႈထုၵ်ႇပၼ်သူး Sakharov Prize သေ၊ မိူဝ်ႈပၢၼ်တႂ်ႈမိုဝ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉဢမ်ႇဢဝ်လွင်ႈႁုၵ်ႉႁၢႆႉတေႃႇသူႈသေ ၶဝ်ႈပၢင်တိုၵ်းမႃးလႄႈ မိူဝ်ႈပီ 1991 ၼၼ်ႉ လႆႈ သူးငမ်းယဵၼ် ၼူဝ်ႇပႄးလ် မႃးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ သဵၼ်ႈမၢႆၼၢင်းယိင်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ (100) ၵေႃႉ ဢၼ်မႅၵ်ႇၵၸၼ်း Forbes လႆႈလိူၵ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇၼႆႉ ထုၵ်ႇၼႄဝႆႉတီႈ မၢႆ 19 ယဝ်ႉ။

ၸိုဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ဢဝ် “ဢွင်ႇသၢၼ်း” တီႈ ၸိုဝ်ႈပေႃႈမၼ်းၼၢင်း ဢၼ်ပဵၼ် ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်း၊ ဢဝ် “ၸု” တီႈ ၸိုဝ်ႈၼၢႆး တေႃႇၸု လႄႈ ဢဝ် “ၵျီႇ” တီႈ မႄႈမၼ်း တေႃႇၶိၼ်ႇၵျီႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပေႃးၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆ ၵႆႉသႂ်ႇ တေႃႇ ၼႆလႄႈ ၸူးႁွင်ႉဝႃႈ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇၼႆသေ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈ တေႃႇၸု၊ ဢမေႇၸု ၼႆယဝ်ႉ။ သိုဝ်ႇၵူႈၸိုင်ႈမိူင်း ၸႂ်ႉဝႆႉၼင်ႇၽႃႇသႃႇဢိင်းၵလဵတ်ႈဝႃႈ Ms. Suu Kyi သို့ Mrs. Suu Kyi ၼႆယဝ်ႉ။။

လုၵ်ႉတီႈ ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်း လႄႈ မႁႃႇသီႇရိသုထမ်မ တေႃႇၶိၼ်ႇၵျီႇ သေ လႆႈၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ တီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ မိူဝ်ႈ ပီ 1945၊ ၵျုၼ်ႇ 19 ဝၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးမၼ်းၼႆႉ ၽွင်းတိုၵ်ႉၶတ်းၸႂ် တႃႇဢဝ် လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၵႃႈတီႈ ပရိတ်ႉတိတ်ႉၶဝ်သေ မိူဝ်ႈပႆႇလႆႈ လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ပီ 1947 ၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇ ၽူႈၶေႉၶဵင် မၼ်း လႆႈ ဢဝ်တၢႆမႃးယဝ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ယူႇသဝ်းၸွမ်းၵူၼ်းႁိူၼ်းမၼ်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ပီႈဢၢႆႈလူင် ဢွင်ႇသၢၼ်းဢူး၊ ပီႈဢၢႆၵၢင် ဢွင်ႇသၢၼ်းလိၼ်း သေ ယူႇသဝ်းတီႈ မၢႆ 25၊ သဵၼ်ႈတၢင်းတႃႇဝႃႇလဵင်း (ယၢမ်းလဵဝ် သဵၼ်ႈတၢင်းႁွင်ႈၼႄပိုၼ်းၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်း)၊ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ပဵၼ် လုၵ်ႈယိင်းၵေႃႉထူၼ်ႈသၢမ်သေ ၼွင်ႉယိင်းမၼ်းတႄႉ ၵိူတ်ႇယဝ်ႉ ႁိုင် 5 ဝၼ်းသေ လႆႈတၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် ပီႈဢၢႆႈမၼ်း ဢွင်ႇသၢၼ်းလိၼ်း (ဢႃႇယုပႅတ်ႇၶူပ်ႇ) ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၸူမ်ၼမ်ႉတီႈ ၼွင်တၢင်းႁၢင်ႈလီသေ လႆႈတၢႆၵႂႃႇ တီႈႁိူၼ်းၼၼ်ႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ဝၢႆးသေပဵၼ်လွင်ႈၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈႁိူၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈၶၢႆႉၵႂႃႇတီႈ ၸႄႈဝဵင်းပႁၢၼ်း မၢႆ 54၊ ႁိူၼ်းဢၼ်မီးတီႈ သဵၼ်ႈတၢင်း တၵ်ႉၵတူဝ်ႇယဵၵ်ႉတႃႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီ 1949 မႃး မၼ်းၼၢင်းတႄႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ တီႈႁူင်းႁဵၼ်းသဵင်ႉၾရၢၼ်ႇသိတ်ႉၶွၼ်ႉဝႅၼ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းပဵၼ်ၵေႃႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလႆႈငၢႆႈ ၵေႃႉၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ပၢႆးပႆႇၺႃႇမၼ်းၼၢင်းၼႆႉ တႄႇဢဝ် ပီ 1957 တေႃႇ 1960 ၼႆႉ လႆႈၶိုၼ်ႈတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းဢိၵ်းၵလဵတ်ႉမႅတ်ႉတတိတ်ႉၶွၼ်ႇဝႅၼ်ႉ (ဢထၵ -1 တၵူင်ႇ) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵေႃႉပဵၼ်မႄႈမၼ်းၼၢင်း တေႃႇၶိၼ်ႇၵျီႇၼႆႉ ၼႂ်းၵႃႈ ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႂ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ဝႆႉသေ၊ ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ် ၸွမ်ၽွင်းလူင် ဢူးၼုဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈပၼ်ၵၢၼ် တေႃႇၶိၼ်ႇၵျီႇ ပဵၼ် ၽွင်းတၢင်မိူင်း ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး မိူဝ်ႈပီ 1960 မေႇ 19ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ မႄႈမၼ်းၼၢင်း လႆႈပဵၼ် ၽွင်းတၢင်မိူင်းယဝ်ႉ မၼ်းၼၢင်း ၸွမ်းမႄႈမၼ်းၵႂႃႇယူႇတီႈ ဝဵင်းၼိဝ်းတေႇလီ၊ တီႈမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 

