Gweres

Kemyskans yw a stoffow organek, monyow, gassys, dowr hag organedhow a skoodh bewnans war-barth. Gweres a’n jeves peswar gweythres posek:

1. avel mayn rag tevyans plansow
2. avel fordh a witha, provia ha purhe dowr
3. avel treylyer ayrgylgh an Norvys
4. avel bewva organedhow,

Yma diw ran dhe wodhonieth gweres: gweresonieth (pedology yn Sowsnek) yw an studhyans a furvyans, deskrifans ha klassans gweresow, hag edafonieth (Sows. edaphology) yw studhyans delanwes gweres war daklow byw.

Essensek yw gweres dhe vewnans war an Norvys. Ynno y tevir boos ha’y peurir enevales. Gwrys yw gweresow dres termyn hir, sewyans a dhew argerdh: tewedha karrygi a-barth awoles ha’n keworrans a stoffow organek drefen pedri a-barth a-ugh. Gelwys yw an karrygi tewedhys avel ‘regolith’. Kyn hwrello kemeres milyow a vledhynnyow dhe dhisplegya gweresow, pur es yw aga distrui der esknians gweres, po aga gorusya.

Gweres yw displegys yn leun a omdhiskwedh sewyans (gelwys profil gweres) a nivelyow (gelwys nivellinyow). Dell yw usys, yma peswar nivellin:

• O - nivel organek ow komprehendya del podrys a furv stoff du kepar ha kowlesen henwys humus. Humus a gomprehend lies moon talvosek
• A - ughweres, kesunyans a garrek pur dewedhys ha stoffow organek kemyskys gans buluk.
• B - isweres, le frothus es an ughweres, hag a gomprehend kemusur ughella a garrek dewedhys
• C - regolith, an nivellin gwrys ogas yn tien a garrek dewedhys
• (K) – karrek-weli

 

A-dro dhe hanter komposyans (dalghedh) gweres yw stoff monyek gans 10% po le stoff organek. An remenans yw dowr po ayr. Y hyllir deskrifa an komposyans pella orth deskrifa kemyskans myns an kreunennow. Hemm yw gwiasedh an gweres.

Kesweyth gweres yw deskrifans a’n fordh dell yw kreunennow glenys war-barth. Deskrifansow kemmyn yw stokkyel (blocky), kolovennek, nivelyek, kreunigek ha kowrek.

 

Kregi war an hin a wra an posekka argerdhow a furv gweresow. Glaw a brovi dowr hag a liv der an gweres, owth omdeudhi monyow dhyworth nivellin an ughweres (eslivans), aga gwaya dhe’n isweres, mayth hwrons i kodha (ynlivans). Treweythyow yma nivellin liwys y’n tyller may hwer henna. Mars yw monyow horn removys ha kodhys, furvyes yw an gweres podsol, argerdh henwys podsolheans. Yn tylleryow segh, gwayans dowr y’n gweres yw war-vann, ytho gesys yw an kodhans ogas dhe’n enep. Yn kemmyn, y hwelir kreunansow a galgh ena (kalghheans). Yn ensamplow pella, gesys yw nivel a holan war an enep (holanheans). Ynwedh an hin a nas py par plansow a dyv,ytho dihevelep yw gweresow le mayth usi gwels po gwydh ow tevi.

 

Gweresow a yll chanjya a-dreus leder. War ledrow gweresow a wra varya a rann tewder, myns res gweres ha glybor. Sewyans hemma yw kadon po catena a weresow.

Usys yw an patron a nivellinyow dhe glassa gweresow. Yma lies system a glassa usys a-derdro’n bys, ha pur gomplek yw aga thermonieth. Displegys veu onan a’n kynsa systemow gan an godhonydh russek Vasily Dokuchaev a-dro dhe 1880. Selys veu war an sort a garrek ha’n elvennow omgemeryansek rag aga furvyans. A-dhia an 1960ow usys veu morfologieth gweresow rag klassa.

 

Ottomma nebes ensamplow a weresow.

• Podsol
• Dor du
• Gley
• Dor gell
• Laterit