သ္ၚိ

သ္ၚိနာနာ အလုံလိုက် မနွံကဵု ဗီုပြင်နာနာ

ဂကောံမၞိဟ် မပဒတဴ မွဲသ္ၚိဂှ် ညးကော်စ သ္ၚိကၟိန်၊ ဆဂး အခိင်လၟုဟ်မ္ဂး သ္ၚိကၟိန်ဂှ် သီုဂွံအဓိပ္ပါယ် ဂကောံမၞိဟ် မကတဵုဒှ် နူကဵု မွဲမိရ။ အခိုက်မံင်စံင်မၞိဟ် တၞဟ်ခြာကၠုင် မၞိဟ်တအ် ပံင်ကောံတုဲ မံင်မွဲသ္ၚိတအ်ဂှ် ဒှ်ကၠုင်ဂှ် ဇၟာပ်မၞိဟ်မမံင် မွဲသ္ၚိဂှ် ညးဟွံကော်စ မွဲသ္ၚိကၟိန် ရ။ ဟိုတ်နူ အကာဲအရာ မဒှ်ကၠုင် ဗီုဏအ်ဂှ်ရ တၞဟ်နဂွံ မအရေဝ်တၞဟ်ခြာတုဲ သွက်မၞိဟ် မကတဵုဒှ်ကၠုင် မွဲမိတအ်ဂှ် လွဳဗစ အရေဝ်ဗၟာ "အိန်ထံင်" ဗီုဏအ်လေဝ် ကေင်နွံကၠုင်တုဲ စဵုကဵုလၟုဟ် မန်တအ် စကာဒၟံင် သီုမအရေဝ်ၜါရ။

မအရေဝ် မချူ "သ္ၚိ" ဝွံ ပ္ဍဲမန်ခေတ်တြေံ (စဵုကဵု ၁၂ ဗွဝ်ကၠံ) ဂှ် ညးချူ "သ္ငိအ်" မဗှ်သ္ၚိ တုပ်ညံင် မန်ခေတ်လၟုဟ်ရ။

သ္ၚိမန် ဗွဲဓမ္မတာ (ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲအကြာကွာန်) ပ္ဍဲအခိင် ၁၉၀၀တအ်မ္ဂး ၜိုန်ရ ကပေါတ်မသြိုင်လဝ်တၞဟ်ခြာ သ္ၚိလ္ၚဵု သြိုင်လဝ်ကဵု ခတဵု၊ သ္ၚိလ္ၚဵုသြိုင်လဝ် ကဵုသၠ၊ ဒုန်ကီုလေဝ် ဗီုပြင် လဒက်ပတန်ဍေဟ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ကြပ်တုပ်ဒၟံင်ရ။ သ္ၚိတအ်ဂှ် နွံကဵု ကၟဳ နကဵုဗီုပြင် မကေက်လဒေါဝ်တုဲ ကယျောဝ်စှ်ေၜါလပါ်၊ ဒၞာဲမကေက်ဂှ် ညးကော်စ စိင်၊ လပါ်ဂတမုက်ဂှ် နွံကၟဳမွဲပၠန် ဗွဲမဂၠိုင် ဍောတ်ညိ သဝ်ညိရ။ ဟိုတ်မဒှ်စိင် နွံၜါတုဲ ညးကော်စ သ္ၚိစိင်ၜါရ။ သ္ၚိဂတဂှ် ဒှ်ဒၞာဲမလုပ်တိတ် သ္ၚိတုဲ အခိင်မၞိဟ် မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး မလေပ်ပံက်လဝ် အတိုင်ဂှ်ရ။ နူကဵု သ္ၚိဂတ မဂွံလုပ်ကဵု သ္ၚိလက်ကရဴဂှ် နွံပါင်တြင်ဇၞော်ဇၞော်မွဲရ။ အပ္ဍဲဗဒင်ပန်ဒိုဟ် သ္ၚိလက်ကရဴဂှ် ညးကော်စ ၝောအ်သ္ၚိ။ ဗွဲမဂၠိုင် သ္ၚိလက်ကရဴ လပါ်ဂတဂှ် မွဲဒကုတ်ဂှ် ညးတန်ကၟာတ်လဝ်တုဲ ဣဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ၝောအ်အပ္ဍဲ (the inner house) တုဲ ဇၟာပ်မၞိဟ် ဒးကၠိုဟ်လဝ် မဒှ် ဒၞာဲမဆေင်ကဵု ဂကောံသ္ၚိကၟိန်ဟေင်ရ။ ကလောကြပ်ညောန်ကွေဟ်ဟ်မ္ဂး လဆောဝ် အခေါင်လုပ်နွံကီုရ။ သ္ၚိဂတဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် ဒၞာဲမဒုင်ကၟုဲတုဲ မလေပ်ကော်စ ဆိုန်ကၟုဲ ရ။ ယဝ်ရ ကၟုဲပလုင် ကၠုင်တိက် ပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး ပ္ဍဲဒၞာဲဆိုန်ကၟုဲဂှ်ရ ညးကဵုတိက်။ သ္ၚိဒကုတ် လပါ်ဍုတ်တေအ်ဂှ် မလေပ်စွံလဝ် ဖဴ၊ တုဲ ဒၞာဲသၟဝ် ၝောအ်အပ္ဍဲဂှ် မလေပ်ကၟာတ်လဝ်တုဲ မဒှ်ဒၞာဲမစွံစကပေါတ် မပ္တံကဵု စေဟ်ၜဵု စေဟ်ဖရံက် သြောအ်တအ်ရ။

