Фьючерс гэрээ гэдэг нь тодорхой нэр төрлийн стандартчилагдсан бараа таваарыг ирээдүйд тодорхой үнээр худалдах буюу худалдан авах гэрээ юм.
Фьючерсийн гэрээ нь стандартчилагдсан байдаг бөгөөд үнээс хамаардаг. Гэрээ нь худалдан авагч болон худалдагчийн хооронд байгуулагдах бөгөөд худалдан авах гэрээг лонг позишн, худалдах гэрээг шорт позишн гэнэ. Мөн хамтад нь хэджер ч гэж нэрлэж болдог.
Санхүүд, фьючерс гэрээ гэдэг нь хоёр тал стандартчилагдсан тодорхой хөрөнгийг ирээдүйд тодорхой үнээр тодорхой хугацаанд худалдах ба худалдан авахаар өнөөдөр тохиролцож буй стандартчилагдсан гэрээ юм. Уг гэрээ нь фьючерсийн бирж дээр худалдагддаг. Гэрээг худалдан авагч талыг long, худалдагч талыг short гэж нэрлэдэг. Худалдагч тал ирээдүйд тухайн хөрөнгийн үнэ буурна гэж хүлээдэг бол худалдан авагч тал хөрөнгийн үнийг ирээдүйд өснө гэж хүлээдэг. Гэрээг хийхэд ямар нэгэн зардал гарахгүй. Худалдах, худалдан авах гэдэг нэр томъёо нь талуудын байр суурийг илэрхийлдэг. Ихэнх тохиолдолд фьючерс гэрээгээр хийгдэж буй хөрөнгө нь уламжлалт бараа бүтээгдэхүүн бус байж магадгүй. Энэ нь ихэвчлэн валют (мөнгөн тэмдэгт), үнэт цаас гэх мэт санхүүгийн хэрэгсэл, биет бус хөрөнгө, хөрөнгийн индекс, хүүгийн түвшин зэрэг санхүүгийн фьючерс байдаг. Фьючерс гэрээ нь ирээдүйд гэрээгээ гүйцэтгүүлэх биржээ тодорхой заадаг. Фьючерсийн биржийн зорилго нь гэрээнд оролцогч аль аль талын төлбөрөө хоцроох эрсдэлийг хамгийн бага байлгах явдал юм. Тэгэхээр бирж нь хоёр тал касст барьцаа байршуулахыг шаарддаг. Фьючерсийн үнэ өдөр бүр өөрчлөгдөж байдаг, өдөр бүрийн фьючерсийн үнэ болон хэлцэл хийхээс өмнөх үеийн үнийн зөрүү бас өдөр бүр тохируулагддаг. Бирж нэг талын барьцааны данснаас мөнгө авч нөгөө талын данс руу шилжүүлдэг, тэхээр талууд өдөр бүр тохирох ашиг эсвэл алдагдалтай байна. Хэрэв барьцааны данс тодорхой утгаас доош орвол барьцааны нэхэмжлэл хийгдэж данс эзэмшигч дансандаа нэмж барьцаа байршуулах ёстой. Энэ процесс нь marking to market гэдгээрээ олонд танигдсан. Тиймээс гэрээ хийгдэж дуусах өдөр солилцогдсон нийт дүн нь гэрээнд заасан тодорхой үнэ биш, харин спот өртөг юм. (аливаа ашиг ба гарз нь аль хэдийн marking to market-аар тохируулагдсан) Фьючерстэй нэлээд ойролцоо гэрээ нь форвард гэрээ. Форвард нь фьючерстэй адил тодорхой барааг тодорхой үнээр ирээдүйд (тодорхой хугацаанд) солилцох гэрээ. Гэхдээ форвард нь бирж дээр худалдагддаггүй болохоор marking to market-аар хийгддэг завсрын төлбөр байхгүй. Мөн бирж дээр хийгддэг гэрээ шиг стандартчилагддаггүй. Опционоос ялгаатай нь фьючерс гэрээг байгуулагч хоёр тал гэрээний дуусах өдөр гэрээг гүйцэтгэдэг. Хөрөнгийг худалдагч худалдан авагчид хүргэж өгдөг, хэрэв фьючерс гэрээг кассаар хийхээр тохиролцсон бол алдагдалтай байгаа фьючерс арилжаалагчаас ашигтай байгаа руу касс шилжигдэнэ. Гэрээ хийгдэх өдрөөс өмнө үүрэг амлалтаа буцаахаар болбол тухайн хөрөнгөтэй ижил хөрөнгийг тухайн (дээрх) хугацаанд солилцох өөр фьючерс гэрээ хийхээр амлалт өгснөөр фьючерс гэрээ хийх үүрэг авсан тал гэрээний үүргээ хааж болно. Фьючерсийн үнийн зөрүүгээр ашиг (алдагдал) хүлээнэ.
