Pirita

Lo nom pirita deriva del grèc ancia πυρίτης (pyritēs) que vòl dir "de fuòc" o "dins lo fuòc", e tanben de πύρ (pyr) que vol dire fuòc. Dins la Roma antica, lo nom s'aplicava a diferents minerals e ròcas que generavan d'arcs electrics a a l'impacte amb l'acièr; Plini lo Vièlh descriguèt un d'aqueles minerals; que segurament se nomena ara pirita. A l'epòca de Georgius Agricola, vèrs 1550, lo tèrme venguèt un generic per nomenar quin que siá mineral del grop de la pirita.

Segons la classificacion de Nickel-Strunz, la pirita aparten a "02.EA: Sulfurs metallics, M:S = 1:2, amb Fe, Co, Ni, PGE, etc." amb los minerals segents: aurostibita, bambollaïta, cattierita, erlichmanita, fukuchilita, geversita, hauerita, insizwaita, krutaita, laurita, penroseita, sperrylita, trogtalita, vaesita, villamaninita, dzharkenita, gaotaiita, alloclasita, costibita, ferroselita, frohbergita, glaucodot, kullerudita, marcassita, mattagamita, paracostibita, pararammelsbergita, oenita, anduoita, clinosafflorita, löllingita, nisbita, omeiita, paxita, rammelsbergita, safflorita, seinäjokita, arsenopirita, gudmundita, osarsita, ruarsita, cobaltita, gersdorffita, hollingworthita, irarsita, jolliffeita, krutovita, maslovita, michenerita, padmaita, platarsita, testibiopal·ladita, tolovkita, ullmannita, willyamita, changchengita, mayingita, hollingsworthita, kalungaita, milotaita, urvantsevita e rheniita.

La pirita es un sulfur de fèrre de formula quimica FeS₂, contenrn 53,4% de sofre e un 46,4% de fèrre. Cristalliza dins lo sistèma cubic e sovent presenta estrias parallèlas de caires comuns dels cristals. La pirita es polimòrfa de la marcassita (que cristalliza en sistèma ortorombic). La color jauna laton metallica de la pirita faguèt, sovent, que las gents lo confond amb l'aur. Mas es plan aisit de destriar la pirita de l'aur: es fòrça mai leugièra e mai dura que l'aur, se pòt pas raiar amb l'ongla o amb una gavina, i se pòt trencar aisidament amb un marèl mentre alara que l'aur s'espotís o se plega.

Per oxidacion se descompausa en sulfats e oxid de fèrre, es alara utilizat en la produccion d'acid sulfuric e de sulfats de fèrre. De la pirita se n'extrai lo fèrre, qu'es bon conductor de calor e d'electricitat, alara, se pòt dire que la pirita es conductritz d'electricitat e calor. Es un dels minerals mai importants del mond al respècte del magnetisme. La pirita èra utilizada per obtenir de lhauces, quand es tustat amb una pèira de fuòc.

La pirita es un mineral fòrça comun, que se tròba dins de granda varietat de formacions geologicas, dempuèi los despauses sedimentaris fins a de venas idrotermalas, e tanben constituisson de ròcas metamorficas. Tanben se tròba dins la majoritat de ròcas ròcas magmaticas e en pegmatitas.

La pirita presenta diferentas varietats, que, mai sovent an de composicions quimicas caracteristicas. Una de las varietats es la pirita arsenica, qu'es frequenta dins la natura; aquesta varietat presenta un taus d'arsenic consequent mas sens pasmens per èsser considerat coma arsenopirita (FeAsS); sovent presenta una zonacion. Una autra varietat es la pirita aurifèra; presenta de quantitats d'aur, sovent en mèscla dins de particulas incrostadas e la quita pirita. La bravoïta ((Fe,Ni)S₂) es una varietat rica en niquèl. La pirita de niquèl e cobalt de Vernadsky ((Fe,Ni,Co)S₂) es una varietat rica en niquèl e cobalt. La pirita cobaltifèra ((Fe,Co)S₂) es una varietat rica en cobalt. La pirita cuprifèra es una varietat que conten una cèrta quantitat de coire. La gelpirita es una varietat amb un cèrt contengut d'arsenic, es la forma gèl del disulfur de fèrre. La pirita niquelifèra es una varietat rica en niquèl, e la pirita d'arsenic e talli ((Fe,Tl)(S,As)₂) conten tlos dos elements.

Lo grop pirita recep son nom de l'espècia principala, la pirita. Sa formula generica es AX₂, ont A = Au, Co, Cu, Fe, Mn, Ni, Us, Pd, Pt, Ru, e X = As, Bi, S, Sb, Se, Te. Aquel grop de minerals es format per de sulfurs isoestructurals que partejan lo grop espacial Pa3, amb una estructura diploïda en qual los atòms de A ocupan una posicion centrada als caires de malhum cubia e los atòms de X son parallèls a las quatra diagonalas del cub del malhum, amb cada atòm A enrodat per sièis atòms de X en coordinacion octaedrica. Los membres d'aquel grop son: