Վիտամին A անբավարարություն (ՎԱԱ) կամ հիպովիտամինոզ A (վիտամին A) այն տարածված է առավել աղքատ երկրներում, հատկապես վերարտադրողական տարիքի երեխաների և կանանց շրջանում, բայց հազվադեպ է հանդիպում զարգացած երկրներում։ ՎԱԱ-ն վիտամին A-ի պակասն է արյան և հյուսվածքների մեջ։ Նիկտալոպիան (գիշերային կուրություն) ՎԱԱ առաջին նշաններից մեկն է, քանի որ վիտամինը մեծ դեր ունի ֆոտոփոխադրման մեջ։ Քսերօֆթալմիան, կեռատոմալացիան և լիակատար կուրություն կարող է առաջանալ, եթե պակասը ավելի ծանր լինի։
Վիտամին A-ի դեֆիցիտի կանխարգլեումը կարող է մանկական կուրություն առաջացումը կանխարգերել աշխարհում և դա չափազանց կարևոր է երեխաների մահացությունը նվազեցնելու համար։ Մոտ 250,000-ից 500,000 ՎԱԱ ունեցող երեխաներ զարգացող աշխարհում ամեն տարի կուրանում են վիտամին A-ի անբավարարությունից, որոնցից մոտ կեսը մահանում է կուրանալուց հետո մեկ տարվա ընթացքում։ Միավորված Ազգերի Կազմակերպության հատուկ (2002) երեխաներին նվիրված նիստը նպատակ դրեց վերացնել ՎԱԱ-ն մինչև 2010 թվականը։
ՎԱԱ-ի պատճառով գիշերային կուրության տարածվածությունը բարձր է նաև շատ զարգացող երկրներում հղի կանանց շրջանում։ ՎԱԱ-ը նաև նպաստում է մայրական մահացության և այլ վատ արդյունքների հղիության և լակտացիայի ժամանակ։
ՎԱԱ-ը նաև նվազեցնում է վարակների դեմ պայքարելու կարողությունը։ Այն երկրներում, որտեղ երեխաները պատվաստված չեն, վարակիչ հիվանդությունների դեմ, ինչպիսիք են կարմրուկը մահացության ավելի բարձր մակարդակ ունեն։ Ինչպես պարզաբանել է Ալֆրեդ Զոմմերը, նույնիսկ մեղմ, կլինիկական պայմանները կարող է նաև խնդիր առաջացնել, քանի որ այն կարող է մեծացնել երեխաների մոտ շնչառական և փորլուծություն առաջացնող վարակների զարգացման ռիսկը, նվազեցնել աճի տեմպը, դանդաղեցնել ոսկորների զարգացումը և նվազեցնել հիվանդության հավանականությունը և գոյատևել լուրջ հիվանդության հետ։
Ենթադրվում է, որ ՎԱԱ-ն ազդում է մինչև հինգ տարեկան երեխաների մոտ մեկ երրորդի վրա ամբողջ աշխարհում։ Շուրջ 250,000-500,000 երեխա զարգացող երկրներում ամեն տարի կուրանում է ՎԱԱ-ի պատճառով, որն ամենաբարձր տարածվածությունն է Հարավարևելյան Ասիայում և Աֆրիկայում։ Համաձայն Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ)՝ ՎԱԱ -ը վերահսկվում է Միացյալ Նահանգներում, սակայն զարգացող երկրներում ՎԱԱ-ը զգալի մտահոգություն է։ Աշխարհում 6-59 ամսական երեխաների 65%-ը 2013-ին ստացել է վիտամին A-ի երկու չափաբաժին, որը լիովին պաշտպանում է նրանց VAD-ից (80% նվազ զարգացած երկրներում) ազդում է մինչև հինգ տարեկան երեխաների մոտ մեկ երրորդի վրա ամբողջ աշխարհում։
