Famohu Niha

Ba Danö Niha no to'ölö na fatua lö alua mangowalu nono matua ma ono alawe ba lö-tola-lö'ö ua latörö nifotöi famohu niha.

Ba Danö Niha me föna, samohu niha ha ono matua. Ha ono matua zi tola manöröi tanö ba wangalui ono alawe somasi ia, sedöna i'owalu ma ibali'ö ngambatönia (fo'omonia, tambali mbotonia, dongania). Na ono alawe tola manö sa ifili/ifohu nono matua somasi ia, ba hiza'i, angetulania tenga ba dangania ifangawuli khö ndra satuania. Hadia tola ma tebai alua (tebe'e ia nihalö khö ndra matua da'ö) oi angetula ndra satuania da'ö.

Ösi zura andre mitou tehalö moroi ba zi no alua ba wamohu ono alawe molo'ö goi-goi huku ŵondrakö zi Lima Ina, Moro'ö, Nias Barat. He ŵa'ae simanö ba itaria so zifagölö ba wamalua ya'ia ba zi sagörö Tanö Niha irugi ma'ökhö iada'a. Töra-töra ba ginötö sibohou andre nifotöi era digital, itugu oya ni'ilada amuata sifagölö gofu heza misa. Tenga ha si fagölö woamuata ba gotalua Nono Niha manö, ba gotalua niha ba zi sagörö olia ulidanö göi.

Eluaha

Fehede famohu, te'azökhi moroi ba wehede fohu, eluahania mutandra, mame'e tandra (pilih, tandai) khö zi samösa niha ba gotalua zato ma ba zi sambua botowa ba gotalua ngenolinia. Sahe-sahe wehede (awalan, prefiks) fa- ba mböröta wehede, eluahania famalua ma oŵaöta nifalua ba halöŵö 'fohu' (mamohu). Waö-waö wamohu ono alawe ibörögö me ilau manörö-nörö samösa ono matua si biha boto ba zifasui ya'ia ma ba mbanua bö'ö wamaigi ono alawe si sökhi sadöni dödönia. Halöŵö da'a ba hada tefotöi ia mamaigi niha.

Famaigi Niha

Fatua lö mufalua wamohu niha ba si'oföna mufalua ya'ia daö mamaigi niha. Eluahania ono matua sedöna mangowalu i'alui nono alawe ba zifasui ya'ia ma ba ba mbanua bö'ö, si tenga talifusönia ma si tebai fahalö khönia molo'ö huku hada. Fangalui ono alawe tola ilau samösa ba tola göi i'andrö tolo ba zi fahuwu khönia wangalui ono alawe sifaudu ba dödönia. Ba itaria göi so manö niha bö'ö zame'e turia wa so nono alawe si baga ni'ilara fagöna khö nono matua andrö na la'ila wa edöna ia mangowalu.

Na i'alui samösa ba na no fakhai ba hörönia ba i'ondrasi manö nomo zatua nono alawe andrö, he wa'ae lö irai falukha ba lö si fa'ila ira göi nono alawe. Na so ni'ilania ma ni'ombakha'ö khönia hezo mbanua ba haniha zatua si so ono alawe sibohou ebua sibaga andrö, ba i'otanigö we'amiö falukha ba wamaigi. Tola ha samösa ia ba tola göi na so nawönia, mato darua datölu. Na ha samösa ba i'otanigö wangondrasi we'amöi ba nomo nono alawe ba ginötö so zatua ma ira talifusönia yomo.

Fe'amöira ba nomo nono alaŵe ha samaigi fonga'euta nono alawe, halö-halöŵönia, amuatania ba wanema'ö tome, hewisa zikhala mbawania na lafahede ia, btn. Fefu ni'ilara ma gofu hadia manö zalua ba gintö we'asora yomo ba latöngöni da'ö sitobali fanuturu lala ba zatuania faoma ono matua andrö ba wanga'i angetula hadia tetohugö halöŵö da'ö ma lö'ö. Fahuhuosa salua ba ba gotaluara (satua nono alawe ba samaigi niha) ginötö da'ö ha huhuo falukhasata sito'ölö manö. Tenga huhuo hada si tola mamesu (mengikat) huhuora faoma fa tambai.