Аристотель “Нийтлэг хэрэглээний зарчимд хамаатай санхүүгийн хэрэгсэл”-ийг хөгжүүлсэн Милетусын ядуу философич Фалесийн түүхийг бичсэн. Фалес таамаглах чадвараа хэрэглэн ирэх намар “олив”-ийн ургац хураалт маш сайн байна гэж таамагласан. Тэр таамаглалдаа итгэлтэй байсан учир нутгийн “олив”-ийн шахуурга эзэмшигчидтэй зөвшилцөл хийж, тэдэнд мөнгөө хадгалуулан оронд нь ургац бэлэн болоход дээд зэргийн “олив”-ийн шахуургаа хэрэглүүлэх баталгаа гаргуулсан байна. Фалес бага үнээр амжилттай тохиролцож чадсан, учир нь ургац хураалт ирээдүйд болно, тиймээс ургац арвин эсвэл муу байхыг хэн ч мэдэхгүй учраас “олив”-ийн шахуурга эзэмшигчид ургац муу байх эрсдлээс зайлсхийж зөвшилцсөн. Ургац хураах цаг ирэхэд олон шахуурга түүний мэдэлд орсон ба тэр хүссэн түвшнээрээ шахуургуудаа хөлслүүлж маш их мөнгө олжээ. Анхны фьючерсийн арилжааны зах зээл нь 1730 оны үед японд Dojima Цагаан будааын Бирж байсан. Энд самурайн хэрэгцээнээс уулздаг байсан (самурайд цагаан будааны төлдөг байсан). Чикагогийн худалдааны зөвлөл (CBOT) анхны стандартчилагдсан “биржээр худалдагддаг” форвард гэрээг 1864 онд бүртгэсэн ба энэ нь фьючерс гэрээ гэж нэрлэгдэж байсан. Энэ гэрээ нь үр тарианы худалдаан дээр үндэслэгдсэн ба одоо дэлхийн улс орнуудад хийгдэж буй фьючерсийн арилжааны тоо шиг бараа бүтээгдэхүүний олон төрөл, тооны шинэ хэлбэрээр хөгжиж эхэлжээ. 1875 оны үеэр Энэтхэгийн Мумбайд хөвөнгийн фьючерс арилжигдаж байсан ба хэдхэн жилийн дотор энэ нь хүнсний тос, түүхий жуут болон жуут бараа, гулдмайн фьючерс болж өргөжжээ.
Фьючерс гэрээ нь ихэнхдээ доорхийг тодорхой зааснаар өндөр стандартчилагдсан байхаар хөрвөх чадварын баталгаа гаргадаг:
Биржийн эрсдлийг хамгийн бага байлгахын тулд арилжаалагчид барьцаа эсвэл гүйцэтгэлийн бонд (performance bond) гаргах ёстой. Энэ нь ерөнхийдөө гэрээний өртгийн 5-15% байдаг. Арилжаанд оролцогч талуудын эрсдлийг бууруулахын тулд худалдаа нь клиринг хаус(тооцооны газар)-аар баталгаажсан “зохицуулагдсан” фьючерсийн бирж дээр хийгддэг. Клиринг хаус нь худалдагчдыг худалдан авагч бүртэй, худалдан авагчдыг худалдагч бүртэй уулзуулах газар болдог, тэгэхээр түнш нь үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд clearer нь алдагдлын эрсдлээ таамагладаг. Энэ нь арилжаалагчид түншийнхээ хөрөнгийг битүүмжлэхгүйгээр шилжүүлэх боломж олгодог. Зарим тохиолдолд хэджерүүдийн хөрөнгө баталгаажсан (даатгуулсан) эсвэл нэг үнэт цаасыг нэгэн зэрэг худалдан авагчид гэрээгээ үүргээр нь тэнцвэржүүлсэн үед баталгаа шаардахгүй эсвэл баталгааг сулруулж болдог.
Фьючерсийн данс нь өдөр бүр mark to market –лагддаг. Хэрэв барьцаа нь бирж фьючерсийг бүртгэснээр бий болсон барьцааг хадгалж үлдэх шаардлагаас доош орвол барьцааны дуудлага нь дансыг эргүүлж шаардлагатай түвшинд нь авчрахаар хийгддэг.
Төлбөр хийх нь гэрээг баталгаажуулах үйл ажиллагаа, фьючерс гэрээний төрөл бүрд тодорхой зааснаар доорх хоёр аргын аль нэгээр хийгдэж болно.
