କାମଧେନୁ: ହିନ୍ଦୁ ଗୋମାତା ଦେବୀ

କାମଧେନୁ
ମାତା କାମଧେନୁ (ଗୋମାତାଙ୍କ ମାତା)
ଗାଈମାନଙ୍କର ମାତା
ଅନ୍ଯ ନାମ	ସୁରଭି
Devanagari	कामधेनु
Sanskrit Transliteration	Kāmadhenu
Affiliation	ଦେବୀ (Devi)
ଲୋକ	ଗୋଲୋକ (Goloka), ପାତାଳ (Patala) ବା ଯମଦଗ୍ନୀ (Jamadagni) ଓ ବଶିଷ୍ଟ (Vashista) ଭଳି ଋଷିଙ୍କ ଆଶ୍ରମ
ସ୍ୱାମୀ/ସ୍ତ୍ରୀ	କଶ୍ୟପ (Kashyapa)

ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ କାମଧେନୁଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମ୍ଭନ୍ଧରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତ ଅଛି । କେତେକ ମତରେ ସେ ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନ ସମୟରେ ସମୁଦ୍ରରୁ ଜାତ ହୋଇଥିଲେ ଓ ଅନ୍ୟ ମତ ଅନୁସାରେ ସେ ଦକ୍ଷଙ୍କର କନ୍ୟା ଓ ଋଷି କଶ୍ୟପଙ୍କର ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଆହୁରି ଅନେକ ମତରେ ସେ ଋଷି ବଶିଷ୍ଟ ବା ଋଷି ଜମଦଗ୍ନୀଙ୍କର ପାଖରେ ଥିବା ସମୟରେ ରାଜାମାନେ ତାଙ୍କୁ ବଳ ପୂର୍ବକ ହରଣ କରିବା ଚେଷ୍ଟା କରି ଅକୃତକାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ଓ ତାହାର ଫଳ ଭୋଗ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ପାଳନ କରୁଥିବା ଋଷିଙ୍କୁ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ଓ ପୂଜା ନିମନ୍ତେ କ୍ଷୀର ଓ ଦୁଗ୍‌ଧଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଉଥିଲେ; ଓ ଯୋଦ୍ଧାମାନଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି କରି ନିଜକୁ ଓ ପାଳନ‌କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ସୁରକ୍ଷା କରିପାରୁଥିଲେ । ଋଷି ଆଶ୍ରମ ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କର ସ୍ୱର୍ଗର ଗୋଲୋକ ଧାମରେ ଓ ପାତାଳରେ ମଧ୍ୟ ବାସସ୍ଥାନ ଥିଲା ।

ଅନେକ ସମୟରେ କାମଧେନୁ ବଦଳରେ ସୁରଭି ନାମ ବ୍ୟବ‌ହାର କରାଯାଏ ଯେଉଁ ନାମ ସାଧାରଣ ଗାଈ ନିମନ୍ତେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବ‌ହୃତ ହୁଏ । ପ୍ରଫେସର ଜାକୋବିଙ୍କ ମତରେ ଗାଈମାନଙ୍କ ଦେହରୁ ବାହାରୁଥିବା ଏକ ପ୍ରକାର ବାସ୍ନା ବାହାରୁଥିବା ଯୋଗୁ ତାଙ୍କର ସୁରଭି ନାମ ରହିଛି । ମନିଏର ଉଇଲିଅମ ସଂସ୍କୃତ ଅଭିଧାନ (Monier Williams Sanskrit–English Dictionary, 1899) ଅନୁସାରେ ସୁରଭି ଅର୍ଥ ସୁଖଦାୟକ ଓ ସୁବାସ‌ଯୁକ୍ତ ବାସ୍ନା ଯାହା ଧରିତ୍ରୀ ଓ ଗାଈ ଦେହରୁ ବାହାରେ । ଏହି ସୁରଭି ନାମ କାମଧେନୁ ନିମନ୍ତେ ପ୍ର‌ଯୁଜ୍ୟ ହୋଇପାରେ ଯେହେତୁ ତାଙ୍କୁ ଗୋଜାତିର ମାତା ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ଓ ଅନେକ ସମୟରେ ତାଙ୍କୁ ମାତ୍ରିକା (Matrika) ଦେବୀ ରୂପରେ ମଧ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ନାମ ଅଛି, ଯଥା:- ସବଳ ଓ କପିଳ ।

କାମନାରୁ ଯାତ ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥକୁ କାମଦୁହ ବା କାମଦୁହା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ଯାହାର ଅର୍ଥ ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ଯାହାଠାରୁ ମିଳିପାରେ । ମହାଭାରତ ଓ ଦେବୀ ଭାଗବତ ପୁରାଣରେ ଭୀଷ୍ମ ଜନ୍ମ ସମ୍ପର୍କରେ କାମଧେନୁ ବଦଳରେ ନନ୍ଦିନୀ ନାମର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି । ଅନ୍ୟ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ନନ୍ଦିନୀକୁ କାମଧେନୁ-ସୁରଭିର ଝିଅ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ବେଟ୍ଟମ ମଣୀ (Vettam Mani) ମତରେ ନନ୍ଦିନୀ ଓ ସୁରଭି ନାମଦ୍ୱୟ କାମଧେନୁର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ।