Orang Melayu Indonesia: Kumpulan etnik di Indonesia

Bahasa Indonesia, bahasa kebangsaan Indonesia, merupakan salah satu daripada berkembangnya kepiawaian bahasa Melayu Riau. Ada beberapa bilangan kerajaan yang berkaitan dengan Melayu di Indonesia yang meliputi pesisir timur pulau Sumatera dan pesisir Kalimantan, yang mana sesetengahnya yang terkenal ialah Srivijaya, Kerajaan Melayu, Kesultanan Palembang, Kesultanan Jambi, Kesultanan Deli, Kesultanan Riau-Lingga dan Kesultanan Sambas. Banci 2010 menyatakan terdapat lebih kurang 8 juta orang Melayu di Indonesia; jumlah ini berasal daripada klasifikasi orang Melayu di Sumatra Timur dan pantai Kalimantan yang diiktiraf oleh pemerintah Indonesia.

Melayu Indonesia
ملايو ايندونيسيا

Sepasang suami isteri Melayu Riau menikmati gambus tradisional. Panel latar belakang menggabungkan palet tiga warna Melayu.
Jumlah penduduk
8,753,791 (2010)
Kawasan ramai penduduk
Indonesia:
Sumatra Selatan	3,139,000
Riau	2,880,240
Kalimantan Barat	1,259,890
Kepulauan Bangka Belitung	936,000
Jambi	914,660
Kepulauan Riau	600,108
Sumatra Utara	582,100
Lampung	269,240
Jakarta	165,039
Bengkulu	125,120
Kalimantan Tengah	87,222
Kalimantan Timur	84,468
Kalimantan Utara	64,881
Bahasa
Native Melayu (Pelbagai jenis bahasa Melayu vernakular) Also Indonesia
Agama
Majoriti Islam Sunni (99.64%) Minoriti  • Buddha Vajrayana (0.22%) • Kristian (Protestan and Katolik Rom) (0.09%) • Konfusianisme (0.014%) • Hindu (0.011%) • Lain-lain (0.003%)
Kumpulan etnik berkaitan
Orang Austronesia Melayu Singapura Melayu Malaysia Melayu Brunei Melayu Thai Melayu Cocos Melayu Cape

Konsep satu Kemelayuan di Indonesia berbeza dengan yang terdapat di Malaysia, iaitu ras Melayu itu adalah semua penduduk yang tinggal di Asia Tenggara dan bukan hanya etnik atau bangsa, berbeza di Malaysia yang mana, Melayu mengamalkan keazaman asimilasi budaya (Melayuisasi atau "masuk Melayu") Menurut pengiktirafan itu, bangsa-bangsa Islam di Nusantara boleh dikatan sebagai orang Melayu bukan secara langsung atau "Melayu Dagang" seperti Jawa, Bugis, atau Minangkabau, kerana mereka beragama Islam dan telah lama bermastautin di dalam negara maka mereka diakui kerajaan sebagai orang Melayu.

 

 

Sumatra

Terdapat banyak kerajaan dan kesultanan Melayu yang terdapat di pulau Sumatra: iaitu Kerajaan Melayu, Kepaksian Sekala Brak, Sriwijaya, Dharmasraya, Kesultanan Asahan, Kesultanan Deli, Kesultanan Jambi, Keratuan Melinting, Keratuan Darah Putih, Kerajaan Islam Palembang, Kesultanan Palembang, Kesultanan Siak dan Kesultanan Riau-Lingga. Merujuk kepada Banci Penduduk Indonesia 2010, orang Melayu di Sumatra paling dominan berada di provinsi Riau, Kepulauan Riau, dan Kalimantan Barat.