Хүргэж өгч болохуйц хөрөнгийн нийлүүлэлт хангалттай байгаа үед, эсвэл чөлөөтэй бий болсон байж магадгүй үед фьючерс гэрээний үнэ арбитражийн баталгаагаар тодорхойлогддог. Энэ нь хөрөнгийн индексийн фьючерс, treasury бондын фьючерс, биет барааны фьючерсийн хувьд тэдгээрийн нөөц их байгаа үед нийтлэг байдаг(жишээ нь, ургац хураалтын дараа ХАА-н үр тариа). Гэхдээ хүргэж өгч болохуйц барааны нөөц хомс байгаа үед эсвэл байхгүй байгаа үед , тухайлбал ургац хураалтын өмнөх үр тариа, эсвэл евродолларын фьючерс, Federal funds rate фьючерст (цаад хэрэгсэл нь хүргэж өгөх өдөр бий болдог үед) фьючерсийн үнэ арбитражаар тогтоогддоггүй. Энэ тохиолдолд зөвхөн нэг хүч үнийг тохируулдаг, энэ нь фьючерс гэрээний эрэлт нийлүүлэлтээр илэрхийлэгдсэн ирээдүйн тухайн хөрөнгийн эрэлт ба нийлүүлэлт.
Арбитражийн баталгаа нь (рациональ үнэ тогтоох) хүргэж өгч болохуйц хөрөнгийн нийлүүлэлт их байгаа эсвэл чөлөөтэй бий болсон үед хэрэглэгддэг. Энд форвардын үнэ эрсдэлгүй түвшинд дискаунтчилагдсан цаад хүлээгдэж буй фьючерсийн өртгийг төлөөлдөг- хөрөнгө оруулагчид эрсдэлгүй ашиг олох боломжтой ба арбитражчилагдсан байх хэрэгтэй онолын үнээс хазайх хазайлтаар Тэгэхээр энгийнээр, ногдол ашиг төлдөггүй хөрөнгө (форвард)-ийн өртөг F(t), нь t хугацаан дах өнөөгийн өртөг S(t), тухайн гэрээний үргэлжлэх хугацаа T, эрсдэлгүй өгөөжийн түвшин r-ээс дараах байдлаар хамаарна.
F(t)=S(t)(1+r)(T-t)
Энэ нь тасралтгүй үед
F(t)=S(t)er(T-t)
Энэ харьцаа нь агуулахын зардал, ногдол ашиг, ногдол ашгийн хувь, таарамжийн ашиг зэргийн хувьд өөрчлөн сайжруулагдсан байж магадгүй. Төгс зах зээлд фьючерс ба спот үнийн хоорондын хамаарал зөвхөн дээрх хувьсагчдаас хамаарна. Практикт ихэнх зах зээл төгс бус(трансакцийн зардал, зээлэх болон зээлдүүлэх түвшингийн зөрүү, богино хугацааны борлуулалтын хязгаарлалт) байдаг учраас бүрэн арбитражаас зайлсхийдэг. Тиймээс үнэндээ фьючерсийн үнэ нь арбитражийн хүрээнд онолын үнийн орчимд өөр өөр байдаг.
Хүргэж өгч болохуйц барааны барааны нийлүүлэлт хангалттай биш үед арбитражийн механизм хэрэгжиж болохуйц биш учраас рациональ үнэ тогтоолт нь хэрэглэгдэж чаддаггүй. Энэ үед фьючерсийн үнэ өнөөдрийн фьючерс дэх гол хөрөнгийн эрэлт нийлүүлэлтээр тодорхойлогддог.
Гүнзгий, хөрвөх чадвартай зах зээлд эрэлт нийлүүлэлт нь бодит хөрөнгийн ирээдүйн үнийн гажилтгүй хүлээлтийг төлөөлдөг үнийн түвшинд тэнцүүлэхээр хүлээгддэг ба дараах энгийн харьцаагаар өгөгддөг.
F(t)=Et{S(t)}
Эсрэгээр гүехэн, хөрвөх чадвар муутай зах зээлд эсвэл их хэмжээний хүргэж өгч болохуйц хөрөнгө зориудаар зах зээлд оролцогчдоос татгалзагдсан зах зээлд (cornering market гэдгээр танигдсан хууль бус үйлдэл) фьючерсийн зах зээлийн клирингийн үнэ нь эрэлт ба нийлүүлэлтийн хоорондын тэнцвэрийг төлөөлж магадгүй, гэвч энэ үнэ ба хөрөнгийн хүлээгдэж буй ирээдүйн үнийн хоорондын харилцаа үйлчлэхээ болино.
Бид риск-нейтраль магадлалын хувьд хүлээлт хийсэн үед хүлээлтэд суурилсан харилцаа бас арбитражийн бус тохируулалтыг хийдэг. Өөрөөр хэлбэл, риск-нейтраль магадлалын хувьд фьючерсийн үнэ нь martingale. Энэ үнэ тогтоох дүрмээр фьючерсийн зах зээлд хүргэж өгч болохуйц барааны үнэ шударгаар тогтдог үед эрсдэлтэй хөрөнгө оруулагчид орлого зарлага тэнцүү(ашиг тэг) байхаар хүлээгддэг.
