آدام اسمیت

وه ره ویشته اتا کتاب وسّه اشناسنّه که ونه نوم بی‌یه «مللِ ثروت» و این کتاب ره ۹ مارس ۱۷۷۶ میلادی منتشر هاکرده. این کتاب اولین بار وسّه، اتا کلی نظام پیش یلنه که سیاسی و اقتصادی موضوعات ره تحلیل کانده. آدام اسمیت پیش از این که اقتصاد سر بوره، فیلسوف بی‌یه و این کتاب ره هم شه فکرون ِپه گسترش هدا.

آدام اسمیت اسکاتلند ملی نگارخنه شخصی معلومات تولد قبل 16 ژوئن 1723 کیرکالدی (en) بمردن ۱۷ ژوئیه ۱۷۹۰ مِزار Canongate Kirkyard (en) ملیت اسکاتلندی مدرسه گلاسگو دانشگاه بالیول کالج، آکسفورد زوونی که گپ زوئه انگلیسی زوونی که نوشته انگلیسی دوره شروع ۱۷۴۸ جه حرفه اقتصاددان (fa) نویسنده غیر داستانی (fa) فیلسوف (fa) نویسنده استاد دانشگاه (fa) French moralist (en) ناشر (fa) دیگر معلومات کارفرما دانشگاه ادینبرو (fa) دانشگاه گلاسگو (fa) (۱۷۵۱ – ۱۷۶۳) تخصصی رشته فلسفه دین دادارباوری (fa) غسل تعمید تاریخ ۵ ژوئن ۱۷۲۳ عضو انجمن سلطنتی (fa) انجمن سلطنتی ادینبورگ (fa) The Select Society (en) The Poker Club (en) رساله‌یِ ناظر فرانسیس هاچسون (fa) تحت تأثیر ارسطو • باتلر • ریچارد کانتیلون • کیودنیوس • توماس هابز • دیوید هیوم • فرانسیس هاچسون • جان لاک • ماندویل • پتی • فرانسوا کنه جوایز  Fellow of the Royal Society of Edinburgh (en) (۱۷۸۳)  همکار انجمن سلطنتی (fa) (۱۷۶۷)  همکار انجمن سلطنتی هنر (fa) مهمترین کارون (۱۷۵۹) نظریه عواطف اخلاقی (fa) (۱۷۷۶) ثروت ملل (fa) امضا دچی‌ین - کد دچی‌ین - آیتم دچی‌ین

ونه زندگی جا خله اطلاعات دنی‌یه. اتنده دومبی که ونه پییر نوم هم، ونه واری، آدام اسمیت بی‌یه. ونه پییر اتا مله، کرکالدی نوم، دله ماهیگیری کرده و ونه دومین ازدواج مارگارت داگلاس جه بی‌یه که اتا زمین‌دار آدِمِ کیجا بی‌یه و این ریکا، اینتی ازدواج جا دنیا بمو. آدام اسمیت ِوچگی جه هچکی هچّی ندونده و فقط دومبی که وه وچه بی‌یه همون پچیک مله دله درس بخوندسته. ات صوه هم جوگی‌ها در وه ره وَردنه که خانواده سرصاب بینه و جوگی‌شون ره دمبال هاکردنه تا وچه ره پس بَیتنه. جان رائه، اسکاتلندی روزنومه‌نویس (۱۸۴۵-۱۹۱۵)، که اسمیتِ زندگی‌نومه ره بنویشته، گاته «من ترس این ره دارمه که اگه اسمیت ره جوگی بورد بوئن، چتی وسّه بوو!»

اسمیت چارده سالگی، سال ۱۷۳۷، بورده گلاسکو دانشگاه دله که اون گادر روشن‌فکری ِجریان اونجه رواج داشته. اسمیت اونجه که دیّه، اتا پروفسور، فرانسیس هاچسون نومی، ونه سر تأثیر بی‌یشته و اخلاق ِفلسفه جا آشنا بیّه. اسمیت دمبال‌ترک هاچسون ِفلسفی و اقتصادی نظرات ره رد هاکرده ولی ونجه الهام گیته. آدام اسمیت سال ۱۷۴۰ فارغ‌التحصیل بیّه و اتا بورس بیته و اسب سوار بیّه و راه دکته بورده آکسفورد و بالیول کالج دله خنه بَیته. وه اونجه جه خله راضی نیّه و گلاسکویِ محیط ره فعال‌تر دونسته. وقتی آکسفورد دیّه، ویشته شه شه‌ره درس داء و خِدآموجی کارده و اینتی کلاسیکِ فلسفه ره یاد بیته.