သ္ၚိမန်မွဲဗီုပၠန် သ္ၚိစိင်မွဲ၊ သ္ၚိဍောတ်ညိလေဝ် ဟီုဂွံရ။ သ္ၚိဂှ် နွံဆစိင်မွဲ မနွံကဵု ဗဒင်ပန်ဒိုဟ်၊ ဣဏအ်ဂှ် ညးကော်စ ၝောအ်သ္ၚိ (bo' sṅi)။ တိတ်နူ ၝောအ်သ္ၚိဂှ် ညးကော်စ ဒယူ(dayū) ဗွဲမဂၠိုင် ဗဒင်ဟွံမဲ၊ တုဲပၠန် ကၟဳလးလး။ နွံမွဲဒၞာဲပၠန်ဂှ် ညးကော်စ တမေင် (tameṅ) ဒၞာဲဏအ်မ္ဂး ဗဒင်လေဝ် ဟွံမဲ၊ ကၟဳလေဝ် ဟွံမဲ။ ဖဴ (phau) ဂှ် နွံမ္ၚး မလုပ်ကၠုင် နူတမေင် ရ။ အတိုင်လိက် ရဝ်ဗာတ် ဟာလ္လဳဒေလ်မ္ဂး သ္ၚိဗီုဏအ်ဂှ် ညးဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲမန်ဍုင်သေံဂၠိုင်ရ။ဆဂး သ္ၚိဗီုဏအ်ဂှ် သ္ၚိမန်ဍုင်မန်လေဝ် ဂွံဆဵုကီုရ။

သ္ၚိဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ရံင်ကဵုဒတန် ဒၞာဲဂၠံင်မနွံတုဲ ဂတးဏာက္ဍိုပ် လပါ်ဂၠံင်တုဲ သြိုင်အိုတ်ရ။ အတိုင်အခိုက်တြေံမ္ဂး သ္ၚိဂှ် ဂတမုက်လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ သြိုင်တဴအိုတ်ရ။ စပ်ကဵု မုဟိုတ် သ္ၚိအခိုက်မန်တြေံ ဂွံဂတးမုက် လပါ်သၟဝ်ကျာဂှ် လညာတ်နွံနာနာသာ်၊

• ညးလ္ၚဵုဟီု ရန်ကဵု ကျာ်တြဲ ပပရိနိဗ္ဗာန် မဖျေဟ်လဝ်က္ဍိုပ် လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ဟိုတ်နူ ကောန်မန်တအ် ရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ကျာ်တြဲဂှ်တုဲ သ္ၚိဇကုဂှ် ကဵုဂတမုက် လပါ်သၟဝ်ကျာ။
• ဂလာန်မွဲပၠန်ဂှ် ဒေသရးမန်ဝွံ ဟိုတ်နူ ကျာဗြဲပိုက်ကၠုင် နူသၠုင်ကျာဂှ် ကောန်မန်တအ် ဗလေတ်မုက်ဗြဲကျာတုဲ သ္ၚိမန်ကၠာတေအ် ညးသြိုင် လပါ်သၟဝ်ကျာ၊ ကရဴလဝ်စးကဵု ဗြဲကျာ။
• လညာတ်မွဲပၠန်ဂှ် ကောန်မန်တအ် ကိုပ်ကၠာ ဟွံစိုပ် ဌာန်ရာမညဏအ်ဂှ် ဟိုတ်မဇက်စှ်ေကၠုင် နူကဵုဌာန်ဒေသသၟဝ်ကျာတေအ်တုဲ တၞဟ်နဂွံဗှ်သၞာဒေသမန်တြေံ မနွံလပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ သိုင်သ္ၚိဂတမုက် လပါ်သၟဝ်ကျာ။
• လညာတ်မွဲပၠန်ဂှ် အခိင်ကာလမန်ကျအာပၞာန်ဗၟာတုဲ သၟိင်ဗၟာတအ် ကဵုစွံသုသာန် လပါ်သၟဝ်ကျာကွာန်တုဲ သ္ၚိမန်တအ် ကဵုဂတးဏာမုက် ဂၠံင်သုသာန် ဂကူမန်တအ် ဂွံဟုတ်ယုတ်၊ ဂွံဖေက်ဗၟာတုဲ ညံင်ဟွံဂွံ ဂံင်တဝ်စၞေဟ်ကဵုဗၟာရ။ ဟိုတ်နူဂလာန်ဏအ်တုဲ မန်တအ် ခေတ်ဗွဲကြဴဏအ် ဟွံဗက်စ အခိုက်ဏအ်ဒှ်ကၠုင်ရ။

