वराहमिहिर

चें ६ वें शतमान).

एक नामनेचो गणिती आनी ज्योतिशी. हाच्या जल्माविशीं अचूक अशी म्हायती मेळना. ताणें आपल्या बृहज्जातक नांवाच्या ग्रंथांत आपल्या बापायचें नांव आदित्यदास अशें दिलां. हो शाकव्दीपी ब्राह्मण आसून, मगधांतल्या कांपिल्ल म्हळ्यार सद्याचें कालपी हें ताचें जल्मस्थळ अशें मानतात. पूण बृहजातकांतल्या एका श्र्लोकांत ताका कपित्थक हांगा सुर्याचो वरप्रसाद मेळ्ळो अशें म्हळां. कपित्थक म्हळ्यार माळव्यांत उज्जयनीसावन लागसार आशिल्लें कायथा हो गांव. थंयच वराहमिहिराचो जल्म जालो अशें कांय पंडितांचें मत आसा. थंयच आपल्या बापायकडे ताणें मुळावें गिन्यान मेळयलें आनी उपरांत तो उज्जयिनीच्या राजाश्रयाक गेलो. ताच्या पंचसिध्दान्तिका ह्या करणग्रंथांत शके ४२७ हें सुरवेचें वर्स मानलां. म्हळ्यार ह्याच वर्सा हो ग्रंथ रचला अशें मानल्यार तेआदीं सुमार १५ - १६ वर्सा तरी ताचो जल्म जालो आसूं जाय. म्हळ्यार शके ४१२ वा इ.स. ४९० वर्सा ताचो जल्म जालो, अशें कांय पंडितांचें मत आसा. वराहमिहिरान, गणित, जातक आनी संहिता ह्या ज्योतिशाच्या तिनूय शाखांचेर ग्रंथ रचिल्ले आसात. तांचीं नांवां अशीं - (१)लधुजातक (२)बृहज्जातक (३)विवाहपटल (४)योगयात्रा (५)बृहत्संहिता आनी (६)पंचसिध्दान्तिका. ताच्या पंचसिध्दान्तिका ह्या ग्रंथांत पितामह, वसिष्ठ, रोमक, पुलिश आनी सुर्य ह्या पांच पुर्विल्ल्या सिध्दांतांचो सारांश दिल्लो आसा. ह्या ग्रंथांत त्रैलोक्य - संस्थान नांवाचो तेरावो अध्याय आसा. तातूंत विश्र्वाची रचणूक आनी हेर कांय गजालींचो आस्पाव आसा. धर्तरेचो वांटकूळ अंतरिक्षांत अधांतरी फिरत आसा आनी ताका कित्याचोच आदार ना हें वराहमिहिराक खबर आशिल्लें. ह्या ग्रंथाच्या 'छेदकयन्त्राणि' नांवाच्या १४ व्या अध्यायांत वरीहमिहिरान कांय यंत्रांचें वर्णन केल्लें आसा आनी कांय रितींची म्हायतीय दिल्ली आसा. वराहमिहिराचो बृहत्संहिता हो ग्रंथ छंदोबध्द आसून ताची भास सुंदर आनी काव्यात्मक आसा. हातुंतल्या पयल्या १३ अध्यायांत सूर्य - चंद्रादी ग्रहांच्यो गती आनी तांचीं फळां; अगस्ती, सप्तर्षी हांच्या उदयकाळाचीं फळां आनी गिराण हांची म्हायती दिल्ली आसा. हातुंतल्या चवदाव्या कूर्माध्यायांत भरतखंडाचे णव विभाग आनी तातुंतले वेगवेगळे देश, ह्या विभागांचेर आशिल्ल्या वेगवेगळ्या नखेत्रांचें आधिपत्य, नखेत्राचो व्यूह, ग्रहांचीं झुजां आनी समागम फळां सांगिल्लीं आसात. ताचे उपरांत गृहश्रृंगाटक प्रकरण आसून तातूंत खीलागसार वा एकाद्र्या नखेत्रालागसार कांय ग्रह धोणु, शींग ह्या आकारांत दिसल्यार ताचीं फळां खंयचीं तें सांगलां. फुडें पावसाचें गर्भलक्षण, गर्भधारण, वर्षण हे विशय आसात. ह्या प्रकरणांत पावस मेजपाची रितय दिल्ली आसा. ते उपरांत रोहिणी, स्वाती, आषाढा आनी भाद्रपदा हांचो चंद्राकडे जावपी योग आनी तांचीं फळांय दिल्लीं आसात. उपरांत मळबांत दिसपी रक्तिमा, दिग्दाह, भूंयकांप, उल्का, परिवेष, इंद्रध्वज, नीराजन, खंजन नांवाच्या पक्षांच्या दर्शनाचें फळ, दिव्य, अंतरिक्ष, आनी भौम ह्या तीन प्रकारांच्या उत्पातांचें वर्णन आदी विशय आयिल्ले आसात. ते उपरांत वास्तूप्रकरण आसून तातूंत गृहरचणुकेविशीं म्हायती दिल्ली आसा. उपरांतच्या प्रकरणांत देवप्रतिमानिर्मिती, वास्तूप्रतिश्ठा, मोनजात, सुकणीं आनी मनीस हांचीं लक्षणां, रत्नपरिक्षा, दीपलक्षण, दंतधावन, शकुन तिथिनखेत्रकरण हांचीं फळां आनी गोचर ग्रहांचीं फळां दिल्लीं आसात. वराहमिहिराचो विवाहपटल आनी योगयात्रा हे ग्रंथ सद्या उपलब्ध नात. बृहज्जातक हो ताचो होराशास्त्रावयलो ग्रंथ बृहत्संहितेवरी बरोच उपेगी आसा. जल्मकाळाचे ग्रहस्थितीवयलो मनशाच्या सुखदुखाविशीं भविश्य सांगपाखातीर लागपी राशी आनी गिरे, हांचीं कोश्टकां, लग्नसरिणी, आयुर्दाय आनी दशविपाक हेविशीं सोपी रीत आदी विशय ह्या ग्रंथांत आसात. हो ग्रंथ हेर जातक संबंदीत ग्रंथांपरस सोंपो आनी संयुक्तिक आसा.

वराहमिराचो लघुजातक हो ग्रंथ म्हळ्यार बृहज्जातकाचोच संक्षेप आसा. वराहमिहिराच्या ग्रंथांत यवन सिध्दान्ताचोय उल्लेख आसा.