Fökhö Gulo

Fӧkhӧ Gulo (töi resmi Diabetes mellitus, li Indonesia: penyakit kencing manis) no ngawalö wӧkhӧ salua börö me falawu oya gulo bakha ba ndro.

Sohalöŵö bakha ba mboto ena'ö böi töra ba böi göi ambö wa'oya gulo andre ya'ia da'ö ŵe nifotöi insulin nifazökhi fali'a. Na mo'amböta ibe'e tohöna insulin fali'a, ba tola wa falawu oya gulo bakha ba mboto. Bahiza tola göi börö me i'osilö'ögö boto halöŵö ŵe andrö. Tandra-tandra si no to'ölö la'ila niha ya'ia da'ö fa'owökhi dödö, fa'asese möi kiö, alö wa'abua mboto ba sautö hörö (baŵainö). Na lö mudalu-daluni, tola tobali mongawalö ia (li Indonesia: komplikasi) simane fökhö tödö, fökhö hörö, fökhö mbua ba fökhö nuo. Mate mato 1,5 juta niha ero röfi börö me lö mudalu-daluni ia ma zui ambö faudu dalu-dalunia.

So dombua ngawalö wökhö gulo sasese so, heŵa'ae so sa danö bö'ö göi, ya'ia da'ö nifotöi tipe 1 ba tipe 2. Ladalu-daluni wökhö gulo tipe 1 faoma fame'e insulin (la'oguna'ö suti). Na fökhö gulo tipe 2 tola ladalu-daluni ia faoma dalu-dalu nifotöi metformin awö semaglutide ba faoma famawu'a lala wa'auri si ero ma'ökhö (li Inggris: lifestyle adjustments). So göi wökhö gulo si so ba ginötö manabina ndra'alawe, bahiza döhö manö ia na no tumbu nono dania.

Ba ndröfi 2021, so mato 537 juta niha ba gulidanö si göna fökhö gulo, töra 10% ba gotaluara niha satua. Ba gotalua ndra sofökhö andre 90% göna ira fökhö gulo tipe 2. Molo'ö fangerai, ba ndröfi 2045 edöna so 783 juta niha satua, eluahania samösa ero daŵalu niha, sofökhö gulo, eluahania 46% töra moroi ba wa'oya zofökhö iada'a. Itugu ara itugu asese göna niha ia, töra-töra ba negara heza so niha sambö fangalui ma zui ha abönö sibai wangaluira. Fa'oya zofökhö ira matua arakhagö fagölö ira wa'oya zofökhö ira alawe, ba fökhö gulo andre no numero ŵalu fökhö fondrege asese tobali börö wa'amate niha ba zi sagörö ulidanö. Molo'ö fangerai, la'aekhugö ambö töra 760 triliun dollar Amerika niha ba zi sagörö ulidanö ba wamadöhö fökhö andre ero röfi.

Tandra-tandra

Fökhö Gulo 
Tandra-tandra wökhö gulo sabölö oya so
Fökhö Gulo 
Fökhö hörö, fökhö mbua ba fökhö nuo no lua-lua na mongawalö wökhö gulo

Tandra wökhö gulo sabölö la'ila niha ya'ia da'ö na asese möi kiö, owökhi dödö ba mo'amböta wa'abua mboto. Bahiza so göi tandra-tandra tanö bö'ö, fao ba ba da'ö lö dage, mosautö hörö (baŵainö) ba ali-ali wamatua ma fa'alawe börö me no ilawusi ia landröta i'i. So mato matonga wa'oya niha si no göna fökhö gulo si lö oroma tandra-tandra khöra. Si to'ölönia i'anema'ö oroma tandra-tandra na no göna niha fökhö gulo tipe 1, bahiza lö i'anema'ö oroma dandra-tandra wökhö gulo tipe 2, itaria no ha'uga fakhe manö ba lö nasa oroma ia.

Asese so wökhö gulo sabölö-bölö nifotöi ketoacidosis (langu saisö) ba tipe 1, heŵa'ae itaria göi alua ia ba tipe 2 na no ara sibai wökhö ma zui na lö mohalöŵö sa'ae sambua sel nifotöi sel β bakha ba mboto zofökhö. Na falawu oya zaisö andre ba tola oroma ia ba tandra-tandra simane fa'omulö-mulö dödö, famu'uta, fökhö dalu, fa'aböu aisö hanu-hanu, fa'ahori mbadu, ba na irege abölö-bölö ia tobali alidifaö zofökhö andrö. Fökhö sabölö-bölö bö'ö si tola alua ya'ia da'ö nifotöi HHS (li Inggris: Hyperosmolar hyperglycemic state) soroma ba tandra-tandra simane famo'amböta nidanö ba mboto (nifotöi dehidrasi), famo'amböta gulo bakha ba ndro ba tola irege fakuyu wangera-ngera zofökhö ma zui femörö sitebai maoso (nifotöi koma).