အရာ မစွံမုက်သ္ၚိဝွံ ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဂၠံင်လဵု ပိုယ်မစွံ က္ဍိုပ် ကာလပိုယ်တိက် ဒှ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲအိန္ဒိယမ္ဂး ဓဝ်ပတှ်ေညးတအ် ကာလတိက်မ္ဂး ညးဟွံကဵုဂတးက္ဍိုပ် လပါ်သၟဝ်ကျာရ။ စပ်ကဵု ပရူဏအ်တုဲ ပ္ဍဲသဘင်ဓရ်မွဲ မၞိဟ်မွဲဂှ် သၟာန် တၠပညာ အစာယောဂဳဒယှ် ဂကူအိန္ဒိယ ဇဂ္ဂိ ဝသုဒေဝ် မြဟ်တဴ နကဵုယၟု သာဒ်ဂုရုရ။ ညးသှ်ကဵု အရာဏအ်ဂှ် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုဗီုလဒက်ပ္တန် ခန္ဓကာယပိုယ်မၞိဟ် ကေုာံ ဓါတ်ဇရောတ် (gravity)ရ။ ဟိုတ်နူ ဓါတ်ဇရောတ် ပ္ဍဲတိတုဲ အခိင်ပိုယ်မဒတဴ ဟွံသေင်မ္ဂး အခိင်ပိုယ် မဂဇအ်ဒၟံင်မ္ဂး ဟိုတ်နူဓါတ်ဇရောတ် နူတိတုဲ ဆီတအ်ဂှ် ဍေဟ်စှ်ေလပါ်သၟဝ်ရ။ သွက်ဂွံတံင်ဇြောတ်ပတိုန်ဆီပိုယ် လပါ်လတူတုဲ ဂြိုဟ်ပိုယ် နွံဒၞာဲၜိုတ်လဒေါဝ်ကာယပိုယ်ဂှ် ဇြောတ်ပလံင်ဗစိုပ်ဒၟံင်ရ။ ဂၠးတိပိုယ်ဏအ်ဂှ် နွံကဵု ပၞိဟ်သၠုင်ကျာ ကဵု ပၞိဟ်သၟဝ်ကျာ မဒှ်လဒေါဝ် ဓါတ်ဇရောတ် (ဝါ) မဒှ်ဒၞာဲဓါတ်ဇရောတ် အသိင်မဇၞော်ထတ်ရ။ ကာလပိုယ်တိက်ဖျေဟ်မ္ဂး ဂြိုဟ်ပိုယ်ဂှ် ဍေဟ်ဟွံဒးပတိတ်ဒြဟတ် သွက်ဂွံတံင်ဇြောတ်ဆီလပါ်လတူ။ အခိင်ကာလပိုယ်တိက် က္ဍိုပ်ပိုယ် ယဝ်စွံဂၠံင်သၟဝ်ကျာမ္ဂး ဟိုတ်နူ အသိင်ဓါတ်ဇရောတ် နူလပါ်သၟဝ်ကျာဂြဲထတ်တုဲ ဆီပိုယ် မနွံကဵု ဓါတ်ပသဲ (magnetism)ဂှ် အသိင်ဍေဟ် ထ္ပက်တိုန်ထတ် လပါ်က္ဍိုပ်ပိုယ်ရ။ ဟိုတ်နူဆီဂြိုပ်ထပက် လပါ်က္ဍဟ်တုဲ က္ဍဟ်ပိုယ် စၞးမဂွံဇူဂှ် ဟွံဂွံဇူတုဲ သတိက်ဟွံၜိုဟ်သြိုဟ် သတိက်ဟွံခိုဟ် ဒှ်မာန်ရ။ ယဝ်ရ ဒြဟတ်ဒုင်ဗဒဝ်ပိုယ် ဍိုန်လျမ္ဂး စဵုကဵု ကတေင်ဆီ ပ္ဍဲက္ဍဟ်ပိုတ်တုဲ ကတဵုဒှ် ယဲကျာ (hemorrhage) မာန်ရ။ တိက်ဂတးက္ဍိုပ် လပါ်သၟဝ်ကျာ မွဲၜါဗတံ မွဲၜါသၞာံဂှ် စဵုကဵု စိုပ်ကဆံင်ကတေင်ဆီ ပ္ဍဲက္ဍဟ်ထကး ဍေဟ်ဟွံဒှ်ကီုလေဝ် သတိက်ဟွံၜိုဟ််သြိုဟ်ဂှ် ဒှ်မာန်ဒၟံင်တုဲ တိက်ကၠုင် သၞာံလအ် အာယုက်ဇၞော်ကၠုင်မ္ဂး ကတေင်ဆီက္ဍဟ်ထကးဂှ် ဒှ်ကၠုင်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် ဇကုနွံဒၞာဲလဵု၊ ကာလတိက် က္ဍိုပ်ဇကု ဂတးဂၠံင်လဵု ဒးရောရ။ နကဵုလညာတ် သာဒ်ဂုရု မ္ဂး ယဝ်ရဇကု နွံဒၟံင် ပ္ဍဲ (Northern Hemisphere/ ဂၠးတိကရေက်သၟဝ်ကျာ) မ္ဂး ပါဲနူကဵု လပါ်သၟဝ်ကျာမွဲတုဲ ဂၠံင်ဇကုဒးစိုတ် တိက်ဂွံရ။ ယဝ်ရ ဇကုနွံဒၟံင် ပ္ဍဲ (southern hemisphere/ဂၠးတိ ကရေက်သၠုင်ကျာ) မ္ဂး လ္ပတိက်ဂတးက္ဍိုပ် လပါ်သၠုင်ကျာ။ ဍုင်မန် ဍုင်အိန္ဒိယ မဒှ်ဒေသ မနွံ (Northern Hemisphere/ဂၠးတိ ကရေက်သၟဝ်ကျာ)ဂှ် ကာလတိက်မ္ဂး ဂတးက္ဍိုပ် လပါ်ဗမံက်မ္ဂး ခိုဟ်အိုတ်၊ ဨသာန် ဟွံပရေအ်၊ ပလိုတ် ဂွံကီု၊ သၠုင်ကျာ ယဝ်ရပါဲဟွံဂွံမ္ဂး၊ သၟဝ်ကျာ ဝေင်ပါဲညိ။