Զարգացող երկրներում կուրության ամենատարածված պատճառը վիտամին A-ի պակասն է։ ԱՀԿ-ն 1995 թվականին գնահատել է, որ 13,8 միլիոն երեխա ունեցել է տեսողության որոշակի կորուստ՝ կապված վիտամին A-ի անբավարարության հետ։ Գիշերային կուրությունը և դրա վատթարացած վիճակը՝ քսերոֆթալմիան վիտամին A-ի պակասի, կերատինի կուտակումներն են կոնյուկտիվայում, որը հայտնի է որպես Բիտոտի բծեր, և հայտնաբերվում են եղջերաթաղանթի խոց և նեկրոզ։ Կոնյուկտիվային էպիթելային արատներն առաջանում են լիմբուս կողմի կողային հատվածում վիտամին A-ի անբավարարության ենթակլինիկական փուլում։ Կոնյուկտիվային էպիթելիի այս արատները տեսանելի չեն կենսամանրադիտակի վրա, սակայն դրանք գրավում են սև բիծ և հեշտությամբ տեսանելի են դառնում (սուրմա) ներարկումից հետո, սա կոչվում է «Իմթիազի նշան»։
Գիշերային կուրությունը աչքերի դժվար հարմարումն է թույլ լույսին։ Հիվանդ անհատները վատ տեսողություն ունեն մթության մեջ, բայց նորմալ տեսնում են, երբ առկա է բավարար լույս։ Գործընթացը, որը կոչվում է մութ ադապտացիա սովորաբար առաջացնում է ֆոտոպիգմենտի քանակի ավելացում՝ ի պատասխան լուսավորության ցածր մակարդակի։ Դա տեղի է ունենում ահռելի մեծությամբ՝ ցերեկային նորմալ լույսի նկատմամբ զգայունությունը մեծացնելով մինչև 100,000 անգամ մեծանում է զգայունությունը։ Վիտամին A-ի անբավարարությունն ազդում է տեսողության վրա՝ արգելակելով ռոդոպսինի արտադրությունը՝ ֆոտոպիգմենտը, որը պատասխանատու է ցածր լույսի դեպքում նորմալ զգայության համար։ Ռոդոպսինը հայտնաբերվել է ցանցաթաղանթում և բաղկացած է ցանցաթաղանթից (վիտամին A-ի ակտիվ ձև) և օպսինից (սպիտակուց)։ Երբ Վիտամին A-ի անբավարարությունը թույլ չի տալիս օրգանիզմին վերականգնել բավարար քանակությամբ ցանցաթաղանթ, տեղի է ունենում ռոդոպսինի քանակի նվազում, և առաջանում է գիշերային կուրություն։ Վիտամին A-ի անբավարարությունով առաջացած գիշերային կուրությունը կապված է goblet cells-ի կորստի հետ կոնյուկտիվայում՝ թաղանթ, որը ծածկում է աչքի արտաքին մակերեսը։ Գավաթային բջիջները պատասխանատու են լորձի արտազատման համար, և դրանց բացակայությունը հանգեցնում է քսերոֆթալմիայի՝ մի վիճակ, երբ աչքերը չեն կարողանում արցունքներ արտադրել։ Մահացած էպիթելային և մանրէաբանական բջիջները կուտակվում են կոնյուկտիվայի վրա և ձևավորում բեկորներ, որոնք կարող են հանգեցնել վարակի և, հնարավոր է, կուրության։
Գիշերային կուրության վերացումը պահանջում է վիտամին A-իմակարդակի կարգավորում ռիսկ խմբերում։ Ապացուցված է, որ սննդի հավելումները և հարստացումը արդյունավետ միջամտություններ են։ Գիշերային կուրության հավելյալ բուժումը ներառում է վիտամին A-ի հսկայական չափաբաժիններ (200,000 IU)ներմուծման ռետինիլ պալմիտատի տեսքով, որն ընդունվում է ներբերանային, որը տրվում է տարին երկու-չորս անգամ։ Ներմկանային ներարկումները դեպքում վատ է ներծծվում տեղի ունենում և անարդյունավետ են բավարար կենսամատչելի վիտամին A-ի տրամադրման համար։ Սննդի հարստացումը վիտամին A-ով թանկ է, բայց կարելի է ներմուծել ցորենի, շաքարավազի և կաթի մեջ։ Ընտանիքը կարող է շրջանցել թանկարժեք հարստացված սնունդը՝ փոխելով սննդային սովորությունները։ Դեղինանարնջագույն մրգերի և բանջարեղենի օգտագործումը, որոնք հարուստ են կարոտինոիդներով, մասնավորապես բետա-կարոտին-ով, ապահովում են նախավիտամին A-ի պրեկուրսորներ, որոնք կարող են կանխել վիտամին A-ի անբավարարության հետ կապված գիշերային կուրությունը։ Այնուամենայնիվ, կարոտինի փոխակերպումը ռետինոլի տարբերվում է անհատից անձ և սննդի մեջ կարոտինի կենսահասանելիությունը տարբեր է։
