Adîs Abeba

Di serjimêriya sala 2007an de, nifûsa bajêr bi 2,739,551 şênî hate texmîn kirin. Adîs Abeba navendek çandî, hunerî, darayî û îdarî ji welatê Etiyopyayê e, ku pir pêşkeftî û girîng e.

Adîs Abeba አዲስ አበባ
Region of Ethiopia, bajarê mezin û jîngeh
አዲስ አበባ
Coat of arms
Adîs Abeba li ser nexşeyê
Adîs Abeba
Koordînat: 9°1′38″Bk 38°44′13″Rh / 9.02722°Bk 38.73694°Rh / 9.02722; 38.73694
Dewlet	Etiyopya
Paytexta	Oromia Region Ethiopian Empire (1889–1900) Ethiopian Empire (1903–1936) Italian East Africa (1936–1941) Ethiopian Empire (1941–1952) Federation of Ethiopia and Eritrea (1952–1962) Ethiopian Empire (1962–1974) Derg (1974–1987) People's Democratic Republic of Ethiopia (1987–1991) Etiyopya (1991–) Yekîtiya Afrîkayê
Dema avabûnê	1886
Îdarî
• Şaredar	Adanech Abebe (2021–)
Qada rûerdê
• Giştî	526.99 km2 (20.347 sq mi)
Bilindahî	2355 m (7726 ft)
Nifûs	3.041.002 (2012)
Dem	UTC+3 East Africa Time
Koda telefonê	11
Malper	cityaddisababa.gov.et/am
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Dîroka damezrandina bajêr di dawiya sedsala 19an de ji hêla hikûmdarê Menelik II, di sala 1886an de piştî ku dû sal berê Çiyayê Entoto xwe re nerehet dît. Di wê demê de, bajar bajarokek havînê bû; pirbûna wê ya kaniya mîneral a mezin bala esilzadeyên împeratoriyê kişand û rê da wan ku niştecîhek daîmî ava bikin. Her weha gelek endamên çînên karker - di nav de esnaf û bazirgan - û mêvanên biyanî jî kişand. Paşê jî hikûmdar Menelîk II di sala 1887an de qesra xwe a împeratorî li bajêr ava dike. Adîs Abeba di sala 1889an de bû paytexta împeratoriyê, û paşê balyozxaneyên navneteweyî jî hatin vekirin. Pêşveçûna bajar di destpêka sedsala 20an de bû, û bêyî plansaziyek pêşîn dest pê kir.

Adîs Abeba di salên 1926 û 1927an de geşbûnek aborî ya berfireh dît, û zêdebûna hejmara avahiyên xwedan çîna navîn, di nav de xaniyên kevirî, ku bi mobîlyayên Ewropî yên îthalkirî dagirtî ne. Çîna navîn di heman demê de otomobîlên ku nû hatine çêkirin jî îtxal kir û saziyên bankê berfireh kir. Di dema dagirkeriya Îtalî de, bajarîbûn û nûjenbûn bi rêgezek plansaziyek bi domdarî zêde bû; hêvî dikir ku Adîs Abeba bibe bajarekî "Kolonyalî" û piştî dagirkirinê jî berdewam bike. Planên masterê yên paşerojê ji hêla şêwirmendên fransî û brîtanî ve ji salên 1940an û pê ve hatine sêwirandin, ku balê dikişîne ser bîrdariyê, avahiyên sivîl, bajarên satelîtê û hundurê bajêr. Bi heman rengî, masterplana paşîn a Italî-Etiyopyayî (di heman demê de di sala 1986an de hate pêşandan) tenê strukturên bajarî û karûbarên rûniştinê eleqedar bû, lê paşê ji hêla masterplana 2003an ve hate xwedîkirin.

Ji ber girîngiya xwe ya dîrokî, dîplomatîk û siyasî ji bo parzemînê jê re "paytexta siyasî ya Afrîkayê" tê binav kirin, Adîs Abeda wekî navenda rêxistinên navneteweyî yên mezin, wekî Yekîtiya Afrîkî û Komîsyona Aborî ya Neteweyên Yekbûyî ji bo Afrîkayê kar dike.

Bajar çend kîlometran li rojavayê rîfta rojhilata Afrîka e, ku Etiyopyayê dike dû paran, di navbera plateya nûbiyayê û plateya somalî de ye. Bajar ji aliyê Herêma Taybet a Ormiyê ve hatiye dorpêçkirin, û mirovên ji hêr herêmên Etiyopyayê lê dijîn. Zanîngeha Adîs Abeba li bajar e. Bajar goriyên Pêrista Pêşveçûna Mirovî bilind e, û bi çanda xwe ya zindî, dîmena moda bihêz, tevlêbûna sivîl û siyasî ya ciwan, dîmenek hunerî ya pêşkeftî, û bi xwedan mezinbûna aborî ya herî bilez a her welatekî li cîhanê tê zanîn.