Famo'amböta gulo bakha ba ndro andre no fökhö si no mu'ila ladalu-daluni faoma fame'e insulin. Na abölö-bölö ia ba tola oroma tandra-tandra simane oya mböböi, maniri döla, manimba dödö sabölö-bölö, fakuyu gera-era, maniri-niri, koma, ba itaria fa'amate. Na asese alua da'a, ba tola manö alua wa lö oroma dandra-tandra irege tebörögö fakuyu gera-gera zofökhö.

Fökhö songawalö na ara wökhö

Fökhö songawalö (li Indonesia: komplikasi) si tola alua börö wökhö gulo ya'ia da'ö fa'atekiko nuo si fakhai ba dödö. Eluahania tobali dua kali mosikho fökhö tödö niha si göna fökhö gulo, ba ambö töra 75% niha simate faoma fökhö gulo, mate börö wökhö tödö. Fökhö nuo tanö bö'ö ya'ia tekiko nuo samahele ndro ba guto irege mate sel bakha ba guto (fökhö nifotöi mate-dambai ma stroke) awö wökhö fa'atolazi nuo ba gahe ba ba danga irege lö tola itörö ndro.

Fökhö nuo andre tola mo'aekhula ia ba wökhö si fakhai ba hörö, ba mbua ba ba nuo nifotöi saraf. Fa'atekiko nuo si fakhai ba hörö no börö wa'abösi ma fa'abalunö hörö khö ndra niha sabölö nasa. Tola göi mo'aekhula ia ba wökhö hörö tanö bö'ö simane fa'abalunö hörö nifotöi katarak ba glaucoma. Sökhi na ero döfi möi lafareso höröra khö doto hörö ya'ira sofökhö gulo.

Fökhö gulo no fökhö sasese mamobörö fökhö mbua, töra 50% zofökhö bua ba Amerika Serikat. Tola göi ifakiko nuo nifotöi saraf fökhö gulo, duma-dumania na lö raso sa'ae, na alua wökhö nuo, na ombuyu dalu ba tebai auri mba'i ndra matua. Börö me lö raso sa'ae, mo'aekhula ia ba wökhö simane na abao-ombuyu waha ma ahe, irege obou ba moguna lataba faoma operasi (nifotöi amputasi).

Molo'ö data si no mu'owuloi, so gamaikhata wökhö gulo tipe 2 faoma wökhö gawökhu. Ya'ira sofökhö gulo abölö mosikho ira göna fökhö gawökhu.

Baero da'ö so göi khai-khaira wökhö gulo ba fa'ambö wangera-ngera (li Inggris: cognitive deficit). Oroma da'a bakha ba ngawalö wangosili si no mufalua. Fökhö andre itaria göi tobali börö wa asese alau niha sibiha, töra-töra niha si no mangai insulin.

Samobörö

Fökhö gulo tipe 1 ba tipe 2 (sifagölö ba sifabö'ö)
Omböila Tipe 1 Tipe 2
Böröta I'anema'ö Ita'i-ta'i
Ndröfi Arakhagö fefu ba ndraono Arakhagö fefu ba zatua
Fa'ebua mboto Afuo ma to'ölö manö Asese falawu esolo
Fa'alua langu saisö Asese Itaria
Otoantibodi Si to'ölönia so Lö so
Insulin nifazökhi mboto Arakhagö lö'ö ma lö'ö Normal, alö
ma monönö
Fama'ema ba götö mitou 0.69 irugi 0.88 0.47 irugi 0.77
Fa'asese tesöndra

(nifaosatö molo'ö ndröfi)

<2 ero 1,000 ~6% (ndramatua), ~5% (ndra'alawe)

Molo'ö WHO (World Health Organization) so 6 faosatö wökhö gulo: fökhö gulo tipe 1, fökhö gulo tipe 2, fökhö gulo si faruka tandra-tandrania (fao ba da'ö wökhö gulo sara manöi ba niha satua awö wökhö gulo tipe 2 si fao langu saisö), fökhö gulo si so ba ndra'alawe sanabina, "fökhö gulo tipe tanö bö'ö" ba "fökhö gulo si lö nasa mufaosatö". Oya ngawalö wökhö gulo töra moroi ba ni'angeragö niha meföna, ba tola manö wa göna samösa niha tenga ha sambua bahiza mato ha'uga ngawalö wökhö gulo andrö.