اسمیت شیش سال سره نشی‌بی‌یه تا این که ونه درس تموم بیّه و وردگرسته شه پییری ملک. ونه مارِ خانواده کومِک هاکردنه که اتا حقوقدون و فیلسوف، لرد هنری هوم، وه ره اتا تریبون هدا که اونجه هنیشه و سخنرانی هاکنه. اسمیت تریبون سر نیشت‌بی‌یه و جوراجیرِ خَور گاته؛ تاریخ جه بی تا بلاغت و کلام جه. اسمیت اونجه زود رشد هاکرده و دانشجوها ره تحت‌تأثیر قرار هدا. وه سال ۱۷۵۱، وقتی ونه سن ۲۷ سال ویشته نیّه، بعنوان منطق ِاستاد انتخاب بیّه. وه سال ۱۷۵۲ گلاسکویِ دانشگاه دله اخلاقِ فلسفه رشته دله استاد بیّه و ونه درآمد هم زیاد بئی‌بی‌یه.

اسمیت وقتی گلاسکو دله دیّه، اتا دوره ونه خلاقیت ویشته بیّه و ونه زندگی اجتماعی و فکری رشد داشته که شه گاته «مه شادترین و شریف‌ترین زندگی ِدوران» بی‌یه. هر هفته دله، وه هر روز وسّه ساعت ۷:۳۰ تا ۸:۳۰ صبح و اَی دِباره سه‌بار در هفته ساعت ۱۱ صبح تا ظهر، بوره کلاس دله وچون وسّه درس باوّه و حداکثر ۹۰ دانش‌آموز ۱۴ تا ۱۶ ساله اونجه نیشت‌بینه گوش کاردنه. وه جای اینکه لاتین گپ بزنه، شه درس ره انگلیسی زوون جا دائه. بعدازظهرها دانشگاه کارها جه رسینه که اسمیت اونجه هم کومِک کرده و سال ۱۷۵۸ دانشکده ریاست وسّه انتخاب بیّه. شو-شو هم وه شی‌یه اتا انجمن دله شرکت کارده.

ونه دور-وَر خله گت-گت آدم دَینه که بعضی‌شون اشراف بینه، بعضی‌شون دولت دله کار کردنه و بعضی هم فکری و علمی شخصیت داشتنه. فی‌المثل جوزف بلک که شیمی دله سررشته داشته. جیمز وات که پئی‌ته بخار موتور ره بساته. رابرت فولیس چاپگر و ناشر بی‌یه. و از همه مهمتر، فیلسوف دیوید هیوم که وه و اسمیت ِسر سیوا بی‌یه و همیشک رفاقت داشتنه. همین‌جور، اسمیت این سال‌ها تجاری شرکتونی که استعماری کار داشتنه جه همکاری داشته چون سال ۱۷۰۷ اسکاتلند و انگلیس متحد بیی بینه و همینسه اسکاتلندی تاجرون بریتانیایِ استعمار دله راه پیدا هاکرد بینه. اتا تاجر اندرو کوکرین بی‌یه که گلاسکو دله تجارت‌خنه داشته و آدام اسمیت ره دعوت کرده تا تجاری مسائل خوری گپ بزنن. اینتی بیّه که اسمیت اقتصاد جه ویشته اطلاعات بدست یارده.

 

سال ۱۷۵۹ اسمیت شه اولین اثر ره بنویشته که ونه نوم اخلاقی احساساتِ تئوری بی‌یه. این کتاب اتی آموزشی، نصیحتی و تحلیلی بنویشته بی‌یه که پایه‌ی اونچی بعداً مللِ ثروت بیّه ره یشته. اسمیت ونه دله انسانی طبیعت ِاصول ره گاته، که وه و هیوم و دیگر فیلسوفون همراهی بسات بینه تا اتی جهونی اساس و تغییرناپذیر معیار بائه که اجتماعی و رفتاری نهادون ونه سر شکل بَیرن.

