Ransu: Comûne italiàn

 

Ransu u se tröva inte l'entrutèra de Arbenga, inta valà de l'Aroscia, inta zona da mediu-bassa valle. U paesaggiu u l'è caraterizàu da boschi de castagni in sce a rìva destra, mentre a scinistra a l'è ciü dùse e cultivà. U l'è distante 30 chilometri da Ineia, 20 da Arbenga e 110 da Zéna. U teritòiu cumünàle u cumprende 21 burgàe (Faudu, Ciassa, Favài, Uivéu, Cûgnu, A Parocchia de Basé(r)ega, Pònteruttu, Stra', Mu(r)ìn, Degolla, Canà, Martinettu, Calabria, Arma, Canéu, Frantinun, Villa, A Parocchia da Costa, A(r)aca', Bunfia(r)a e Ricci) ciü ina frasiùn: A Costa de Basé(r)ega. Cun ste chi u teritòiu cumünàle u cröve 10,58 km².

U teritòiu cumünàle de Ransu u cunfìna a nord cun Aquila d'Aròscia, U Burghettu d'Aròscia a punènte, Unsu (SV) a nord e levànte, mèntre cun Casanöva (SV) e Naxin (SV) a levànte.

Zà in epuca pre rumàna i teritòi da vàla Aròscia i l'éan stài ucupài dae pupulasiùi ligü(r)i antighe, ligàe ai Ingàuni, ch'i se estendévan fin ascì inte l'entrutèra de valàe vixìne. Sti chi i vegnen pe(r)ò scacciài da l'avansâ rumana avegnüa aturnu au 180 a.C. Doppu l'Impeu Ruman ascì u teritoiu du Burghettu l'è stàu interessau dae invaxuì di barbari, cun duminasiuì Longobarde e di Franchi. Intu periudu carulingiu u l'éa pasàu assemme ai atri paixi du funduvalle sutta u Cuntadu de Arbenga e, ancùa doppu, intu periudu sucescìvu, sutta aa Marca Arduinica inse(r)ìu inta giü(r)isdisiun du cumitàu arbenganese.

A primma citasiùn de l'abitàu, inta pusisiùn che cunuscemmu ancöi, a se(r)éva rizalènte au XIII seculu cun u nomme de Rantium ad Plebem,poi divegnüu Rancio. A denuminasiùn ligü(r)e pe(r)ò a pò esse fà rizalì au numme "panciu", che antigamente u vuxéva dì diféza. Quande a se và a desfà a Marca Arduinica u cuntrollu in sce u feudu lucale u pàssa ai marchexi de Clavesana, cuntempuranea a sta duminasiùn chi a l'è rizalènte a custrusiùn de in castellu furtificàu, prubabilmente pé frenà e vuluntài de espansciùn du libéu cumün de Arbenga, ma ascì pé evità e incursciùn di Saracén, a partì dau X seculu.

Aturnu au 1233, cun u rafursamèntu du cuntrollu zenese in scia Cêve a pupulasiùn de Ransu a partecipa a l'incrementu da demugrafìa du növu burgu cevése, cumme u l'avegnìva cun e autre pupulasiùn aruscìne de l'epuca.

I Clavesana, cuscì intu 1355 i dàn in pursiùn du teritòiu de Ransu ai Del Carretto, mentre a parte restante a vegne sedüa aa Repübbrica de Zena, che peò a và a inistrà u paìse pe vìa du marchese Emanuele de Clavesana. Doppu i suceddan növi scuntri, fra e famìe de Séva, Del Carretto e Clavesana pé i pusediménti inta bassa valà, cun l'interventu intu 1386 du dùxe de Zena Antoniotto Adorno. Che u spartisce u feudu cun i Del Carretto pé in quartu. Ransu u divegne peò zenese a tütti i efètti sulu intu 1393. Düante l'aministrasiùn diretta di zenesi Ransu u và a fa parte, cumme pé i àtri burghi da valà, du capitanàu da Cêve. A situasiùn a cangia in moddu sustansiàle quande u 'rìva l'esercitu fransése, guidàu da Napuleùn Bunaparte.

U teritòiu cumünàle u entra dunca a fa pàrte da Repübbrica Ligüe (divegne duca sede de in cantun, cun ascì i burghi da media vàlle primma, poi desfàu e sciurbìu da quellu cevése), smembrà intu 1802, quande i teritòi cunquistài i vàn a fà parte de l'Impeu Fransese, sutta u Dipartimentu Munenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inse(r)ìu inta pruvinsa de Impeia. I ürtimi cangiamènti terituiàli subìi i sun rizalènri au 1928, difatti i teritòi de Ransu e Àuguia i vegnan piài dau cumün di Burghettu e ricustituìi sulu intu 1947, in ànnu doppu custitusiùn da növa Repübbrica Italiana.

Evulusiùn demugrafica

Abitanti censìi

Minu(r)ànse furèste

Segundu u ISTAT, au 31 dexembre 2019, a Ransu i ghe sun 73 rexidenti furèsti.

