От Ыйын 5: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 179 күн баар.

• Алжир  Алжир — Тутулуга суох буолуу күнэ (Францияттан 1962)
• Армения  Армения — Конституция күнэ
• Венесуэла  Венесуэла — Тутулуга суох буолуу күнэ (Испанияттан 1811)
• Кабо-Верде  Кабо-Верде — Тутулуга суох буолуу күнэ (Португалияттан 1975)
• Мэн Арыы  Мэн Арыы — Тинвальд (түмэн) күнэ
• Чехия  Чехия, Словакия  Словакия — Кирилл уонна Мефодий күнэ

• 328 — Дунаай өрүһү туоруур Константин күргэтэ арыллыбыт (билиҥҥи Болгария уонна Румыния ыккардыларыгар), бу күргэ оччотооҕу өрүс күргэлэриттэн саамай уһуннара этэ, римляннар Дакияны сэриилииллэригэр туттуллубута, 4 үйэ турбута. Архитектор Феофил Патриций.
• 1594 — Педро Лопес де Соуз баһылыктаах Португалия сэриилэрэ Канди хоруоллукка (Шри-Ланка) саба түспүттэр, ол эрээри бартыһааннар дьайыыларыттан уонна саллааттара дезертирдээн күүскэ мөлтөөбүттэрэ, үс ый буолан баран Дантур аттынааҕы кыргыһыыга бүтүннүү урусхалламмытара. Хоруоллук бу бөдөҥ кыайыыттан сылтаан аармыйатын бөҕөргөппүтэ, эрэгийиэни баһылаабыт дойдулартан Португалияттан, Британияттан, Голландияттан өссө икки үйэттэн ордук тутулуга суох олорбута (1815 сыллаахха диэри).
• 1687 — Исаак Ньютон "Айылҕа философиятын математическэй төрүттэрэ" (Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica) диэн сүрүн үлэтэ атыыга тахсыбыт. Манна кини аан дойду гравитациятын уонна хамсааһын үс сокуонун быһаарбыт.
• 1770 — Чэшмиэ кыргыһыыта: Эгиэй байҕалын Чэшмиэ хомотугар (аныгы Туурсуйа уһук арҕаа өттө, Хара Бурун тумул эргин) Арассыыйа уонна Осмаан импиэрийэлэрин ыккардыгар байҕал кыргыһыыта саҕаламмыт.
• 1922 — Кыһыллар Чурапчы сэлиэнньэтин ылбыттар. Үрүҥнэр аммалыыр суолунан күрэммиттэр.
• 1924 — «Холбос» Саха сиринээҕи сойууһун аҕытаассыйалыыр хаһыата тахсыбыт.
• 1932 — Португалия премьер-миниистиринэн Антониу де Оливейра Салазар анаммыт. Кини бу солоҕо 1968 сыллаахха диэри 36 сыл олорон дойдуну салайбыт. Салазар өр кэмнээх кризис кэнниттэн былааска кэлэн экэниэмикэни өрө тардыбыт, дьадаҥы дьон ахсаанын аччаппыт, ол эрэн үөрэҕириигэ, дьон олоҕун таһымыгар болҕомто ууруллубатах.
• 1945 — Сэбиэскэй аармыйаҕа сэрии бүппүтүнэн демобилизация саҕаламмыт.
• 1978 — ССРС-ка КГБ Миниистирдэр сэбиэттэригэр бас бэриммэт буолбут.
• 1986 — Москубаҕа бастакы Үтүө дьулуур оонньуулара саҕадаммыттар.
• 1996 — Долли диэн ааттаах хой бастакы клоннаммыт үүтүнэн иитээччи кыыл буолбут.
• 2009 — Синьцзян-Уйгур аптаныамыйалаах уокуругун (Кытай) Урумчи диэн киин куоратыгар хаан тохтуулаах дьалхаан саҕаламмыт. Сылтаҕа: бу иннинэ хань омук киһитэ уйгуурдар дьахтары күүһүлээтилэр диэн сурах тарҕаппыт, хань оробуочайдара онтон сылтаан икки уйгуур оробуочайын охсуһууга өлөрөн кэбиспиттэр. Хас да хонуктаах дьалхаан түмүгэр 197 киһи өлбүтэ (үксэ хань омуктар), икки тыһыынча кэриҥэ киһи эмсэҕэлээбитэ.
• 2014 — Славянскайга утары туруу тохтообут, куорат Украина бас билиитигэр төннүбүт.
• 2016 — "Джуно" зонд Юпитерга чугаһаабыт уонна бу күнтэн 20 ый тухары тула эргийэ сылдьан планетаны чинчийбит.
• 2016 — От ыйын 5-17 күннэригэр VI "Азия оҕолоро" спортивнай оонньуулар буолбуттар. Оҕолор 22 спорт көрүҥэр күрэхтэспиттэр. Аан бастаан программаҕа үс тустуу көрүҥэ кураш, хапсаҕай уонна самбо, ону таһынан стендовай ытыыга уонна дьахтар буоксатыгар күрэхтэһиилэр киирбиттэр. 36 дойдуттан 2795 спортсмен кыттыбыт.

• 1853 — Сесиль Джон Родс (1919 өлб.), Англия уонна Соҕуруу Африка бэлиитигэ, урбаанньыт, «Де Бирс» хампаанньаны төрүттээччи.
• 1857 — Клара Цеткин (1933 өлб.), ньиэмэс уонна аан дойду хомуньуус хамсааһынын дьайыксыта.
• 1910 — Чурапчыга Прокопий Гуляев (1978 өлб.) — Социалистыы Үлэ Дьоруойа, горняк.
• 1929 — Үөһээ Бүлүү Үһүс Үөдүгэй нэһилиэгэр (билигин Далыр) Алексей Абрамов, СӨ билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, билим уонна тиэхиньикэ эйгэтигэр СӨ Илин бириэмийэтин лауреата, биология дуоктара.

• 1912 — Адольф Алунан (1848 төр.), латыш артыыһа, режиссёр, драматург, латыш тыйаатырын олохтооччу.
• 2021 — Рафаэлла Карра (1943 төр.), Италия ырыаһыта, үҥкүүһүт, тэлэбиидэнньэ ыытааччыта, артыыс.