Kalimantan

Terdapat pelbagai kerajaan dan kesultanan yang berkaitan dengan sejarah bangsa Melayu dan etnik lain di pulau Kalimantan (j.d.s Borneo), seperti Kesultanan Sanggau, Kesultanan Pontianak, Kesultanan Bulungan, Kesultanan Berau, Kesultanan Gunung Tabur, Kesultanan Sambaliung, Kesultanan Paser, Kerajaan Tanjungpura, Kesultanan Kutai, dll.

Kesultanan Bulungan di Kalimantan Timur ialah sebuah kesultanan yang didirikan oleh keturunan diraja Melayu Brunei dengan krio suku Dayak Kayan yang bernama Uma Apan. Puteri darilada Uma Apan telah berkahwin dengan seorang pemuda dari Brunei dan mendirikan Kerajaan Bulungan yang beragama Hindu, sebelum memeluk Islam dan mengubahnya kepada Kesultanan Bulungan.

Dalam peristiwa Pontianak semasa penaklukan Hindia Timur Belanda oleh Jepun, tentera Jepun membunuh kebanyakan golongan elit Melayu dan memancung kepala semua sultan Melayu di Kalimantan. Tahun 2001, jumlah orang Melayu di Kalimantan Barat berjumlah 1,259,890 orang, sementara pada Banci Penduduk Indonesia 2010 berjumlah 814,550 orang.

Semasa kejatuhan Suharto, ada kebangkitan dalam kebangsaan dan pengenalan Melayu di Kalimantan dan orang Melayu dan orang Dayak di Sambas membunuh orang Madura beramai-ramai semasa kekecohan Sambas.

 

Sumatra ialah tanah air bahasa Melayu, yang kini menjangkau seluruh pelosok Asia Tenggara. Bahasa Indonesia, yang merupakan bahasa rasmi dan lingua franca negara, berasaskan bahasa Melayu Riau. Bahasa Melayu mempunyai sejarah yang panjang, yang mempunyai rekod sastera seawal abad ke-7 Masihi. Prasasti Melayu awal yang terkenal, Batu Bersurat Kedukan Bukit, ditemui oleh orang Belanda M. Batenburg pada 29 November 1920, di Kedukan Bukit, Sumatra Selatan, di tebing sungai Tatang, anak sungai Musi. Ia adalah batu kecil bersaiz 45 x 80 cm. Ia ditulis dalam bahasa Melayu Kuno, kemungkinan nenek moyang bahasa Melayu hari ini dan variasinya. Kebanyakan bahasa-bahasa dan dialek Melayu yang dituturkan di Indonesia saling tidak dapat difahami dengan bahasa Indonesia Piawai. Yang paling banyak dituturkan dan dikuasai ialah bahasa Melayu Palembang (5,5 juta), Melayu Jambi (3 juta), bahasa Melayu Bengkulu (2,5 juta) dan Melayu Basemah (1,7 juta). Terdapat beberapa bahasa yang berkait rapat dengan bahasa Melayu seperti bahasa Minangkabau, Kerinci, Kubu dan lain-lain. Bahasa-bahasa ini berkait rapat dengan bahasa Melayu, tetapi sangat banyak perbezaan sehingga tidak dikatakan sebagai bahagian daripada bahasa Melayu. Ada banyak bahasa kreol atau patois yang berasaskan Melayu dituturkan di negara ini terutamanya di timur Indonesia kerana hubungan dari bahagian barat Indonesia dan semasa pemerintahan kolonial di mana bahasa Melayu menggantikan bahasa Belanda sebagai lingua franca. Kreol Melayu yang paling terkenal di Indonesia ialah bahasa Melayu Ambon, Betawi, bahasa Melayu Manado dan bahasa Melayu Papua.