Վատ սննդակարգի հետ մեկտեղ, շատ զարգացող համայնքներում վարակներն ու հիվանդությունները ինտենսիվ տարածվում է դիտվում։ Վարակը նվազեցնուէ վիտամին A-ի պաշարները, ինչն իր հերթին դեֆիցիտ ունեցող անձին ավելի զգայուն է դարձնում հետագա վարակների նկատմամբ։ Հիվանդության ընթացքում դիտվում է քսերոֆթալմիա նկատվել է կարմրուկի ժամանակ, որի մահացությունը փոխկապակցված է աչքի հիվանդության ծանրության հետ։ Նախադպրոցական տարիքի երեխաների երկարատև հետազոտությունները ցույց են տվել հիվանդության նկատմամբ զգայունությունը զգալիորեն աճել, երբ առկա է ծանր ՎԱԱ։
Վիտամին A-ի պակաս ունեցող մարդկանց մոտ վարակման մակարդակի բարձրացման պատճառն այն է, որ T-մարդասպան բջիջները պահանջում են ռետինոլի մետաբոլիտ ռետինաթթու ճիշտ բազմացման համար։ Ռետինոաթթուն կորիզային ռետինոաթթվի ընկալիչների լիգանդ է, որը կապում է հատուկ գեների խթանող շրջանները, այդպիսով ակտիվացնելով տրանսկրիպցիան և խթանելով T բջիջների վերարտադրությունը։ Վիտամին A-ի դեֆիցիտը հաճախ հանգեցնում է ռետինոլի անբավարար ներմուծման, ինչը հանգեցնում է T-բջիջների և լիմֆոցիտների քանակի նվազմանը, ինչը հանգեցնում է անբավարար իմունային պատասխանի և, հետևաբար, վարակների նկատմամբ ավելի մեծ զգայունության։ Վիտամին A-ի սննդային անբավարարության առկայության դեպքում ՎԱԱ-ը և վարակները փոխադարձաբար ազդում են միմյանց
Բացի սննդակարգային խնդիրներից հայտնի են վիտամին A անբավարարություն(ՎԱԱ) այլ պատճառներ։ Երկաթի պակասը կարող է ազդելկարող է ազդել վիտամին A-ի կլանման վրա,իսկ այլ պատճառներից են ֆիբրոզը, ենթաստամոքսային գեղձի անբավարարությունը, աղիների բորբոքային հիվանդությունը և բարակ աղիների վիրահատական միջամտությունները։ Սպիտակուցային թերսնուցումը հաճախ նկատվում է վիտամին A անբավարարությոան դեպքուում; Սպիտակուցի անբավարարության պատճառով ռետինոլ կապող սպիտակուցի (RBP) անբավարար սինթեզը հանգեցնում է ռետինոլի կլանման նվազեցմանը։ Ալկոհոլի ավելցուկ օգտագործումը կարող է նվազեցնել վիտամին A-ն, և ախտահարված լյարդը կարող է ավելի զգայուն լինել վիտամին A-ի անբավարարության նկատմամբ։ Մարդիկ, ովքեր մեծ քանակությամբ ալկոհոլ են օգտագործում, պետք է դիմեն բժշկի խորհրդատվություն վիտամին A-ի հավելումներ ընդունելուց առաջ։ Ընդհանուր առմամբ, մարդիկ պետք է նաև դիմեն բժշկի՝ նախքան վիտամին A-ի հավելումներ ընդունելը, եթե նրանք ունեն որևէ խնդիր, որը կապված է ճարպերի թերաբսսսսսսման հետ, ինչպիսիք են պանկրեատիտ, կիստոզ ֆիբրոզը, արևադարձային սփրու և լեղուղիների խանգարումը։ Վիտամին A-ի պակասի այլ պատճառներն են՝ անբավարար ընդունումը, ճարպերի անբավարար կլանումը կամ լյարդի խանգարումները։ Անբավարարությունը խաթարում է իմուն համակարգը և արյունաստեղծությունը և առաջացնում է ցան և բնորոշ ակնաբուժական խնդիրներ (օրինակ՝ քսերոֆթալմիա, գիշերային կուրություն)։