Fökhö gulo tipe 1

Moroi ba gotalua fefu wökhö gulo, so tipe 1 andre mato 5 irugi 10%. Fondrege tesöndra ia ba wökhö gulo si göna niha sawuyu ndröfi moroi ba zi 20 fakhe; bahiza lö te'oguna'ö sa'ae ŵa'öta "fökhö gulo ndraono matua" me tola alua ia göi ba niha satua. Oroma wa so wökhö andre na mo'amböta nifotöi sel β (sel beta) bakha ba wali'a, ba börö da'ö mo'amböta göi insulin, irege tefaböbö ia sa'ae ba wökhö si fakhai ba wa'abölö mboto wolaŵa fökhö nifotöi kekebalan tubuh ba li Indonesia ma zui immune system ba li Inggris. Arakhagö fefu wökhö salua fakhai ia ba zabölö mboto andre, me isuwö mboto botoda samösa (samalua da'a sambua sel nifotöi T) irege mate oi sel beta no mege, ba afuriatania falawu mo'amböta insulin. Asese möi yaŵa möi tou wa'oya gulo bakha ba ndro niha sofökhö, börö wo'amböta insulin ba börö wo'amböta wa'abölö wolaŵa nifotöi fökhö gulo hypoglycaemia.

Fökhö Gulo 
Autoimmune attack in type 1 diabetes.

So ösa wökhö gulo tipe 1 nifa'ema ba götö mitou, heza tesöndra mato ha'uga ngawalö gen (fao ba da'ö gen HLA) same'e mosikho niha ba wökhö gulo. Na so gen andre ba mboto zi samösa niha, ba tola alua wa göna ia fökhö gulo börö ngawalö hadia ia zi so ba zi fasui (nifotöi faktor lingkungan ba li Indonesia), simane na falemba khöra dungö ite (virus) ma zui ngawalö gö ni'ara. So mato ha'uga ngawalö virus andrö, bahiza lö nasa abönö ni'ila hörö nibabaya tanga (bukti) moroi ba wangosili ndra ere wökhö.

Tola göna niha wökhö gulo tipe 1 gofu manö ndröfi, heŵa'ae niha satua abölö asese göna fökhö andre. Töi nibe'e ndra ere wökhö na alua zimane ya'ia LADA (Latent autoimmune diabetes of adults), eluahania alua wökhö tipe 1 ba niha satua; no ita'i-ta'i wamanöi ya'ia, tenga simane ba ndraono, salio manöi wökhö andre. Börö da'ö itaria latötöi wökhö ba zatua andre "fökhö gulo tipe 1,5". Asese fasala diagnosis wökhö andre ba niha satua, lawalinga fökhö gulo tipe 2 ia, börö me lasöndra ia ba niha satua. Börö LADA tesöndra falawu oya insulin ba niha satua moroi ba na göna ira wökhö gulo tipe 1, bahiza ambö sökhi gulo nifazökhi insulin andrö.


Awena irugi da'a te'ali mangawuli zura andre moroi ba Wikipedia Inggris. Tolo Wikipedia Nias ba wanohugö wo'ali ya'ia. Faigi zinura Diabetes ba Wikipedia Inggris  


Khai-khai baero

Umbu

Tags:

Fökhö Gulo Tandra-tandraFökhö Gulo SamoböröFökhö Gulo Khai-khai baeroFökhö Gulo UmbuFökhö GuloFökhö mbua

🔥 Trending searches on Wiki Li Niha:

Taksonomi (biologi)Li si bohouCH130 HerculesFangowai Ya'ahowuFondrakö ba GunungsitoliUrifö ba Mbuku Ni'amoni'öMedia sosialFanika gera-era mböŵöT2 (sosial)SikhöHeleBudi GunawanMarsTurkiSomambaŵaPakistanKofiTolu-toluBungaAmaedola ba FaosatöniaLölöhiaKecamatan UlunoyoTanö NihaKecamatan HurunaUnited StatesKueniBawömataluoFanuriaigö Turia si SökhiHilisörömi, Moro'öSingoFiröLuoAstronomiWhatsAppHoya (sinumbua)FangandröMbölihaeEropaKecamatan Luahagundre ManiamölöKlinikOno NihaKota GunungsitoliOhiFamohu NihaFangandrö Zo'ayaFamilu 2020 ASTu'indrao IKo'olötanöAmabu'ulali Siföföna🡆 More