 

 

 

 

Perihalan kaum Melayu di Indonesia

 

Orang Melayu di Indonesia jatuh ke dalam pelbagai sub-etnik dengan masing-masing mempunyai kepelbagaian bahasa, sejarah, pakaian, tradisi, dan rasa identiti bersama yang tersendiri. Jumlah orang Melayu di Indonesia pada Bancian Penduduk Indonesia 2010 berjumlah 5,365,399 orang (2.27%) dari 136,728,739 penduduk Indonesia pada masa itu. Beberapa kumpulan etnik di Indonesia juga dipengaruhi oleh unsur Melayu, meskipun nyata terdapat perbezaan pendapat bahwa ada yang setuju disebut Melayu dan ada pula yang tidak setuju disebut Melayu, sehingga jumlahnya mungkin lebih dari 5 juta orang. Jumlah boleh berbeza khususnya di Sumatra. Meski demikian, data rasmi hasil Bancian Penduduk Indonesia 2010, boleh menjadi acuan jumlah penduduk orang Melayu di Indonesia.

Berikut adalah sebaran orang Melayu di Indonesia berdasarkan data rasmi pemerintah menurut bancian, mengikut provinsi:

Menurut Ananta et al. 2015, golongan Melayu di Indonesia terdiri daripada:

Suku Melayu Sumatera

• Melayu Palembang
  • Melayu Musi
• Melayu Bangka
• Melayu Belitung
• Melayu Deli
• Melayu Serdang
• Melayu Siak
• Melayu Langkat
  • Melayu Tamiang
• Melayu Asahan
• Melayu Riau
  • Melayu Kampar
  • Melayu Rempang
• Melayu Kepulauan Riau
  • Melayu Natuna
  • Melayu Lingga
  • Melayu Karimun
  • Melayu Batam
  • Melayu Bintan
    • Melayu Tanjungpinang
• Melayu Jambi
  • Melayu Batin
• Melayu Bengkulu
• Melayu Lahat
  • Melayu Lematang
  • Melayu Kikim
  • Melayu Tengah
  • Melayu Basemah
    • Orang Gumai
    • Orang Kisam
    • Orang Serawai
    • Orang Semendo
    • Orang Semidang
  • Melayu Lintang
• Melayu Banyuasin
• Melayu Rambang
• Suku Lubai
• Suku Ogan

Suku Melayu Kalimantan

• Melayu Pontianak
• Melayu Sambas
• Melayu Bengkayang
• Melayu Kapuas Hulu
• Melayu Kayong Utara
• Melayu Ketapang
• Melayu Kubu Raya
• Melayu Kutai
• Melayu Landak
• Melayu Melawi
• Melayu Mempawah
• Melayu Sanggau
• Melayu Sekadau
• Melayu Sintang
• Melayu Singkawang
• Melayu Kotawaringin
• Melayu Berau
• Melayu Bulungan
• Melayu Banjar
• Melayu Tidung
• Melayu Suluk

Bali

• Melayu Loloan

Sulawesi

• Melayu Tawaeli

Orang Melayu Asli

• Orang Akit
• Orang Anak Rawa
• Orang Bonai
• Orang Kerinci
• Orang Lom
• Orang Lampung (Saibatin, Pepadun, Ranau, Abung, Komering)
• Orang Darat
• Orang Laut
• Orang Rimba/Kubu
• Orang Petalangan
• Orang Talang Mamak
• Orang Sekak

 

•  
  Raja Ali Haji, seorang sejarawan abad ke-19, seorang ahli rumah diraja Riau dan Selangor dan Perwira Negara Indonesia
•  
  Amir Hamzah - seorang penyair Indonesia dan Pahlawan kebangsaan Indonesia.
•  
  Sultan Ma'mun Al Rashid Perkasa Alamyah, Sultan Deli
•  
  Syarif Kasim II, Sultan Siak Sri Indrapura ke-12
•  
  Hatta Rajasa - Menteri Penyelaras Hal Ehwal Ekonomi di Kabinet Indonesia Bersatu II
•  
  Hamzah Haz - seorang ahli politik Indonesia. Dia ialah ketua Partai Persatuan Pembangunan (PPP) dan berkhidmat sebagai Naib Presiden ke-9 dari tahun 2001 sehingga 2004.

