Համամասնական ընտրակարգ, ներկայացուցչական մարմինների ընտրություններում օգտագործվող ընտրական համակարգերի տեսակներից մեկը։ Երբ ընտրություններն անցկացվում են համամասնական ընտրակարգով, պատգամավորական մանդատները բաշխվում են թեկնածուների ցուցակների միջև՝ թեկնածուների ցուցակներում տրված ձայների համամասնությամբ։
Համամասնական ընտրակարգ է Ավստրիայում, Հայաստանում, Բելգիայում, Հունգարիայում, Հունաստանում, Դանիայում, Իսլանդիայում, Իսպանիայում, Իտալիայում, Լատվիայում, Լիտվայում, Լյուքսեմբուրգում, Մալթայում, Նիդեռլանդներում, Նորվեգիայում, Լեհաստանում, Պորտուգալիայում, Սլովակիայում, Սլովենիայում, Ֆինլանդիայում, Խորվաթիայում, Չեխիայում, Շվեյցարիայում, Շվեդիայում, Էստոնիայում։
Գոյություն է ունեցել Գերմանիայում 1919-1933 թվականներին, ԳԴՀ-ում՝ 1989-1990 թվականներին, Ֆրանսիայում՝ 1945-1956 թվականներին և 1986 թվականին։ Ռուսաստանում համամասնական ընտրակարգն օգտագործվել է Համառուսաստանյան հիմնադիր ժողովի ընտրություններում, Պետդումայի ընտրություններում ( 2007- ից 2011 թվականներին ), ինչպես նաև Ռուսաստանի Դաշնության բազմաթիվ հիմնադիր սուբյեկտներում և մունիցիպալիտետներում։
Մինչև 20-րդ դարը ընտրությունների ինստիտուտը գործել է զուտ մեծամասնական կարգով։ Կուսակցական ցուցակով ընտրություններն առաջին անգամ մտցվել են 1899 թվականին Բելգիայում` երկու փուլով փոխարինելով մեծամասնական ընտրակարգին։
Համամասնական ընտրակարգը 1906 թվականին Ֆինլանդիայում փոխարինել է դասակարգային ընտրություններին, 1909 թվականին Շվեդիայում փոխարինել է ցենզային ընտրություններին, 1919 թվականին Գերմանիայում, Ավստրիայում, Իտալիայում երկու փուլով փոխարինել է միամանդատ ընտրատարածքներով ընտրություններին, 1921 թվականին Լատվիայում և Էստոնիայում փոխարինել է դասակարգային ընտրություններին, Դանիայում և Նորվեգիայում մեկ փուլով փոխարինել է միամանդատ ընտրատարածքային ընտրություններին, այնուհետև ներդրվել է Լեհաստանում, Լիտվայում և Չեխոսլովակիայում։
Համեմատական քաղաքականության ակտիվ ուսումնասիրության առարկա է դարձել այն հարցը, թե ինչու են որոշ երկրներ ներմուծում համամասնական ընտրակարգը կամ մեծամասնականից անցնում դրան։
Ամենահեղինակավոր բացատրական սխեմաներից մեկը Սթեյն Ռոկանի առաջարկած տեսությունն էր, որը նաև հայտնի է որպես Ռոկկանի հիպոթեզ (անգլ.՝ Rokkan hypothesis ): Ռոկկանը պնդում էր, որ համամասնական ընտրակարգը ներդրվել է «ինչպես ներքևից, այնպես էլ վերևից ճնշումների արդյունքում»։ Մի կողմից բանվոր դասակարգը պահանջում էր ներկայացվածություն օրենսդիր մարմնում։ Մյուս կողմից, հին կուսակցությունները, համընդհանուր ընտրական իրավունքի ներդրման պայմաններում, ռիսկի էին դիմում կորցնել իշխանության գալու հնարավորությունը սոցիալիստական կամ սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունների հետ ընտրական մրցակցության արդյունքում։
Ռոկկանի վարկածը բացատրում է կոնկրետ պատմական ժամանակաշրջանի առանձնահատկությունները՝ 19-րդ դարի վերջը և 20-րդ դարի սկիզբը, երբ ընդլայնվեցին ձայնի իրավունքները, և ձախ կուսակցությունները սկսեցին մուտք գործել եվրոպական երկրների խորհրդարաններ։ Արենդ Լիջֆարտը բացատրելու համար 1990-ականներին հեղափոխությունների ենթարկված ՎՊԿ երկրների սահմանադրական նախագծման առանձնահատկությունները, ինչպես նաև դրան հաջորդած քաղաքական ազատականացումը և առաջին մրցակցային ընտրությունները (օգտագործելով Չեխոսլովակիայի, Լեհաստանի և Հունգարիայի օրինակները), հայտնաբերել է լրացուցիչ գործոններ, որոնք նպաստել են համամասնական ընտրակարգով ընտրություններ անցկացնելուն։
Կան համամասնական ընտրակարգի իրականացման տարբեր մեթոդներ, որոնք թույլ են տալիս հասնել կա՛մ ավելի մեծ համամասնության, կա՛մ մեծապես տալիս են ընտրությունների որոշակի արդյունք։
Ընտրություններին մասնակցող յուրաքանչյուր կուսակցություն իր թեկնածուներին դասակարգում է կուսակցական ցուցակում՝ ըստ նախապատվության։
Ռուսաստանում այս համակարգը օգտագործվել է 2007-ից 2011 թվականներին։ Պետդումայի ընտրությունների ժամանակ պատգամավորներն ընտրվում են դաշնային ընտրատարածքում՝ թեկնածուների դաշնային ցուցակների համար տրված ձայների քանակին համամասնորեն, մինչդեռ դաշնային ընտրատարածքը ներառում է Ռուսաստանի Դաշնության ամբողջ տարածքը։
Կախված տեղերի տեղաբաշխման եղանակից.