Ирээдүйд хүргэж өгөх барааны үнэ спот үнээс өндөр, эсвэл холын ирээдүйд хүргэж өгөлтийн үнэ ойрын ирээдүйн хүргэж өгөлтийнхөөс өндөр үеийн нөхцөл байдлыг contango гэдэг. Эсрэгээр ирээдүйд хүргэж өгөх барааны үнэ спот үнээс доогуур, эсвэл холын ирээдүйд хүргэж өгөлтийн үнэ ойрын ирээдүйн хүргэж өгөлтийнхөөс доогуур бол backwardation гэдэг.
Фьючерс гэрээ нь олон төрлийн “худалдагддаг” хөрөнгийг тусгасан олон төрлүүдтэй байдаг. Гэрээ нь бараа таваарууд, үнэт цааснууд(дан хөрөнгийн фьючерс г.м.), хүүгийн түвшин болон индексүүд зэрэг биет бус хөрөнгө ба мөнгөн тэмдэгтүүд зэрэгт суурилсан байж магадгүй. Тодорхой цаад барааны зах зээл дэх фьючерсийн зах зээлийн мэдээлэл авахыг хүсвэл доорх линкүүдийг дага. Фьючерс гэрээгээр худалдаж болохуйц барааны жагсаалтын тухайд худалддаг барааны жагсаалтыг үз. Бас “фьючерсийн бирж” зүйлийг үз.
Барааны худалдаа 18-р зуунд Японд цагаан будаа, торгоны худалдаагаар, Голландад алтан зул чийдэнгийн шилний худалдаагаар эхэлсэн. АНУ-д 19-р зууны дунд үед төвийн үр тарианы зах зээл үүсч, фермерүүд бараагаа авчирч зарахаар байгуулагдсан зах бий болж байх үед худалдаа эхэлсэн. Тэд зарахдаа шууд хүргэж өгөлт(бас спот эсвэл кассын зах зээл гэж нэрлэгддэг) эсвэл форвард хүргэж өгөлтөөр өгдөг. Эдгээр форвард гэрээнүүд нь худалдагч ба худалдан авагчдын хоорондын хувийн гэрээ байсан ба өнөөдрийн бирж дээр арилжигддаг фьючерс гэрээний анхдагч болсон. Гэрээний худалдаа үр тариа, мах, мал зэрэг уламжлалт бараагаар эхэлсэн хэдий ч метал, эрчим хүч, валют ба валютын индекс, хувьцаа ба хувьцааны индекс, засгийн газрын ба хувийн хүүгийн түвшин гэх мэтийг багтааж өргөжсөн.
Санхүүгийн хэрэгслийн гэрээнүүд 1970-аад оны үед Чикагогийн Худалдааны Бирж(CME)-ээр танилцуулагдсан. Эдгээр хэрэгслүүд нь нэлээд амжилттай болсон ба худалдааны хэмжээ болон тус зах зээлд нэвтрэх дэлхийн боломжоороо барааны фьючерсийг маш хурдан гүйцэж түрүүлжээ. Энэ шинэчлэл нь дэлхий даяар олон шинэ фьючерсийн бирж бий болоход хүргэжээ. Үүний дараа 1982 онд Лондонгийн Олон Улсын Санхүүгийн Фьючерсийн Бирж(одоо Euronext.liffe), Deutsche Terminbörse (одоо Eurex), Токиогийн барааны бирж(TOCOM) байгуулагджээ.
Өнөөдөр дэлхий даяар фьючерс ба фьючерс опционы 90 гаруй бирж байна:
Ихэнх фьючерс гэрээ нь 4 тэмдэгтээр кодчилогддог. Эхний 2 тэмдэгт нь гэрээний төрлийг, 3 дахь нь сарыг, сүүлийнх нь оны сүүлийн тоог заадаг. Фьючерс гэрээний 3 дах (сарын) код нь
Жишээ нь, CLXO нь түүхий нефтийн (CL- crude oil), 2010 оны (0) 11-р сарын (X) гэрээ гэсэн үг.
Фьючерс бирж дээр худалдаалагддаг бол форвард хөшигний ард буюу биржээс гадуур худалдаалагддаг. Мөн хариуцлагын хувьд фьючерсийн алдагдлыг бирж хүлээдэг. Фьючерс гэрээний нөхцлүүд стандартчилагдсан байдаг бол форвард гэрээний нөхцөлийг талууд харилцан тохиролцдог. Фьючерс нь хөрөнгө болдог бол форвард хөрөнгө биш юм.
This article uses material from the Wikipedia Монгол article Фьючерс, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Тусгай тайлбар байхгүй бол энэ агуулгыг CC BY-SA 4.0 лицензийн дагуу хэрэглэх боломжтой. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Монгол (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.