ရံင်ကဵု လညာတ်သာဒ်ဂုရုဝွံတုဲ မန်တမၠာတေအ် ညးရံင်ကဵု ပရေင်ထတ်ယုက် မၞိဟ်မပဒတဴ ပ္ဍဲသ္ၚိတုဲ သ္ၚိညးတအ် ဂတးစွံလဝ် မုက်လပါ်သၟဝ်ကျာ ဒှ်မာန်ရ။ သ္ၚိဂှ် ဂတးမုက် လပါ်သၟဝ်ကျာမ္ဂး ဒမံင်သတိက်ဂှ် က္ဍိုပ်ဒးဂတး လပါ်ဗမံက်ရ။ မန်ပိုယ် စဵုကဵုအခိင်လၟုဟ် ဟွံသဳဇိုင် လပါ်ဗမံက်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂတးမုက်သ္ၚိမန်ဂှ် ဒုင်သဇိုင်လဝ် ကုဓါတ်ဇရောတ်၊ ကေုာံ ဆီပိုယ် ပ္ဍဲအခိင်ကာလမတိက် ဒှ်မာန်ရ။

•  
  သ္ၚိဝါ ပ္ဍဲဘူတာန်
•  
  သ္ၚိခမေန် ပ္ဍဲကာမ္ဗောဒဳယျာ
•  
  သ္ၚိအခိုက်တြေံ နူကဝ်လာမ်ဗဳယျာ
•  
  သ္ၚိအခိုက်တြေံ ပ္ဍဲဖါဇာ၊ ကာန်ညာ
•  
  သ္ၚိအခိုက်တြေံ ပ္ဍဲပါနေဲ၊ ပလိတ်ပိန်
•  
  သ္ၚိနူ သာဗဳယျာ
•  
  သ္ၚိအခိုက်တြေံ ဝှေန်လာန် နူကဵု ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ပ္ဍဲယူဝါသကူလာ
•  
  သ္ၚိအခိုက်တြေံ နူဂျပါန်
•  
  သ္ၚိအခိုက်တြေံ နူဗင်္ဂလာဒေသ်
•  
  သ္ၚိတၟအ်အခိုက်တြေံ နူသာဗဳယျာ
•  
  သ္ၚိတၟအ်အခိုက်တြေံ ဂကူကူရ်ဒေသ် (Kurdish)
•  
  သ္ၚိနူ နေတာလာန်
•  
  သ္ၚိနူကနေဒါ
•  
  သ္ၚိနူနေတာလာန်
•  
  သ္ၚိနူ အဳတဳအဝ်ပဳယျာ