Azotna Kiselina
Azotna kiselina je veoma jaka neorganska kiselina molekulske formule HNO3.
To je bezbojna, izuzetno kaustična i otrovna supstanca. Lako isparava, a pri koncentracijama većim od 86% često se naziva pušljiva azotna kiselina. U koncentrovanom obliku izuzetno je jako oksidaciono sredstvo. Prvi ju je sintetisao alhemičar Jabir ibn Hajan oko 9. veka nove ere. Soli ove kiseline nazivaju se nitrati.
| Azotna kiselina | |||
|---|---|---|---|
 | |||
 |  | ||
| IUPAC ime |
| ||
| Identifikacija | |||
| CAS registarski broj | 7697-37-2  | ||
| PubChem | 944 | ||
| ChemSpider | 919 | ||
| UNII | 411VRN1TV4 | ||
| EINECS broj | |||
| UN broj | 2031 | ||
| KEGG | |||
| MeSH | |||
| ChEBI | 48107 | ||
| ChEMBL | CHEMBL1352 | ||
| RTECS registarski broj toksičnosti | QU5775000 | ||
| Gmelin Referenca | 1576 | ||
| 3DMet | B00068 | ||
| Jmol-3D slike | Slika 1 Slika 2 | ||
| |||
| |||
| Svojstva | |||
| Molekulska formula | HNO3 | ||
| Molarna masa | 63.01 g mol−1 | ||
| Agregatno stanje | bezbojna tečnost | ||
| Gustina | 1,5129 g cm−3 | ||
| Tačka topljenja | -42 °C, 231 K, -44 °F | ||
| Tačka ključanja | 83 °C, 356 K, 181 °F (68% rastvor ključa na 121 °C) | ||
| Rastvorljivost u vodi | Potpuno se meša | ||
| pKa | -1,4 | ||
| Indeks prelamanja (nD) | 1,397 (16,5 °C) | ||
| Dipolni moment | 2,17 ± 0,02 D | ||
| Termohemija | |||
| Standardna entalpija stvaranja jedinjenja ΔfH | −207 kJ·mol−1 | ||
| Standardna molarna entropija S | 146 J·mol−1·K−1 | ||
| Opasnost | |||
| Podaci o bezbednosti prilikom rukovanja (MSDS) | ICSC 0183 PCTL Safety Website | ||
| EU-klasifikacija |  C  O | ||
| EU-indeks | 007-004-00-1 | ||
| NFPA 704 |  0 4 0 OX | ||
| R-oznake | R8 R35 | ||
| S-oznake | (S1/2) S23 S26 S36 S45 | ||
| Tačka paljenja | Nezapaljiva | ||
| Srodna jedinjenja | |||
| Drugi anjoni | Azotasta kiselina | ||
| Drugi katjoni | Natrijum nitrat Kalijum nitrat Amonijum nitrat | ||
| Srodna jedinjenja | Azot-pentoksid | ||
| Ukoliko nije drugačije napomenuto, podaci se odnose na standardno stanje (25 °C, 100 kPa) materijala | |||
| Infobox references | |||
Hemijske osobine
Azotna kiselina u vodenom rastvoru u potpunosti disosuje do NO3- anjona i slobodnog protona koji se vezuje sa molekulima vode iz rastvora gradeći hidronijum jon (H3O+).
Jako je oksidaciono sredstvo. Može da izreaguje čak i sa površinskim slojem plementih metala, zbog čega se koristi u spremanju carske vode, koja može da rastvara zlato i platinu. Na sobnoj temparaturi to je bezbojna tečnost koja lako isparava, pogotovu pri većim koncentracijama, odavajući žuta do crvenih isparenja.
Azotna kiselina gradi veliki broj soli - nitrata - koji su veoma velika i važna grupa jedinjenja. Većina je polarna, te vrlo dobro rastvorna u polarnim rastvaračima, prvenstveno vodi i etanolu. Veze između azota i kiseonika (kako u kiselini tako i u nitratnoj grupi) su sve jednake dužine, sa sp2 hibridizovanim atomom azota, i uglom između veza od 120°, što odgovara planearnom obliku nitratne (nitro) grupe.
Dobijanje
Azotna kiselina se može dobiti mešanjem azot (IV)-oksida sa vodom pri čemu se dobija smeša azotne i azotaste kiseline. Prečišćavanje ove smeše se najčešće vrši destilacijom sa sumpornom kiselinom, koja je higroskopna supstanca, pri čemu se povećava udeo azotne kiseline u rastvoru. Azotna kiselina industrijske jačine varira između 50-68%. U laboratoriji se može dobiti i dejstvom koncentrovane sumporne kiseline (H2SO4) na kalijum nitrat (KNO3), i naknadnom destilacijom na temperaturi ključanja nitratne kiseline (83 °C), pri čemu se izdvaja tzv. crvena pušljiva azotna kiselina (u gasnoj fazi) koju je moguće prevesti u konvencionalnu (belu) azotnu kiselinu. Pritom, u destilacionoj posudi ostaje kristalizovan kalijum hidrogensulfat (KHSO4)
Na industrijskom nivou, dobija se Ostvaldovim procesom, nazvanim po Vilhelmu Ostvaldu, oksidacijom amonijaka.
Upotreba
U laboratoriji, azotna kiselina je veoma važan reagens, dok je njena upotreba u industriji još značajnija. Koristi se u procesima dobijanja eksploziva (kao nitroglicerin, trinitrotoluen), veštačkih đubriva (amonijum nitrat), prečišćavanja metala u metalurgiji kao i u nekim organskim sintezama.
Bela pušljiva azotna kiselina (koja je praktično anhidrirana kiselina, teoretske ili približne jačine) koristi se kao oksidant u raketama na tečno gorivo.
U kontaktu sa kožom izaziva teške hemijske opekotine karakteristične žute boje, koja je proizvod reakcije kiseline sa jednim od proteina u koži - keratinom.
Izvori
Literatura
- Zumdahl, Steven S. (2009). Chemical Principles 6th Ed.. Houghton Mifflin Company. str. A22. ISBN 978-0-618-94690-7.
Spoljašnje veze
- NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards
- National Pollutant Inventory – Nitric Acid Fact Sheet
- Calculators: surface tensions, and densities, molarities and molalities of aqueous nitric acid
This article uses material from the Wikipedia Srpskohrvatski / Српскохрватски article Azotna kiselina, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Sadržaj je dostupan pod CC BY-SA 4.0 osim ako je drugačije navedeno. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Srpskohrvatski / Српскохрватски (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.