လႆႈၶိုၼ်းသိုပ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးပႆႇၺႃႇတီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၶွၼ်ႇဝႅၼ်ႉ ယေႇသျု လႄႈ မႄႇရီႇ သေ မၼ်းလႆႈမေႃ လွင်ႈႁၢင်ႈၶိူင်ႈမွၵ်ႇၵျႃႇပၢၼ်ႇ၊ ပၢႆးမွၼ်း လႄႈ လွင်ႈၶီမႃႉ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်း ႁူႉၸၵ်းမိုတ်ႈၵိုဝ်း တူင်ႇဝူင်းၵူႈၸိုင်ႈမိူင်း၊ ပိူင်လူင် ၸိူဝ်းပဵၼ် လုၵ်ႈလၢင်း ၽွင်းတၢင်မိူင်း ၵူႈၸိုင်ႈမိူင်း လႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် လၢၼ် ၼေႇရူး ၵျဝႃႇႁႃႇလႃႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၸွမ်ၽွင်းလူင်ဢိၼ်းတီးယႃး ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်း၊ လႆႈမိုတ်ႈၵိုဝ်းပႃး သၢၼ်ႇၵျေး ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် လုၵ်ႈၸၢႆး ဢိၼ်ႇတီႇရႃႇၵၼ်ႇတီႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ လႆႈယူႇတီႈႁိူၼ်း သဵၼ်ႈတၢင်းဢႅၵ်ႇၵပႃႇ မၢႆ (24) ပဵၼ်မဵဝ်းႁိူၼ်း ဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉတႃႇ တႃၶူၼ်သုင်သုတ်းဢိၼ်းတီးယႃး ၶဝ်ယူႇၼၼ်ႉသေ မၼ်းၼၢင်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း ပီႇယႃႇၼူဝ်ႇ မႃးယဝ်ႉ။ ႁိူၼ်းလင်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိၼ်းတီးယႃးၶဝ် ၼပ်ႉယမ်တေႃႇၶိၼ်ႇၵျီႇၼႃႇဢႃးလႃးလႄႈ ၸင်ႇပၼ်ၶႂၢင်ႉယူႇသဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။