Կախված տոկոսային պատնեշի առկայությունից.
Տոկոսային պատնեշով - Իտալիա 2005-ից, Դանիա 1961-ից, Շվեդիա 1968-ից, Նորվեգիա 2001-ից, Իսլանդիա, Նիդեռլանդներ, Լեհաստան 1993-ից, Չեխիա, Սլովակիա, Էստոնիա 1992-ից (կիրառվել է 21-րդ դարից);
Առանց տոկոսային պատնեշի - Գերմանիա 1919-1933 թթ., Իտալիա 1947-1993 թթ., Ֆինլանդիա, Դանիա 1920-1961 թթ., Շվեդիա 1909-1968 թթ., Նորվեգիա 1920-2001 թթ., Լեհաստան 1920-1926 թթ., 1920-1926 թթ.:
Կախված ընտրական տարածքներից.
Կախված ընտրական դաշինքների առկայությունից.
Ընտրական դաշինքը ընտրություններում մի քանի քաղաքական շարժումների և առանձին թեկնածուների միավորում ընտրական ցուցակի միասնական առաջադրման միասնական ծրագրի ներքո։
Այս ընտրակարգը միավորում է երկու համակարգ՝ համամասնական ներկայացուցչությունը և միամանդատ ընտրական տարածքները։ Այս «հիբրիդային» համակարգը որոշակի առավելություններ ունի մեծ բնակչություն ունեցող երկրներում, քանի որ թույլ է տալիս հավասարակշռել տեղական կամ ազգային շահերը։ Այս «խառը համակարգը» կիրառվում է նաև այն երկրներում, որտեղ բնակչությունը տարասեռ է և ապրում է տարբեր աշխարհագրական, սոցիալական, մշակութային և տնտեսական պայմաններում։
Համամասնական ընտրակարգի այս մեթոդը կիրառում է ընտրողների «նախապատվության» համակարգ։ Յուրաքանչյուր ընտրող քվեարկում է երկու կամ ավելի թեկնածուների օգտին։ Արդյունքում՝ ավելի շատ թեկնածուներ են ընտրվում, քան թափուր տեղերը։ Նման համակարգով հաղթելու համար հաջողակ թեկնածուն պետք է ստանա ձայների նվազագույն քվոտա։ Այս քվոտան որոշվում է՝ տրված ձայների ընդհանուր թիվը բաժանելով թափուր տեղերի թվին գումարած մեկ մանդատ։
Օրինակ, եթե 9 թափուր մանդատ կա, ապա տրված բոլոր ձայները բաժանվում են տասի վրա (9+1), և այս նվազագույն թվով ձայներ հավաքած թեկնածուները լրացնում են թափուր տեղերը։ Գործնականում միայն մի քանի դեպքերում է թափուր տեղերի բաշխում տեղի ունեցել ձայների առաջին հաշվարկից հետո։
Ձայների երկրորդ հաշվարկի ժամանակ նվազագույն քվոտան գերազանցող թեկնածուների օգտին տրված ձայները ավտոմատ կերպով «փոխանցվում» են մյուս ընտրված թեկնածուներին, որոնք այդպիսով ստանում են ձայների անհրաժեշտ քվոտան թափուր տեղը զբաղեցնելու համար։ Ձայների հաշվարկի մեկ այլ եղանակով ամենաքիչ ձայներ ստացած թեկնածուներին տրված ձայները «փոխանցվում են» քվոտա չստացած թեկնածուների մեջ տրված ձայների քանակով առաջինին և, այդպիսով, նա ունենում է անհրաժեշտ անցողիկ քվոտան։
Հաշվարկի այս գործընթացը շարունակվում է այնքան ժամանակ, մինչև բոլոր առկա թափուր տեղերը լրացվեն։ Թեև ձայների հաշվման և ընտրություններում հաղթողներին որոշելու այս գործընթացը համեմատաբար բարդ է, ընտրողների մեծամասնությունն իրենց թեկնածուներից գոնե մեկին տենում են իրականում ընտրված։ Այս համակարգը Ավստրալիայում օգտագործվում է Թասմանիայի և Ավստրալիայի մայրաքաղաքային տարածքի Սենատի և Ներկայացուցիչների պալատի ընտրությունների համար, ինչպես նաև Նոր Հարավային Ուելս, Հարավային Ավստրալիա, Արևմտյան Ավստրալիա և Վիկտորիա նահանգների օրենսդրական խորհուրդների ընտրությունների համար։ Այն նաև օգտագործվում է Շոտլանդիայում, Իռլանդիայում, Հյուսիսային Իռլանդիայում և Մալթայում տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների համար, ինչպես նաև Նոր Զելանդիայի որոշ ընտրատարածքներում։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Համամասնական ընտրակարգ» հոդվածին։ |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Համամասնական ընտրակարգ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.