Meksîk: Welatekî li Amerîkaya Bakur
Meksîk (bi spanî: México, bilêvkirin: ( Guhdar bike), bi fermî Dewletên Yekbûyî yên Meksîkê (bi spanî: Estados Unidos Mexicanos, ⓘ), welatekî komara federal a Amerîkaya Bakur an Amerîkaya Navîn e.
Sînorên Meksîkê ji aliyê bakur ve Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê; li başûr û rojava ji aliyê Okyanûsa Pasîfîk; li başûr ji aliyê Guatemala, Belîze û Deryaya Karîbê; û ji aliyê rojhilat Kendava Meksîk re cîran in. Roşana nêzî du milyon çargoşe kîlometre (li ser 760.000 sq mi), Meksîk şeşemîn afirandina welatê li Amerîkayê ji aliyê herêma giştî û 13ê mezintirîn neteweya serbixwe di cîhanê de ye. Bi gelê texmînkirin yên li ser 120 milyon, ev yazdehmîn welatê gelê herî tîrbûnê û welatê spanî-dipeyivî dinyayê de ye, di dema girtinê ya duyemîn welatê herî tîrbûnê de li Amerîkaya Latîn e. Meksîk pêkanîna federasyonê ya ji 31 dewletan û navçeyên federal e, ku bi paytexta xwe ye û nifûsa bajarê herî mezin e. Metrepolên din wek Guadalajara, Monterrey, Puebla, Toluca, Tijuana û León in. Ji %60 nifûsa Meksîkê melez in, ji sedî 10 spî û yên di jî xwediyê axa Meksîkê ne.
| Dewletên Yekbûyî yên Meksîkê Meksîk Estados Unidos Mexicanos | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Sirûd: Himno Nacional Mexicano (bi kurdî: "Sirûda Neteweyî ya Meksîkê") | ||||||
 | ||||||
| Paytext û bajarê mezin | Meksîko 19°26′Bk 99°08′Ra / 19.433°Bk 99.133°Ra | |||||
| Zimanên fermî | Netû li asta federal | |||||
| Zimanên herêmî |
| |||||
| Zimanê Neteweyî | Spanî[b] | |||||
| Demonîm | Meksîkî | |||||
| Rêveberî | serokatiya federal a komara destûrî | |||||
| • | Serok | Andrés Manuel López Obrador | ||||
| • | Serokê Senato | Oscar Eduardo Ramírez Aguilar | ||||
| • | Serokê Cîgiran | Dulce María Sauri Rianco | ||||
| Pêşvebirî | Kongre | |||||
| • | Meclîsa jorîn | Senato | ||||
| • | Meclîsa jêrîn | Menzela Cîgiran | ||||
| Serxwebûn ji Spanyayê | ||||||
| • | Îlankirin | 16 îlon 1810 | ||||
| • | Pejirandin | 27ê îlon 1821 | ||||
| • | Naskirin | 28 kanûna pêşîn 1836 | ||||
| • | Makezagona yekem | 4 çiriya pêşîn 1824 | ||||
| • | Makezagona duyem | 5 sibat 1857 | ||||
| • | Makezagona yekûn | 5 sibat 1917 | ||||
| Rûerd | ||||||
| • | Giştî | 1,972,550 km2 (13.) | ||||
| • | Av (%) | 2.5 | ||||
| Gelhe | ||||||
| • | 2015 Texmînkirin | 119,530,753 (10.) | ||||
| • | Tîrbûn | 61/km2} (142.) | ||||
| TBH (PHK) | 2015 texmînkirin | |||||
| • | Giştî | $2.224 trilyon (11.) | ||||
| TBH (nomînal) | 2015 texmînkirin | |||||
| • | Giştî | $1.283 trilyon (15.) | ||||
| Gini (2014) | 48.2 bilind | |||||
| PPM (2014) |  0.756bilind · 74. | |||||
| Dirav | Peso (MXN) | |||||
| Demjimêr | Demjimêra li Meksîkê (UTC−8 heta −5) | |||||
| • | Havîn (DH) | tê guhertin (UTC−7 heta −5) | ||||
| Hatûçûna ajotinê | rast | |||||