Na ato nono alawe zi biha boto ba mbanua ni'ondasi ba fabö'ö lala nitörö. Lö izarai nomo wamaigi ya'ira. Si to'ölönia i'andrö zöndra ma fanolo ba zi fahuwu ma si fa'ila khönia si so ba mbanua ni'ondrasinia ena'ö teturiaigö wa'atoharenia ba ginötö si no tehonogöi. Ba ginötö da'ö owulo nono alawe ba zi sambua omo. Ba nomo da'ö dania mudadao fefu nono alawe sibiha boto nomege baulu ba mbaku-baku, lalau fakese ma famanö-manö hulö zilö la'ila wa so nono matua simöi mamaigi niha, ba wangoroma'ö ya'ira khö nono matua samaigi niha andrö. Na ofeta ba da'ö nono matua samaigi niha, ba hulö zilö badödönia ha fahuhuo ia ba zatua ba nomo andrö ma si fa'ila khönia si so ba da'ö. Fahuhuosa nifaluara ha fondrörö ena'ö tobönö ginötönia ba wonehegö ero samösa ono alawe si so ba da'ö, ba ba wanöngöni gofu hadia ia ni'ila nia zalua ba tandra-tandra ba gotalua nono alawe si so ba da'ö ba zifakhai bahörönia.

Na so zomasi ia, ba itöngöni si'ai, isofu furi'ö döi ba fefu ngawalö zi fakhai khö nono alawe andrö simane hadauga ira zifatalifusö, hadia halöŵö namania btn. Da'ö fefu i'ombakhaö khö ndra satuania na no mangaŵuli ia. Na ha sara dödöra ba ira satuania sa'ae zanohugö lala halöwö hada molo'ö goi-goi si so ba khöra.

Ono alawe si sökhi ba si lö sökhi

Molo'ö nifaduhusi tödö zatua meföna, nifotöi ono alawe si sökhi andrö ba tenga ha sökhi ba zikhala. Baero zikhala ba so göi dandra-tandra salua ma sifalukha ba zamaigi niha i'otarai me lö sofanö ia moroi ba nomo, salua ba lala, ba he göi salua me tohare ia ba nomo nono alawe nifaiginia. Andrö börö da'ö fatua lö mofanö ba la'ohe ba wangandrö khö Lowalangi ena' ifahowu'ö wofanönia andrö.

No tobali tandra duma-dumania na ba wofanönia andrö falukha ia gaurifö simane asu, ulö, ma niha samarukhu ma gofu haniha manö niha si lö sökhi, ba lamane lö baga nono alawe da'ö. Na no irugi nomo (ya'ia ba sifao khönia) nono alawe nifaigira ba lahaogö sia'ai wangosisi'ö amuata nono alawe andrö. Na manutu-nutu fakhe ia me larugi ma zui möi mana'u idanö, ma zui mame'e gö gurifö ma zui manunö-nunö na faduhu dödöra wa ono alawe da'ö sökhi.

Na ba we'asora andrö ilau manga-manga ma moföu-fönu ba no tobali tandra wa ono alawe andrö lö sökhi, lö baga na tobali dongania. Na alua zimanö ba si to'ölönia lö latohugö huhuo khö zatua nono alawe andrö. La'aui zui nono alawe tanö-bö'ö irege lasöndra zi faudu ba dödöra.

Angetula Zatua

Me föna, ba wanga'i angetula hadia latema ma lö'ö wamohu nono matua khö nono alawe ba lö manö musofu zöndra nono alawe. Ha satuania manö zangetu'ö. He na lö omasi ia tobali fo'omo ma donga nono matua andrö ba tebai ifatimba. Na so nono alaŵe samatimba zi no la'etu'ö ma lahonogöi ira satuara ba tobali fangaila sebua da'ö ba mbanua. Lö omasi niha gamuata si manö, meföna da'ö. Bö'ö ira ba ginötö safuria andre ya mendruamanö meno tohare agama Kristen ba agama tanöbö'ö ba Daö Niha, na so zame'eli fatua lö lafalua halöwö famohu ma fondröi laeduru, ba si'oföna ua la'anofuli ira satua (ama/ina) khö nonora ono'alawe na fatema ba dödönia ma lö'ö.

Aoloma Sibohou

Ba ginötö iada'a no fab'ö. He wa'ae so nasa zatua samatörö onora molo'ö angetula dödöra ba aoloma salua iada'a ibörögö lafahela zöndra dödö nono alawe ba he ono matua. Tola lafohu zomasi ira ba tola göi lafaehagö ba zatuara niha nifohu dödöra zamösana.