Նախնական գնահատումը կարող է կատարվել VAD-ի կլինիկական նշանների հիման վրա։ Կոնյուկտիվային դրոշմային բջջաբանությունը կարող է օգտագործվել քսերոֆթալմիայի ներկայությունը գնահատելու համար, որը մեծապես փոխկապակցված է VAD կարգավիճակի հետ (և կարող է օգտագործվել վերականգնման առաջընթացը վերահսկելու համար)։ Օրգանիզմի վիտամին A-ի մակարդակը գնահատելու մի քանի մեթոդներ կան, որոնցից առավել հուսալի է HPLC-ն։ Պլազմայում ռետինոլի մակարդակի չափումը սովորական լաբորատոր հետազոտություն է, որն օգտագործվում է VAD-ի ախտորոշման համար։ Կենսաքիմիական գնահատման այս մեթոդը ներառում է պլազմայում ռետինիլ էսթերի, պլազմայում և միզուղիների ռետոնիոաթթվի մակարդակների և վիտամին A-ի չափումը կրծքի կաթում։
Վիտամին Ա ամբավարարության բուժումը կարող է իրականացվել ինչպես բերանային ընդունման վիտամին A-ով, այնպես էլ ներարկվող ձևերով, հիմնականում որպես վիտամին A պալմիտատ։
Համաշխարհային միջոցառումները աջակցելու ազգային կառավարություններին ՎԱԱ-ի դեմ պայքարում, ղեկավարվում են Վիտամին A-ի համար գլոբալ դաշինքի (ԳԴՎԱ) կողմից, որը ոչ պաշտոնական համագործակցություն է Nutrition International, Helen Keller International, ՅՈՒՆԻՍԵՖ, ԱՀԿ և CDC:Ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում նախադպրոցական տարիքի երեխաների համար անհրաժեշտ վիտամին A-ի հավելումների մոտ 75%-ը մատակարարվում է Nutrition International-ի և ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի համագործակցության միջոցով՝ Global Affairs Canada-ի աջակցությամբ։1998 թվականից ի վեր աշխարհի 40 երկրներում կանխվել է 1,25 միլիոն մահ՝ կապված վիտամին A-ի անբավարարության հետ։ 2013 թվականին վիտամին A-ի պակասի տարածվածությունը 29% էր ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում, ամենաբարձրը շարունակում է մնալ Սահարայական Աֆրիկայում և Հարավային Ասիայում երկրներում։2017-ի վերանայումը (թարմացվել է 2022-ին) պարզել է, որ 70 երկրներում հինգ տարեկան և ավելի փոքր երեխաների վիտամին A-ի հավելման կիրառման հետ կապված մահացության մակարդակը 12%-ով կրճատվել է։ Վերանայումը ցույց է տվել, որ սինթետիկ A վիտամինային հավելումը կարող է լինել ոչ լավագույն երկարաժամկետ լուծումը վիտամին A-ի պակասի համար, այլ ավելի շուտ սննդի հարստացում, սննդի բալանսավորումը և մթերքների բարելավումը, օրինակ՝վիտամին A-ով հարստացված բրնձի կամ քաղցր կարտոֆիլ, կիրառումը կարող է ավելի արդյունավետ լինել վիտամին A-ի պակասը վերացնելու համար։
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Վիտամին A-ի անբավարարություն, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.