Sastera

• Andrea Hirata, karyawan dari Bangka Belitung, penulis buku siri francais terkenal Laskar Pelangi (Laskar Pelangi, Sang Pemimpi, Edensor, Maryamah Karpov)
• Tere Liye, karyawan dan pandai akuntan dari Tandaraja, Lahat, Sumatera Selatan, penulis buku terkenal bertajuk Hafalan Sholat Delisa terbitan tahun 2005 yang menceritakan Tsunami Aceh 2004 dan siri francais Hujan

Kerabat diraja

 

• Pangeran Ratu Winata Kusuma dari Sambas - pewaris Kesultanan Sambas
• Tuanku Sultan Otteman II - seorang bekas Sultan Deli, yang mana ibu negara kerajaan ialah Medan, di Sumatra Utara.
• Sultan Hamid II - bekas Sultan Kesultanan Pontianak
• Sultan Mahmud Badaruddin II, sultan Palembang ke-18

Politik

• Abdurrahman Sayoeti - Gabenor ke-5 Jambi
• Ansar Ahmad - pemulihara sementara Gabenor Kepulauan Riau, bupati perdana Bintan
• Alex Noerdin - Gabenor ke-15 Sumatra Selatan
• Ahmad Bastari - Gabenor ke-6 Sumatera Selatan
• Asnawi Mangkualam - Gabenor ke-9 Sumatera Selatan
• Hamzah Haz, ahli politik dari Ketapang, Kalimantan Barat, naib presiden ke-9 Indonesia
• Harisson Azroi, ahli politik dari Sumatera Selatan, doktor medikal, pemulihara sementara Gabenor Kalimantan Barat
• Hatta Rajasa - ahli politik dari Sumatera Selatan, calon naib presiden bersama Prabowo Subianto dalam pilihan raya umum Indonesia 2014, bekas Menteri Pengangkutan Indonesia, ketua kanan Partai Amanat Nasional (2010-2015)
• Helmy Yahya - pempengaruh, pengacara dan ahli politik dari Indralaya, Sumatera Selatan, ketua pegawai eksekutif TVRI (2017-2020)
• Herman Deru - Gabenor ke-16 Sumatera Selatan
• Ismeth Abdullah - Gabenor perdana Kepulauan Riau
• Nyat Kadir - ahli politik dari Kepulauan Riau, Datuk Bandar Batam penggal 2001-2005
• Marzuki Alie - ahli Dewan Perwakilan Rakyat, penggal 2009-2014
• Mahyuddin Natimbul Same'a - Gabenor ke-14 Sumatera Selatan
• Prof. Tabrani Rab - penubuh Gerakan Riau Merdeka, pensyarah Universiti Riau, doktor medik dan pengasas derma medikal Tabrani
• Rasyid Rajasa - ahli politik dari keluarga Rajasa, putera kepada Hatta Rajasa dan Oktiniwati Ulfa Dariah Rajasa
• Raja Usman Draman - Datuk Bandar Batam pertama
• Raja Abdul Aziz - Naib Gabenor Riau ke-4, Datuk Bandar Batam penggal 1989-1999
• Refly Harun - ahli politik, peguam dan ahli analisis politik dari Sumatera Selatan
• Reza Rajasa - ahli politik dari keluarga Rajasa, putera kepada Hatta Rajasa dan Oktiniwati Ulfa Dariah Rajasa
• Rizal Nurdin - Gabenor ke-15 Sumatra Utara
• Syahrial Oesman - Gabenor ke-13 Sumatera Selatan
• Syamsul Arifin - Gabenor Sumatera Utara ke-13, Bupati Langkat ke-18
• Tantowi Yahya - ahli Dewan Perwakilan Rakyat dari Indralaya, Sumatera Selatan, abang kepada Helmy Yahya, Duta Besar Indonesia kepada New Zealand
• Tengku Rizal Nurdin - Mejar Jeneral Tentera Darat Republik Indonesia, ketua KONI (sukan) Sumatera Utara, Gabenor Sumatera Utara ke-13, berdarah Melayu/Minang dan mengakui keduanya
• Tengku Erry Nuradi - Gabenor Sumatera Utara ke-17, naib Gabenor Sumatera Utara ke-7, Bupati perdana Serdang Bedagai, berdarah Melayu/Minang dan mengakui sama seperti abangnya
• Wan Thamrin Hasyim - Gabenor Riau ke-11
• Zainal Abidin - Gabenor Sumatera Utara ke-5
• Zulkifli Nurdin - Gabenor Jambi ke-6, ahli keluarga politik Zola, ayah kepada Zumi Zola
• Zumi Zola - Gabenor Jambi ke-8, putera kepada H. Zulkifli Nurdin dan Harmina Djohar, penubuh keluarga Zola