Sabölö fabö'ö nasa oroma ba lagu wariawösa ma ba waö-waö wa'afahatö gera-era nono matua ba ono alawe. Na me föna ba na samösa ono matua tebai manö ifahatö ia ba nono alawe somasi ia, tebai ilau fahuo-huo ba wamaehagö ösi dödönia, töra-töra na ha darua ira. Na alua zi manö ba tola tehuku ia ba mbanua ndra alawe. Latötöi ia ba hada tekhau.

Ba ginötö iada'a ibörögö mangalö ba ŵo'amuata simanö. Ono matua ba ono alawe tola fahede khö nawöra he tenga si fatalifusö, tola göi fahuwu, ba tola lafaehagö nösi dödöra khö nawöra na faoma omasi ira faoma fatambai. Angetula nono alawe ma ono matua ba no ibörögö lafondrondro ira satuara na edöna lafalua wamohu niha.

Fame Li

Na so zomasi ia ba gotalua nono alawe nifaiginia ba ifatunö khö ndra satuania ba nomo ena'ö lafatenge denge-tengera, nifotöi Balö Ndrela ma Si'o (mediator). Moguna mbalö ndrela börö me tebai ma lö to'ölö ba Danö Niha wa samösa so'ono ono matua ba ifatu'a'ö manö ia wama'ema ösi dödöra khö zatua nono alawe somasi ira. Ha Balö Ndrela zi tola mamalua halöŵö da'ö. Ya'ia zangondrasi zatua nono alaŵe ba sifahuhuo ba wama'ema ösi dödö zatua nono matua ba wanofu hadia onora ono alawe andrö lö sokhö ma lö nifohu niha bö'ö.

Börö me halöŵö mbalö ndrela (halöluo, si'o sanörö ba lala) andrö abua, tenga fefu niha tola mudadao ba dadaoma da'ö. Si to'ölönia tehalö ia ba gotalua niha sangi'ila ma si so fa'aboto ba dödö hada, sonekhe fahuhuo, ba niha si so khai-khai watalifusöta khö zatua nono matua. Tola teŵa'ö wa Balö Ndrela ma Si'o andrö no fangali mboto ngambato zatua nono matua sedöna mangowalu. Fehede fanofu Mbalö ndrela oi nifolagu. Tenga fehede fanofu si to'ölö simane na tasofu hazo faudu nomo zi samösa niha ma lala nitörö na möi ba zi sambua banua. Fehede ni'oguna'ö ba wanofu hadia no so zokhö ma hadia no mufohu nono ono alawe ba zatua ni'ondrasi andrö ba lafa'ema faoma amaedola simane da'a:

    Owo laluo ere langi,
    owo laluo ere mbaŵa
    möi mi raya ba mboto Mazingö Laŵira
    khö namada mangolombu langi,
    Amada mangolombu mbaŵa,
    wanofu na so gawöni si lö mutandra.
    na so gafoa si 16 mufohu la'a
      Fanofu da'ö moroi ba dome latema ya'ira sowatö simane:
      simanö sa na mukoli nono zi'ulu,
      simané sa na mukoli nono zalaŵa,
      tenga sikoli siragu-ragu,
      tenga sikoli lö dandrö-dandrösa.
      Me'ösofu Gaŵoni si lö mutandra,
      Gafoa si lö mufohu la'a,
      Lö ma'atalisi ŵangombakha wa so.
      Na tanömö zi lö enahöi,
      mo'aya zato remo-remo eu,
      Na tanömö zi zökhi ta'osara'ö dödöda,
      hiza'i ha simöi falulu fa'alumana.

Ba wanema li zatua ono alawe oroma wa ono alawe andrö lö sokhö ba lö nifohu niha bö'ö. Fao göi dödöra hadia dani ŵa'aso dome. Andrö börö da'ö latohugö wahuhuosa tome wangombakha wa omasi ira lafakhai danömö zisökhi wa'asitengabö'ö ba zatua nono alawe. Fama'ema ösi dödö simane da'ö tefotöi ia Famatu'a li. Na fao dödö zatua nono alawe ba tola sa'ae tetohugö huhuo hada ba wanofu-nofu ha wa'ebua wa'ideide mböwö ihalö, heŵisa ŵaö-ŵaö ŵame'e be'elö (böŵö) ba ha ŵa'ara tola tebörögö ŵamalua halöwö, ba tanöbö'önia.

Halöŵö Famobörö Famohu Niha

Halöŵö famobörö na no so wa'afatema ba dödö ba so dombua faosatö, ya'ia da'e: Fame laeduru ma zui te'endrongagö faoma Fame köla. Gofu hadia nifalua zi no la'osara'ö ba oi so noro dödö zi lö-tola-lö la'asogö ya'ira solemba (ngambatö nono matua).

