Piryt – minerał żelaza z gromady siarczków, disiarczek żelaza(II), FeS2.
Nazwa pochodzi od gr. pyr ‘ogień’ oraz pyrites ‘iskrzący’, gdyż minerał iskrzy się pod wpływem uderzeń krzesiwa (krzemienia, twardego metalu).
Właściwości chemiczne i fizyczne | |
Inne nazwy | iskrzyk, złoto głupców |
---|---|
Skład chemiczny | FeS2 |
Twardość w skali Mohsa | 6,5 |
Przełam | muszlowy |
Łupliwość | brak |
Układ krystalograficzny | |
Gęstość minerału | 4,95 do 5,10 g/cm³ |
Właściwości optyczne | |
Barwa | mosiężnożółta, mosiężna, złota |
Rysa | czarna |
Połysk | metaliczny |
Występuje niemal we wszystkich typach skał. Tworzy kryształy izometryczne, przyjmujące najczęściej postać sześcianów, ośmiościanów, dwunastościanów pentagonalnych (pięciokątnych). Na ścianach kryształów często są widoczne wyraźne zbrużdżenia. Czasami tworzy charakterystyczne bliźniaki, zwane „krzyżami żelaznymi”. Występuje też w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych, kulistych i groniastych. Jest – obok markasytu – najbardziej powszechną odmianą polimorficzną siarczku żelaza. Ze względu na barwę podobną do złota nazywany bywa „złotem głupców”.
Często zawiera domieszki niklu, kobaltu, cynku, srebra, złota, miedzi.
Występuje najczęściej w asocjacji ze sfalerytem, galeną, chalkopirytem, markasytem, arsenopirytem oraz pirotynem.
Pod wpływem tlenu i wilgoci atmosferycznej ulega szybkiemu powierzchniowemu wietrzeniu, utleniając się do tlenków i wodorotlenków żelaza (np. do limonitu) oraz siarczanów żelaza (korozja atmosferyczna). Nawet dotknięcie palcem ścian kryształu pirytu może skutkować pojawieniem się rdzy na jego powierzchni w ciągu kilku dni, z powodu naturalnej wilgoci i kwaśnego odczynu skóry.
Powstaje w końcowych fazach krystalizacji magmy, w procesach hydrotermalnych i pneumatolitowych, powszechny również w skałach metamorficznych i osadowych.
Występuje we wszystkich typach skał. Należy do minerałów bardzo pospolitych i szeroko rozpowszechnionych.
Włochy – Rio Marina, Elba, Campiano, Toskania; Hiszpania – Rio Tinto, Tharsis, Huelva; Grecja – Ksanti; Norwegia – Grong Lokken; Szwecja – Gallivare, Klefva; Rosja – Ural, Kaukaz, Dalniegorsk; USA – Kolorado, Pensylwania, Tennessee, Utah; Peru; Meksyk; Uganda.
W Polsce: Rudki k. Nowej Słupi, Kowala, Kostomłoty, Kielce Ślichowice (Góry Świętokrzyskie); Sosnowiec, Szczygłowice, Bytom (GZW); Wałbrzych, Nowa Ruda (Dolnośląskie Zagłębie Węglowe); Turoszów; Olkusz, Trzebinia, Bytom, Tarnowskie Góry (śląsko-krakowskie złoża cynku i ołowiu); Sieroszowice, Lubin, Rudna (Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy); Wieściszowice, Miedzianka, Ciechanowice (Rudawy Janowickie); Złoty Stok; Radzimowice (Góry Kaczawskie); Borów k. Strzegomia, Szklarska Poręba (Dolny Śląsk).
Piryt, jako siarczkowa ruda żelaza (33–45% Fe, 32–45% S), jest surowcem do otrzymywania dwutlenku siarki i surówki żelaza:
Z uzyskanych półproduktów wytwarza się kwas siarkowy i żelazo. Ponadto z pirytu uzyskuje się inne metale stanowiące domieszki.
Inne zastosowania:
This article uses material from the Wikipedia Polski article Piryt, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.