Ռուանդայի Հարցով Միջազգային Քրեական Տրիբունալ

ITP-ն ստեղծվել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի հետևյալ բանաձևերի հիման վրա.

• Անվտանգության խորհրդի 1994 թվականի նոյեմբերի 8-ի թիվ 1955 բանաձև (S/RES/955 (1994)*),
• Անվտանգության խորհրդի 1995 թվականի փետրվարի 27-ի թիվ 1978 բանաձև (S/RES/978 (1995)),
• Անվտանգության խորհրդի 1998 թվականի ապրիլի 30-ի թիվ 1165 բանաձև (S/RES/1165 (1998)).

Միևնույն ժամանակ, ITP-ին կոչ արվեց ոչ միայն քրեական պատասխանատվության ենթարկել ցեղասպանության համար պատասխանատուներին, այլև նպաստել արդարության և օրենքի գերակայության վերականգնմանը Ռուանդայում։

Միջազգային տրիբունալը բաղկացած էր հետևյալ մարմիններից՝ Ա) պալատներ, որոնք ներառում էին երեք դատական պալատներ և վերաքննիչ պալատներ, Բ) մեղադրող, գ) քարտուղարություն։

Համաձայն Անվտանգության խորհրդի 1995 թվականի փետրվարի 22-ի թիվ 977 որոշման (S/RES/977 (1995)), Տրիբունալը գտնվում էր Առուշայում (Տանզանիայի Միացյալ Հանրապետություն)։ Հաագայում (Նիդերլանդներ) կայացել է դատարանի վճիռների դեմ բողոքների քննարկումը։ Տանզանիացի իրավաբան Քրիս Մայնա Փիթերը (միջազգային տրիբունալի անապահով մեղադրյալների պաշտպան) նշել է, որ միջազգային տրիբունալը իրականում նախկին Հարավսլավիայի միջազգային տրիբունալի մասնաճյուղն էր. երկու տրիբունալներն էլ ունեին ընդհանուր ծառայություններ և ընդհանուր անհատական անձնակազմ (Օրինակ ՝ ընդհանուր գլխավոր դատավոր և վերաքննիչ պալատի ընդհանուր կազմ երկու տրիբունալների համար)։

Առաջին դատավարությունը (Աքայեսուի գործը) սկսվել է 1997 թվականի հունվարին։

Ընդհանուր առմամբ, ITP-ն քննել է 93 մեղադրյալի վերաբերյալ գործեր, այդ թվում՝ 55 առաջին ատյանի գործեր՝ 75 մեղադրյալներով։ Նրանցից 12-ը արդարացվել են, իսկ ութն ընդունել են իրենց մեղքը։ Բացի այդ, որոշ մեղադրական եզրակացություններ հետ են կանչվել, և մի քանի գործեր փոխանցվել են ազգային իրավասություններին։ Մեղադրյալների շատ փոքր մասը դեռ հետախուզման մեջ է։

Տրիբունալը ցմահ ազատազրկման է դատապարտել նախկին վարչապետ Ժան Կամբանդային՝ մարդկության դեմ հանցագործությունների համար։ Ապացուցված դրվագներից էր RTLM ռադիոկայանի կողմից մարդատյաց քարոզչության խրախուսումը, որը կոչ էր անում ոչնչացնել տուտսի քաղաքացիներին։

1999 թվականի դեկտեմբերին Ջորջ Ռուտագանդեն, ով 1994 թվականին ղեկավարում էր Interahamwe (այն ժամանակ իշխող Հանրապետական ազգային շարժում հանուն ժողովրդավարության զարգացման) կուսակցության երիտասարդական թևը, դատապարտվեց ցմահ ազատազրկման։

2003 թվականի սեպտեմբերի 1-ին լսվեց Էմանուել Նդինդաբհիզիի գործը, որը 1994 թվականին Ռուանդայի ֆինանսների նախարարն էր։ Ոստիկանության տվյալներով՝ նա ներգրավված է Կիբուե պրեֆեկտուրայում մարդկանց ջարդին։ Է.Նդինդաբահիզին անձամբ է պատվիրել սպանությունները, զենք է բաժանել հութույի կամավորներին և ներկա է եղել հարձակումների ու ծեծի ժամանակ։ Ըստ ականատեսների՝ նա հայտարարել է. «Այստեղով շատ թութսիներ են անցնում, ինչո՞ւ նրանց չես սպանում», «Դուք սպանո՞ւմ եք հութուների հետ ամուսնացած թութսի կանանց։ ...Գնա սպանիր նրանց։ Նրանք կարող են թունավորել քեզ»։