اتا سؤال بی‌یه که آدام اسمیت ِمغز ره گزلاق دائه و این مشکلی بی‌یه که ونه استاد، هاچسون، هم پیش از این داشته. این سؤال اینتی بی‌یه که چتی آدم تونده شه کار ره اخلاقاً قضاوت هاکنه، اون هم وقتی که ونه شخصی منافع وسط کته؟ اسمیت اینتی شه ره جواب دائه که امه درون اتا آدم‌مونا دره که بی‌طرفونه همه چی ره اشنه و وقتی اتچی جه مخالف بائه، اِما ره نهب شونه. اسمیت این کتاب دله گاته آدمون شور و هوس باعث وونه خله کارها هاکنیم و اتا «نامرئی دست» باعث وونه آدمون همدردی وسّه هرکاری هاکنن.

چارلز تاونشند که شه اتا آماتور اقتصاددون بی‌یه و دولتِ کارمند بی‌یه و مالیه‌یِ وزارت دله کار کرده، آدام اسمیتِ جدیدِ کتاب خوری بشناسته و هیوم هم ونه تعریف ره ونسه هاکرده بی‌یه، همینسه آدام اسمیت ره استخدام هاکرده تا ونه وچه ره درس هاده. استخدام شرایط پرسود بی‌یه (حقوق سالی ۳۰۰ پوند به اضافه هزینه های سفر و بازنشستگی ۳۰۰ پوند پس از کار)، یعنن اسمیت دانشگاهِ استادی جه اتنده در نیارد بی‌یه. همینسه سال ۱۷۶۳ دانشگاه جه استعفا هدا و سال بعد راه دکته بورده فرانسه که وچه ره درس هاده. وه ویشته تولوز دله دیّه و ۱۸ ماه غربت و ناخِشی په، دِ ماهی ره هم بورده ژنو و اونجه ولتر جه گپ بزو. بعد هم راه دکته بورده پاریس و هیوم اونجه وه ره بَوِرده روشن‌فکرونِ نشست دله. اسمیت اونجه فرانسوا کوسنی جه هم آشنا بیّه که وشون ره فیزیوکرات نومّنه و اتی اقتصادی نظریات داشتنه. اسمیت فرانسه دله کم-کم شه مللِ ثروت ِکتاب ره دَر-نوشته و اوائل خاسته وه ره کوسنی ره تقدیم هاکنه ولی کوسنی زودته بمرده.

وقتی پاریس دله دیّه، اون ریکا-وچه که وه ره درس دائه، مریض بیّه و دکته بمرده. اسمیت سریعاً وردگرسته لندن و تا بهار ۱۷۶۷ اونجه لرد تاونشند جه کار کرده. همین گدر سلطنتی انجمن دله هم عضو بیّه و اونجه ادموند برک ، ساموئل جانسون ، ادوارد گیبون و شاید بنجامین فرانکلین ِنظرات جه هم آشنا بیّه. اواخر سال وردگرسته شه مَله، کرکالدی، و اونجه هنیشته شیش سال شه کتاب ِبنویشتن سر کار هاکرده و سه سال هم لندن دله کتاب ره بازنویسی هاکرده تا سال ۱۷۷۶ وه ره نشر هدا.

این کتاب اولین کتابی بی‌یه که سیاسی اقتصاد ره تحلیل کرده و اسمیت وه ره شه اولین کتاب ِدمبال‌سر بنویشته که فلسفی موضوع داشته. اون اصلی مشکل که اسمیت کتاب دله ونه په شونه، این هسته که چتی آدمونِ درونی درگیری که امه احساسات و «بی‌طرف تماشاچی» ِمیون اتفاق کفنه، اینتی تاریخ و دنیایِ سر تأثیر اِلنه. این درونی اتفاقات چتی تونده دنیایِ تکامل و پیشرفت ره بساجه و پیش بَوره.

اسمیت چار-تا اصلی مرحله نوم یارنه که جامعه‌ی سازمان‌دهی وسه اتفاق کفنه، مگر اینکه جنگ‌ها، کمبود منابع، یا دولت ِنخاش سیاستون باعث بوون این مراحل پش نشوئه: اولیه وضعیت شکارچیون دوره شنه. دوم مرحله عشایری کشاورزی و دامداری شنه. سوم مرحله فئودالی یا اربابی زراعت هسته و چارومین و آخرین مرحله تجارت و مردمونِ وابستگی هسته. هر دوره هم شه ملزومات ره دارنه. اسمیت گانه اینتی جوامع پیشرفت هاکردنه و همینسه وه ارتش، دولت، قانون و اینان چیزها ره ارزشمند دونده ولی معتقد هسته که هرچی پیش‌ته بوریم، ونه کامل ِآزادی جه برسیم که جای صنفی مزد تعیین هاکردن، بازار مزد ره میّن هاکنه یا جای دولتی شرکتون، خصوصی مالکیت برقرار بوو و اینتی لسه‌فر سرمایه‌داری جه پشتی کانده.

