राम

इक्ष्वाकू कुळांतलो अयोध्येचो राजा दशरथ आनी पाट्टराणी कौसल्या हांचो पूत. अभ्यासकांच्या मतान ताचो काळ इ.स. आदीं 2000 ते 1950. ताची जल्मतीथ चैत्र शु. नम (रामनम) वाल्मीकी मुनीच्या “रामायण” ह्या म्हाकाव्यांत तो आदर्श पूत, एकपत्नीव्रत, महापराक्रमी, सर्वश्रेश्ठ झुजारी आनी आदर्श राज्य करपी अशें रामाचें वर्णन केलां. नारदान ताचे विशीं वर्णन केलां तें अशें- इक्ष्वाकू कुळांतलो राम हो आदर्श पुरुर्श, सोबीत मुखामळ, विशाल कपल, व्हड दोळे, पुराय कुडीचेर आगळीच कांती आशिल्लो, विध्येत खांपो, राजनितीज्ञ, सज्जनाचो संग्रह आनी दुर्जनाचो निग्रह करपी, धर्म, अर्थ आनी काम ह्या तिनूय पुरुषार्थांचें योग्य तरेन सेवन करपी, संगीत, वाद्य, चित्रकला हातूंत हुशार, प्रजाहितक्षद आनी प्रजननांक प्रिय असों हो राम श्रेश्ठ पुरुश. राजा दशरथाक कौसल्या, सुमित्रा आनी कैकयी अशो तीन राण्यो आशिल्ल्यो. तांकां बरोच तेंप भुरगीं जाली ना. ताणें ऋश्यश्रृंग मुनीवरवीं पुत्रकामेश्ठी यज्ञ केलो. तेन्ना कौसल्येगेर राम, सुमित्रेगेर लक्ष्मण आनी शत्रुध्न आनी कैकेयीगेर भरत अशे चार पूत जाले. सगळे पूत गिऩ्यानी, गुणी आनी हुशार आशिल्ले. राम हो हतयाचेर आनी घोड्याचेर बसपांत आनी रथसंचलन करपांत फिशाल आशिल्लो. तो पंदरा वर्सांचो आसतना आपले यज्ञभुंयेक राक्षसांपसून राखण मेळची देखून विश्र्वमित्र ऋषी ताका घेवन गेलो. थंय ताणें रामाक बला आनी अतिबला ह्यो झूजविद्या शिकयल्यो. तेवेळार रामान ताटका हे राक्षशिणीक जिवेशीं मारली. तशेंच मारीच, सुबाहु आदी राक्षसांक धावंडावन घाले. तेन्ना विश्र्वामित्रान खोशी जावन रामाक दिव्य अस्त्रां दिलीं. उपरांत विश्र्वामित्रान ताका मिथिलेक जनक राजागेर व्हलो. वाटेंत रामान गौतम ऋषिची बायल अहिल्या हिका शापमुक्त केली.

मिथिलेक रामान शिवधोणू उबारुन आपलें बळगें दाखयले उपरांत जनकराजान ताचें आनी सीतेचीं लग्न लावन दिलें. जेन्ना दशरथाक रामाचो युवराज्याभिशेक करपाचो थारायलो तेन्ना कैकेयीन रामाक चवदा वर्सां वनवास आनी भरताक युवराज्याभिशेंक अशे दोन वर मागून घेतले. बापायचे आज्ञेक पाळो दिवपाक राम वनवासाक वचूंक भायर सरलो. तेन्ना ताचेवांगडा सीता आनी लक्ष्मणय वनवासाक गेलीं. जेन्ना तीं चित्रकूट पर्वताचेर पावलीं तेन्ना भरत तांकां परत आयोध्येक व्हरपाक आयलो. ताणें रामाक दशरथ मरपाची खबर दिली आनी अयोध्येक परत वचपाक विनयलें.रामान बापायक दिल्लें वचन मोडूंक न्हंयकार दिलो तेन्ना भरतान ताच्यो पादुका अयोध्येक व्हरुन तांचे प्रेरणेन ताणें राजकारभार चलयलो. थंयच्यान राम, लक्ष्मण, सीता अत्री ऋषीच्या आश्रमांत गेलीं. थंय सीतेची आनी तपस्वीनी अनुसूयेचीं भेट जाली. थंयच्यान तीं दंडकारण्यांत गेलीं. थंय तांणी धा वर्सा सारलीं. जायते म्हयने तांणी ऋषींच्या वेगवेगळ्या आश्रमांत वसणूक केली. ह्याच काळांत अगस्त्य ऋषीन रामाक दिव्य धोणू दिलें. पंचवटींत आसतना रामाक जायत्या नरभक्षक राक्षसांचो नाश केलो. रावणाची भयण शुर्पणखेचो तर लक्ष्मणान कान आनी नाक कापून अपमान केलो. ते उपरांत रावणान जेन्ना सीतेक उबारुन व्हेली. तेन्ना रामाक खूब वायट दिसलें. तो लक्ष्मणावांगडा तिचो सोद घेवक लागलो. वाटेर तांका सुग्रीव मेळ्ळे.