Տրիբունալի կողմից դատապարտված միակ եվրոպացին բելգիացի Ժորժ Ռուգիուն էր։

2008 թվականի դեկտեմբերի 18-ին Ռուանդայի միջազգային տրիբունալը Ռուանդայի բանակի նախկին գնդապետ Թեոնեստե Բագոսորային դատապարտել է ցմահ ազատազրկման՝ ցեղասպանություն հրահրելու, ինչպես նաև «Ինտերահամվե» զինված խմբավորումը կազմակերպելու համար։

2011 թվականի մայիսի 17-ին Ռուանդայի զինված ուժերի նախկին գեներալ Ավգուստին Բիզիմունգուն դատապարտվել է երեսուն տարվա ազատազրկման՝ ցեղասպանությանը մասնակցելու համար։ Չի ընդունել իր մեղքը։

2011 թվականի հունիսին Պաուլին Նիրամասուհուկոն մեղավոր է ճանաչվել յոթ մեղադրանքով և դատապարտվել ցմահ ազատազրկման։ Նա դարձավ ITP-ի կողմից ցեղասպանության համար դատապարտված առաջին կինը և առաջին կինը, որը դատապարտվեց բռնաբարության կազմակերպման համար՝ դրանով իսկ կատարելով ցեղասպանություն։

2012 թվականի դեկտեմբերի 20-ին Ռուանդայի միջազգային քրեական տրիբունալը Ռուանդայի պլանավորման նախկին նախարար Ավգուստին Նգիրաբավերին դատապարտեց 35 տարվա ազատազրկման՝ մեղադրելով թութսի ժողովրդի դեմ ցեղասպանության համար։ Սա ITP-ի կողմից քննված վերջին դեպքն էր։

Միջազգային տրիբունալի դերը Ռուանդայում ոչ միանշանակ է գնահատվել, քանի որ այնտեղ դատավարությունները շատ երկար էին, և մահապատիժը չէր կարող որպես պատիժ ընտրվել։ Այն անձանց դատավարությունների համար, ովքեր չեն պատկանում տրիբունալի իրավասությանը, որը դատում է միայն ցեղասպանության ամենակարևոր կազմակերպիչներին, երկիրը ստեղծել է տեղական դատարանների համակարգ, որոնք կայացրել են առնվազն 100 մահապատիժ։

Ռուանդայի կառավարությունը բացահայտ թշնամաբար էր վերաբերվում միջազգային տրիբունալի ստեղծման գաղափարին, հավատալով, որ այն անարդյունավետ կլինի, չի բավարարի Ռուանդայի բնակչության ցանկությունները և լավագույն դեպքում կծառայի միջազգային հանրության խիղճը հանգստացնելուն, որը ոչինչ չի արել Ռուանդայի ցեղասպանության ժամանակ։ Ռուանդայի կառավարությունը նշել է միջազգային տրիբունալ չստեղծելու հետևյալ պատճառները․

• Մեղադրյալների նկատմամբ մահապատժի կիրառման անհնարինությունը։ Ռուանդայի կառավարությունը կարծում էր, որ Ռուանդայի ցեղասպանության մեղավորներն արժանի են մահապատժի.
• Միջազգային տրիբունալի իրավասությունը սահմանափակվել է 1994 թվականի հունվարի 1-ից մինչև դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում, չնայած այն հանգամանքին, որ մինչ այս ժամանակահատվածը կատարվել են ծանր հանցագործություններ և կապված են եղել 1994թվականին։

Կասկածներ հնչեցին նաև դատավորների անաչառ լինելու վերաբերյալ։ Քննադատության է արժանացել ոչ Ռուանդական բանտերում իրենց պատիժը կրող դատապարտյալների գաղափարը։ Կիգալիում աշխատելու ժամանակ հարձակումներ են եղել միջազգային տրիբունալի անձնակազմի վրա։

2010 թվականին, ինչպես նախատեսված էր, սկսվել է դատարանի լուծարման գործընթացը։ Առաջին ատյանի որոշումները Առուշայում կայացվել են մինչեւ 2012 թվականի վերջը, եւս երեք տարի է հատկացվել Հաագայի ITP-ի բողոքարկման պալատի կողմից բողոքների քննությանը:2015 թվականի դեկտեմբերի 31-ին տրիբունալը պաշտոնապես ավարտել է իր աշխատանքը։ Նրա լիազորությունները փոխանցվել են Քրեական տրիբունալների միջազգային մնացորդային մեխանիզմին։