آدام اسمیتِ نظریه اتی شباهت مارکسیسم جا دارنه که تاریخ ِتوالی جا نتیجه‌گیری کانده ولی فرقی که دارنه این هسته که مارکس ِنظر جا طبقاتی فرق-فصل تاریخ ره پیش وَرده و اسمیتِ نظر جا انسانِ طبیعت هسته که تاریخ ره جلو ورنه و هدایت کانده. آدام اسمیت اقتصادی نظریه کاپیتالیسم یا سرمایه‌داری ره بنا کانده و لیبرالیسم جه انه.

وه گانه هر گدر آدمون شه منفعت وسّه تلاش کانّه، در واقع درنه جامعه‌ی منافع ره هم پیش وَرنه. مثلاً کارخنه‌داری که شه پول ره خانه ویشته هاکنه، تلاش کانده کم‌ته خرج هاکنه و بته‌تر دستگاه بساجه که ونه منفعت ویشته بوو یا جدیدِ راهی پیدا هاکنه که ویشته پول دربیاره، باعث وونه مملکتِ اقتصاد هم همینتی رشد هاکنه و کارگرون وسّه هم ویشته کار تولید بوو چون خلاصه ونه شه پول ره ای اتی کار بزنه و اینتی پول گردش انه و گردِ مردم ونجه دَر-استفاده کانّه. آدام اسمیت گاته اون «نامرئی دست» که اینان تموم ره رج در-یارنه و مردم و جامعه‌ی منافع ره هدار کانده. وه این نتیجه ره برسی‌یه که بازار ِمکانیسم درون ونه هر سالنه کشورون ِثروت ویشته‌ته بوه و همیشک رشد هاکنه.

اسمیت تقسیم کار و انحصار زدایی جه هم تأکید داشته و اینان ره لازم دونسته که اقتصادِ چرخه درست پیشی بوره. وه انحصار خاهی ره آدمونِ طبیعت جه مخالف دونده و وه ره آزادی جه درجنگ دونسته.

وه اون گادر که این کتاب ره نوشته هنتا صنعتی انقلاب ِاثرات ره خار-خار ندی بی‌یه و همینسه ونه کتاب کم-کسری هم دارنه و بعضی چیون ره خله دستکم گیرنه.

 

ملل ثروت ره بنویشته په، ونه آشنائون و رفخون وه ره خله تشویق هاکردنه ولی کتاب ِموفقیت ات‌دقسی نیّه و طول کشی‌یه. بعد از این اسمیت نیمه‌بازنشست بیّه. یک سال دمبال‌ته گمرکات ِکمیسر بیّه و نمک ِتجارت دله اسکاتلندِ دولتی اداره ره کومِک کرده و این‌سه سالانه 600 پوند گیته. وه اون مردی که وه ره هر سال پول دائه ره خور هدا که دیگه ونه مستمری جه نیاز ندارنه ولی مردی باته ونه قول و شرافت میون دره و همینتی پول رسنی‌یه. اسمیت اواخر ادینبورگ دیّه و گلاسکو و لندن جه رفت-روش داشته و گلاسکویِ دانشگاه دله وه ره ریاست وسّه انتخاب هاکرد بینه. آخرسری سن 67 سالگی گادِر، بمرده و کنون‌گیتِ کلیسایِ حیاط دله وه ره چال هاکردنه و ون‌سه یادبود بساتنه.

ونه شخصی زندگی جا هچّی ندومبی. اون گادر رسم بی‌یه که هرکی مِرده، ونه شخصی اطلاعات و کتابون ره تش زونه. وه هیچ وقت ازدواج نکرده و وچه نداشته. ونه دست‌نویسون ره بسوجنینه. اسمیت جه فقط اتا نقاشی تابلو بموندسته. وه شه دیم ره قشنگ ندونسته و گاته «من فقط شه کتابون دله قشنگمه» اسمیت تا زمونی که زنده بی‌یه خله معروفیت داشته و دنیایِ مختلف کشورون جه اِمونه تا وه ره بوینن.

• رابرت ال. هیلبرونر. «Adam Smith» ‎(انگلیسی)‎. بریتانیکا.