Jeneverbees

De naam jeneverbees is een verbastering van 't Latiense juniperus dat samen-esteld is uut junior = de jongere en parere = verschienen. Dit slaot op de jonge bezen die reeds verschienen veurdat de riepere bezen of-evallen bin. De drank jenever dankt zien naam an disse bees.

Naamsverwarring

In Vlaanderen wort de aolbees, rooie bees of zwarte bees verkeerd ok wel es jeneverbees eneumd.

De jeneverbees is tweehuzig; der bin dus mannelijke en vrouwelijke planten. 't Riepen van de bezen strekt zich uut over twee jaor. De vrouwelijke zaodschubben vormen in 't eerste jaor zwartblauwe (schien)bezen. Nao de overwientering worren ze donkerblauw. De struuk kan tot 10 meter hoog worren.

Jeneverbees kump in Nederland veur op arme zandverstuvingen en heedlandschappen. Der vient op hejen niet veul netuurlijke verjonging plaots. Dit kump onder meer deurdat de bojem verzuurt en de zaojen steeds minder kiemkrachtig blieken. De jeneverbees leef in symbiose mit een schimmel, bie ofwezigheid van disse schimmel kiemt de jeneverbees slecht. De schimmel kan niet goed tegen verzuring van de bojem. In terreinen waor de invleud van mest is terug-edrongen bliekt de jeneverbees bie enige rust goed te kiemen.

De jeneverbees is de enigste boomsoort in Nederland die op de Nederlanse Rooie liest van planten staot as algemeen veurkommend, maor stark of-eneumen. De boom is in Nederland wettelijk bescharmd. Een groot deel van de Nederlanse exemplaoren greuien op de Veluwe en in Drenthe (kiek bie Nedersaksisch veur de Drentse naamgeving). Der is een restpopelaosie in Limburg. Veur 't voortbestaon van de jeneverbees is 't belangriek dat der genog exemplaoren in de buurt staon en dat ze vrie staon; de wiend moet veural tiejens de bleui vrie spel hen.

Jeneverbezen worren tegensworig in de meeste gevallen as alleenstaonde struken an-etröffen. Zeldzaam bin de jeneverbezenbossen waorbie je verschillende exemplaoren drong op mekaar hen staon. Op de Veluwe langes de weg van Otterlo naor Schaorsbargen ligt een jeneverbezenbos. De bos ligt gedeeltelijk in 't Nationaal Park De Hoge Veluwe. 't Is een unieke plaots, umdat de jeneverbezen hier drong op mekaar staon.

Enkele plekken waor ze nog staon:

• Sallanse Heuvelrug (Noetselerbarg)
• Natuurgebeed de Borkeld, tusken Hooltn en Maarkel.
• Stakenbarg (bie Elspeet op de Veluwe)
• Vierhoutense Heed (bie Vierhouten op de Veluwe). Disse jeneverbezenpopelaosie is onlangs deur Europese subsidie ontdaon van andere bomen en struken, die de ontwikkeling van de jeneverbezen in de weg stungen.
• Otterlo (deels in 't Nationaal Park De Hoge Veluwe en deels in de bos bie Otterlo)

Een biezondere popelaosie jeneverbezen ko-j tot 1995 vienen in 't Caitwickerzand tussen Kootwiek en Niej-Milligen (Veluwe). In 1995 was der in 't gebied een grote bosbrand, die zwat de hele jeneverbeespopelaosie in vlammen dee opgaon.

De jeneverbees bevat oliën die wel gebruukt worren in badolie. Ok worren de bezen in jenever en Bénédictine gebruukt as smaakmaker.

De edreugde bezen worren as kruud gebruukt in bieveurbeeld marinaojes veur wild. Ok zuurkool wort tredisioneel mit jeneverbezen ekruud. De edreugde bezen bin vaak in de supermarkt te koop. Naost de bezen worren ok de blaojen gebruukt, bieveurbeeld bie 't grillen van vis.

De zaden kunt gebruukt worren as koffiesurrogaat, de blaar veur Tee, de bezen kunt ok gebruukt worren veur jam.

• Achterhooks:
  • wakelbos (Wenters)
• Drèents:
  • dambeer, dambèer
  • dankberbei
  • heidewachtel, heidewachter (MD)
  • iberen
  • jeneverbes
  • palm (MD, ZOD)
  • waggelbos (MD, VK)
• Sallaans: dampol
• Tweants:
  • jeneawerbeaze
  • waokel
  • kwakel
  • waog
• Veluws:
  • jeneverbe(e)s, -beze
  • dammestruke (Attem)
  • dammel (Wenum-Wiesel)
  • dommelholtbussien (Emst)
  • damper (Elburg, Oldebroek)
  • damperpolle (Oldebroek, Wezep)
  • wakel (Armelo)
  • wacholder (Apeldoorne)

• SoortenBank.nl - beschrieving en ofbeeldingen
• Veurdracht van 't gedicht Den Wakelbos deur de Wenterse onderwiezer en dichter Bernard Stegeman