Hiburan/Media

• Asmidar Darwis - penyanyi dan penggubah lagu berbahasa Melayu era 1960an-70an dari Deli
• Farah Quinn - chef dan selebriti
• Iyeth Bustami - penyanyi Melayu dari Riau, album lagu paling mahsyurnya ialah Pop Melayu '40-'60 dan Zapin-Dut: Laksamana Raja di Laut, pengadil muzik dangdut, ahli politik
• Mara Karma - penyanyi dangdut popular awal dekad 80an dan salah satu pesaing Rhoma Irama pada masa kejayaannya, penggubah lagu popular, media memberikan julukan kepadanya sebagai "Maestro Dangdut"
• Naufal Fikri - penggiat YouTube, pempengaruh dan pemejal rekod yang mempunyai penyakit autis, putera Refly Harun dan ibunya Yuyun Hairunisa dari Palangkaraya
• Nurham Yahya - penggubah lagu Riau dari Bengkalis, terkenal selepas bertikai perkara kepemilikan album lagu terbitan 2003 yaitu Zapin-Dut: Laksamana Raja di Laut
• Revalina S. Temat - pelakon Indonesia, terkenal dengan karyanya dalam Bawang Merah Bawang Putih
• Titi Kamal - pelakon dan penyanyi Indonesia berdarah melayu yang popular

Atlet/Pengerusi Sukan

• Muhammad Hafiz - pemain sepak takraw dari Bengkalis, Riau, berjaya memenangi pingat emas dan perak dalam Sukan Asia Tenggara 2023 di Kemboja
• Wan Annisa - pemain sepak takraw dari Bengkalis, Riau, berjaya memenangi pingat gangsa dalam Sukan Asia Tenggara 2023 di Kemboja

Ulama

• Abdus Samad Al-Palimbani - ulama paling mahsyur dari Palembang, membesar di sana dan menjadi mufti dan menulis karya-karya di kesultanan itu selama beberapa masa, zuriat keluarga diraja Kedah dari ibunya Wan Zainab, puteri kepada Datok Sri Maharaja Dewa, penulis Puisi Kemenangan Kedah dan Mulhiqun fi Bayani Fawaidin Nafi'ah fi Jihadi fi Sabilillah, wafat semasa memimpin askar Kedah menentang Siam Rattanakosin pada 1828 di usia 124 tahun merujuk kepada Tarikh Salasilah Negeri Kedah
• Abdul Somad Batubara - ulama paling mahsyur dari Riau, dikeruniakan gelar Datuk Seri Ulama Setia Negara dalam Majelis Penganugerahan Gelar Kehormatan Adat, pensyarah tamu Universiti Islam Sultan Sharif Ali, Brunei Darussalam

Usahawan besar/Ahli ekonomi

• Alexander Rusly - ketua pegawai eksekutif Indosat Ooredo, penubuh syarikat pembinaan teknologi Digi Asia Bios, pengasas studio animasi JV Tempo Digital Media, pensyarah Universiti Swiss German

• Proto-Melayu

Catatan