Töi bö'ö ŵame'e laeduru ya'ia da'ö Fame Bola Numönö ba ni'olembai (ina ma satua nono alawe). Töi bö'ö “Famöbögö ba Ziraha Afasi”. Eluahania, ono matua ba ono alawe tefaböbö ira ba wanötöi lamane no famatua. Hiza'i lö na sa mutötöi döira ya'ira sidarua ba wamorudugö ba wangandrö. Ha ba wahuhuosa wa ya'ira andrö tefaböbö ba ziraha afasi. Awena tola latötöi döira ya'ira sidarua ha na halöwö nifalua “Fame Köla” (molo'ö huku ŵondrakö zi lima ina Moro'ö).

Molo'ö fetaro ba hada, he na halöŵö andrö fame laeduru ba he Fame köla, ba oi so zinangea labe'e ya'ira tome, satua nono matua. Simanö göi zoŵatö so zitobali be'elöra simane diwo manga (bawi) ba he göi orifitö simane si no tehonogöi ba ŵondrakö zamösana.

He fame laeduru ba he fame köla tola tewaö si tobali tandra ŵa ono alaŵe andrö no tefohu sa'ae ia. Eluahania no so zokhö ya'ia. Börö da'ö na so niha bö'ö zedöna mamohu ya'ia ba lö tola lö itimbagö. Mo'ömö ia ba he soroyomora wangombakha ba niha wa ya'ia andrö no so zamohu (zo niha ma no la'onihagö).

Na no tefalua halöŵö da'ö (fame laeduru ma köla) ba ono matua samohu ono alawe andrö tefotöi ia umönö (menantu) ba ngambatö nono alawe. Ono alaŵe nifohu tefotöi ia Sinofu (tunangan) moroi khö numönö andrö; ama nono alawe tefotöi ia ama matua (ayah mertua), ba ina nono alawe tefotöi ia ina matua (ibu mertua).

Börö me no tobali ia umönö, ba tola sa'ae möi ia i'ondrasi nomo matuania ono matua andrö. Niha si fasui sangila ya'ia lö sa'ae manofu-nofu dödöra hadia daninia wangondrasi omo zatua nono alawe andrö börö me no famatua ira. Hiza, na lö alua khöra huhuo da'a irugi walöŵa, duma-dumania iwuwu ia umönö ma zui börö tanö-bö'ö soroi khö numönö, ba fefu mbe'elö (böwö) si no labe'e khö matuania ba lö mangawuli. Ba hada latötöi ia “Ni dou manu gana'au”. Fehede da'a ba li Indonesia, amnbö töra simane: semua yang telah engkau berikan lenyap seperti makanan yang ditelan ayam. Ba na ira satua nono alawe zawuwu ma lö omasi ira latohugö wamakhai tanömö zisökhi andrö si no la börögö, ba fabali wa'ebua (dua kali lipat) lafuli si no labe'e satua nono matua. Börö da'ö lö aoha manö ba Nono Niha wangetu'ö huhuo bawamakhai sitengabö'ö.

Famohu Niha

Ba Danö Niha no to'ölö na fatua lö alua mangowalu nono matua ma ono alawe ba lö-tola-lö'ö ua latörö nifotöi famohu niha.

Tags:

Famohu Niha EluahaFamohu Niha Famaigi NihaFamohu Niha Fame LiFamohu Niha Halöŵö Famobörö Famohu Niha UmbuFamohu NihaTanö Niha

🔥 Trending searches on Wiki Li Niha:

Amerika SerikatAljabarFanariTöi Wanasa Ni'amoni'öCharles DarwinAna'aFacebookFa'omasiFangowaluAmaedola moroi ba Danö NihaBuaOnozalukhuyöuYa'ahowuMahanglabaraGoogle ChromeTumbaoBangladeshKecamatan Ulumoro'öHafeaMedia sosialBahasa NiasMaliŵa'aNobelFahuwusa ba Danö NihaFoaHili'alaŵa, SomambaŵaKecamatan TomaKambodiaSifaoro'asi GomoOrahili, UlugawoAngolita li molo'ö wa'oya zangoguna'ö ya'iaGunungsitoliTesiThailandBelandaTuria Somuso DödöBehuHiliganöitaAtualuoDan BrownKecamatan HurunaItaliaMiserayiFanari MoyoFangowai Ya'ahowuBaisbaruElewaziMesinLi BugisTimor LesteTea-teaJepangFogao🡆 More