კავკასიის ალბანეთი

„ალვანია არს ერთი უკვე ნაწილი ივერიისა, ესე იგი ყოველი კერძო კახეთისა, შაქისისა, რომელი ნაწილივე კახეთისა არს (აწ უწოდებენ შაქსა). შარავანი ანუ შირავანი (რომელსა აწ შირვანს უწოდებენ), ვიდრე ზღვადმდე კასპიისა და ვიდრე დარუბანდამდე და იგიცა: ესე წოდება ალვანია-არს უძველესთა ჟამთა შინა სახელის-დება ალვანია ქართულისა წოდებისამებრ ითქმის სავანედ ალისა (ესე იგი სადგურად ცეცხლისა); ხოლო უკეთუ რომელთამე გულის ხმის ყოფისამებრ ვიტყვით და განვმარტებთ სპარსულად ალვან ნიშნავს მშვენიერსა ადგილისა (მაგრამ მე არა ვგონებ ესე ჭეშმარიტ იყოს). ალვანი არს სოფელი დასაწყისსა შინა შინაგანისა კახეთის გაღმა-მხარისასა, გაღმით ალაზან მდინარისა პირის-პირ დიდისა მის დაბისა ახმეტისა და ქვემორე ალვანისა მინდორი დიდის ალვანის მინდვრად სახელდებული; ერთ კერძო შთაუდის მდინარე ალაზანი და მეორესა კერძოსა აქვს მთანი კავკასიისა კალთათა და მას მთასა ზედა არს სასახლე მეფეთა, სადაცა ლეონ კახთა მეფე დავითიან ბაგრატოვანი ხშირად იმყოფებოდა, სასახლე იგი არს დარღვეული; არამედ კარის საყდარი მართლადვე ჰგიეს სახელსა ზედა წმიდისა იოანე ნათლის-მცემელისასა, წინარე ადგილსა მის მაღალსა გორასა ზედა ნაღარა-ხანისა სახლისა კედელნი აწცა იხილვებიან და მისგამო ადგილისა უწოდებენ სანაღაროს. მინდორსა ამას შინა არს ზამთრივ სითბო და ამისთვი თუშნი ზამთრივ მკვიდრობენ მუნ, უძველესთა დროთა შინა ადგილთა ამათ შინა ალვანისა სოფლისა და მინდვრისათა ქალაქი დიდი ფრიად ყოფილ-არს და ამის გამო სრულიად კახეთისა სამზღვართა და ვიდრე კასპიისა ზღვადმდე ალვანიად სახელ-ედვა, ბერძენნიცა უწოდებდეს ეგრეთვე ალვანიად და ისტორიათაცა შინა მათთა და ევროპიელთასა მოხსენებულ-არს ესრეთ: „რომელნიმე მოაზრეობენ, ვითარმედ მახლობელ ალვანისა სოფლისა ამის წინა ხსენებულისა, მთასა შინა კავკასიისასა აღმოდიოდა ცეცხლი ადგილით, ფრიად დიდი რომელიცაო დაშრტა შემდგომად ფრიად ადრით ჟამითგან ქრისტეს მოსვლისა და მის მიერ ალ-ვანად იწოდაო პირველად ადგილი იგი ა შემდგომად მთელი ქვეყანაი“. და რომელნიმე გულის-მსიტყველობენ, ხარაკტირისა გამო ერისა მის ადგილისა ეწოდა სავანე ცეცხლისა და ადგილნიცა ალვანიისანი არიან უმეტესნი ცხელნი.“

(თეიმურაზ ბატონიშვილი, „დაწყებითგან ივერიისა, ესე იგი გეორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოჲსა“, გვ. 20-21)

„ალვანია კახეთისა ყოველთა ადგილთა ეწოდების და მოვაკანსა, რომელიცა ძველად კახეთისავე ნაწილი არს, ესე იგი შირვანი ანუ შემახია, ესე ადგილნი ვიდრე კასპიისა ზღვადმდე და ვიდრე დარუბანდისა კარადმდე ყოველნივე ალვანია არიან, ერთკერძო მტკვრის მდინარე განჰყოფს ალვანიასა და ბარდავ-რანსა ალვანია. კახეთში არის სოფელი ალვანი და მინდორი მისი იგი ყოფილ არს უძველესთა ჟამთა ქალაქი დიდი, მის ძლით სწოდებიეს ალვანია, ბერძენნიცა სრულიად კახეთსა თვისისა თვის საყოფელითა ადგილებითა უწოდებდეს, რომელიცა ზემორე მოვიხსენეთ ადგილთა მათ ალვანიად. ალვანია არარაი სხვა არს, თვინიერ ზემოისა ივერიისა ერთი ჩინებული სამეფო თვისითა სამთავროებითურთ.“

(თეიმურაზ ბატონიშვილი, „დაწყებითგან ივერიისა, ესე იგი გეორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოჲსა“, გვ. 106)