•  
  U campanì da géxa da Madonna de Vigne
•  
  A gêxa de San Pantaléu vista de làttu
•  
  A vista fruntàle de San Pantaleu
•  
  A gêxa da Sunta a Basé(r)ega
•  
  A ca' cumünà de Ransu

Architetüe religiuse

A livellu religiùsu u teritòiu de Rànsu u l'è divìsu in 2 parocchie, quella da Sunta e de S. Dunàu a Basé(r)ega e quella de S. Bernardu (a A Costa de Basé(r)ega).

Géxe

• Géxa da parocchia de San Dunàu, a se tröva inta burgà de Costa Paròcchia. De ciànta baròcca a cunta séi atài tutàli, ciü in impurtante du Cristu in Crùxe. Fin au 1964 u l'éa sede de l'ufissiu lucàle da diocexi de Arbenga e Impeia a òpea de Orazio De Ferrari.

• Géxa de San Pantaleu a se tröva intu Burgu de Ransu. Custruìa intu XV seculu in sce ina ciànta zà existénte, de stìle rumanicu, prubabilmente du XI seculu. Chi a l'è cunservà in pàa d'atà dipinta da Zorzu Guîdu de Ransu du 1554, c'u l'ha ascì dipìntu e decuràu u portegu da géxa, assèmme aa scöa di Lapicidi Sénu(r)a.

• Uatòiu da Madonna de Vigne, intu Burgu de Ransu, u cunserva a pàa d'atà dipinta da Zorzu Guîdu, realisàu intu 1544.

• Géxa da parocchia da Sunta, se tröva inta frasiùn de Basé(r)ega, edificà intu XV seculu, a g'ha in purtà e di dipinti de Péu Guîdu de Rànsu, pàe de Zorzu, du XVI seculu.

• Géxa parucchiàle de San Benardu a A Costa de Base(r)ega, custruìa fra u 1618 e u 1628.

• Uatòiu da Nostra Scignua da Neve, u se teöva a Costa Base(r)ega, vixin aa paròcchia.

• Gexétta de San Péu inta burgà de Faudu.

• Capeletta de San Bertumé inta burgà de Fantinùn, restaurà intu 2007.

• Uatòiu de l'Imaculà Cuncesciùn, custruìu intu 1755, grassie aa vuluntài da pupulasiùn da burgà.

Castéllu

Pé evità e incursiùi di Piràtti Sa(r)acéi a pupulasiùn lucàle atùrnu a l'ànnu Mìlle a l'axéva edificàu in primmu scistemma de difésa, poi incrementàu dai marchesi de Clavesana, chi i l'axevan culegàu cun quellu de Àquila, ancöi peò i se ponan vegghe sulu pochi resti de sta furtificasiùn chi.

L'ecunumia du paise a l'è bazà in sce l'agricultüa, svilupà a cultivasiun de l'u(r)ivu tagiascu e a prudusiun de ö(r)iu e u(r)ive da ménsa. Difüza ascì curtivasiun inte vigne, pregiàu difatti u pigau de prudusiùn lucàle.

Dialettu de Ransu

U mèximu argumentu in detaiu: Dialétto arbenganéize.

U dialettu parlàu a Ransu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stuicamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impeia.

Enugastrunumìa

E tradisiùi legàe aa cuxìna e sun diferenti, nu mancan sulitamente u cunìu aa ligüe, i raviöi, a buridda, e lümasse e ascì u pàn frìtu. De lungu sti piatti tipici i se trövan abinài cun u vin pigàu, ma ascì l'öiu e l'àggiu i sun bén cunusciüi.

Persune culegàe a Ransu

Péu e Zorzu Guîdu da Ransu, espunenti de üna de famìe ciü impurtanti du cumün, sun famùsi pé avé afrescàu a magiurànsa de géxe da valà de l'Aroscia, ma ascì a Arbenga e Impeia, tantu che a vélli u l'è dedicàu u percursu museàle du paìse, upeatìvu a Basé(r)ega e Ransu.

• A festa di Ciappagòtti, a se tegne aa Pro loco de Ransu cun müxica dau vìvu e roba da mangià, a se tegne u fìn da setemàna primma de Natàle.

• Presepiu vivente, u se tegne intu Burgu de Ransu aa vigilia de Natàle.

• E Rüstìe, castagnà de l'autunnu, cun e castagne fàe cöxe pé e vìe du paìse.

• Féa du primmu de màzzu, cun mercatìn e bancarelle pé e vie de Ransu.

• U Rumpe pignàtta pé Carlevà, dedicàu ai matétti e urganisàu da a Pro Loco.

• Festa patrunàle, ai 7 d'aùstu, dedicà a San Dunàu.

U teritòiu de Ransu u l'è traversàu da a Stradda Nasiunàe 453 da valà de l'Aròscia, che permette u culegamentu cun Casanöva, Unsu e Utuvé versu levante e U Burghettu versu punénte. Impurtanti ascì e stradde pruvinsàli, cumme quella che culega Ransu cun Àquila (SP 14), cun ascì a Stradda Pruvinsàle 78, che pàssa pé Costa Base(r)ega, versu Ùnsu e Àquila.

•   Wiki Commons a contêgne di files in sce Ransu