| Koda telefonê | +52 | |||||
| ISO 3166 | MX | |||||
| Înternet TLD | .mx | |||||
Berî Kolombiyayî ya Meksîkî ji gelek şaristaniyên pêşketî wek Mezoamerîkan, wek Olmec, Toltec, Teotihuacan, Zapotec, Maya û Aztec berî têkiliya yekem bi Ewropiyan malê bû. Di sala 1521an de, di Împaratoriya Spanî ve bi ser ketin û herêmê ji bingeha xwe ya li Meksîkî-Tenochtitlan, ku wekî Cîgirkeyitiya Spanyaya Nû bi rêve kirin hatiye dagirkirin. Sê sedsalan paşan, ku piştî naskirina ev xaka Meksîkê ya di sala 1821an de, piştî koloniya Şerê Serxwebûna Meksîkê bû. Dema koza serxwebûnê ji aliyê aboriya nearamî û gelek guhertinên siyasî yên naskirî bû, veguhestin. Şerê Meksîkî-Amerîkî (1846-48) ya li herêmî yên sînor ên bakurê berfireh kirin, yek ji sisyan ji erdê xwe, ji bo Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê vekişî bû. Şerê Pastry, Şerê Franko-Meksîkî, yek şerê navxweyî, du împaratorî û dîktatoriya malê ya sedsala 19an de qewimiye. Dîktatoriya Şoreşa Meksîkê ya di sala 1910an de, ku bi pêşketina Makezagona 1917an de û derketina holê ya sîstema siyasî ya niha li sertaca welat xistin.
Meksîk ji pazdehmîn afirandina TBH nomînal e û yazdehmîn afirandina ji aliyê parîteya hêza kirînê ye. Aboriya binkategorî bi tundî ji bo hevalbendên xwe Peymana Bazirganiya Azad a Amerîkaya Bakur (NAFTA), bi taybetî li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ve girêdayî ye. Meksîk cara yekem endamê Amerîkaya Latîn ya tev di sala 1994an de Rêxistina Aborî ya Hevkarî û Pêşxistinê (OECD) ye. Ev jî weke welatekî asta-navîn ji aliyê Banka Cîhanê û welatekî nû ji pîşesaziya ji aliyê çend analîstên nepenî bû. Ji aliyê sala 2050an de, Meksîk dikarin bibin pêncemîn an heftemîn aborî ya cîhanê. Li welatê navborî ve hem hêzekî herêmî û hêzekî navîn, û gelek caran wek hêzekî gerdûnî ji holê diyarkirin. Ji ber ku çanda dewlemend û di dîroka xwe de, Meksîk di rêza yekem de li Amerîkayê heftemîn di cîhanê de ji aliyê hejmarek ji Malperên Mîrateyên Cîhanê yên UNESCO ye. Di sala 2015an de, ew 9emîn welatê herî serdana di dinyayê de bi 32.1 milyon kesên nûhatî wek navnetewî bû. Meksîk endamê Neteweyên Yekbûyî, Rêxistina Bazirganiya Cîhanê, di G8+5, di G20, di Hevparkirina Tewafiqî û bi awayekî çavdêrên ji sala 2014an de Rêxistina Navneteweyî ya Frankofonîayê bûye hatiye dîtin.
Dewletên Federal ên Meksîkê
Meksîk ji 31 dewletên federal û ji herêmek taybet a federal pêk tê :
|
|
|
|
Çavkanî
Girêdanên derve
| Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?) |
This article uses material from the Wikipedia Kurdî / كوردی article Meksîk, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ger wekî din nehatibe diyarkirin, naverok di bin CC BY-SA 4.0 de berdest e. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Kurdî / كوردی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.