आनी हनुमान मेऴ्ळे. ताच्यां आदारान ताणें रावणाकडे झुज करुन सीतेची सुटका केली. तरी ताणें सीतेचो स्वीकार करचे आदीं तिका अग्नीपरिक्षा दिवची पडली. राम अयोध्येंत परत येतकच ताचो राज्यभिशेक केलो. कांय दिसांनी लोकोपवादाक लागून ताणें गुरवार सीतेक वाल्मीकी आश्र्मांत सोडली. थंय तिणें लव आनी कूश ह्या दोन जुवळ्या भुरग्यांक जल्म दिलो. थंय वाल्मीकीन तांकां आपणें रचिल्लें महाकाव्य गावपाक शिकयलें. ह्या दोनय कुमारांनी रामाक तें गावन दाखयलें. उपरांत रामान अश्र्वमेध यज्ञ केलो, रामाच्या आदर्श जिणेचो आनी रामायणाचो भारतीय आनी बृहदभारतीय कलासाहित्याचेर खोल छाप उठिल्लो दिसता. बौध्द आनी जैन साहित्याचेर रामकथेचो प्रभाव पडला. बौध्द धर्मात राम हो बोधिसत्तव, जाल्यार जैन धर्मात तो आठवो बलदेव मानून साहित्यनिर्मिती जाल्ली आसा. संस्कृत, प्राकृत आनी प्रदेशीक भासांत रामकथाप्रसंगाचेर जायतीं महाकाव्यां, नाटकां, चंपूकाव्यां आनी खंडकाव्यां बरयल्यांत. रामलिला, सारक्या लोकनाट्याचेर तशेंच लोकगितांतय रामचरित्राचो प्रभाव पडिल्लो दिसून येता. भारताभायर तिबेट, खोतान, जावा, मलाया, सयाम, ब्रह्रादेश, कंबोडिया (ख्मेर) आदी देशांतय रामकथेचो अविश्कार जाल्लो आसा. हाचेभायर नाच, नाटक, चित्रां, शिल्पां, आदी कलांवरवींय रामजिणेंतल्या प्रसंगाचो सोबीत आविश्कार दिसून येता.

राजपूत आनी कांग्रा शैलींत रामयणाच्या प्रसंगाची जायती चित्रां आसात. जोधपुर संग्रहालयांतल्या फार्सी रामयणाचें प्रतींत 76 सोबीत चित्रां मेळटात. नामनेचो चित्रकार रविवर्मा हाणेंय रामायणांतल्या कांय प्रसंगांचेर सोबीत चित्रां मेळटात. नामनेचो चित्रकार रविवर्मा हाणेंय रामायणांतल्या कांय प्रसंगांचेर सोबीत चित्रण केल्लें आसा. वेरुळच्या कैलास लेण्यांत, हळेबीठ, हंपी, कुंभकोणम, चंद्रगिरी, देवगढ, ऐहोळे, पहाडपूर (बंगाल), नागार्जुनकोंडा तशेंच राजस्थानांतल्या केंकिदा, किवाडू (जि. बारमेर), खेड (रणछोडराम), देवूळ आदी देवळांतल्यान रामकथेंतल्या वेंचीक प्रसंगांचो कलात्मक आविश्कार दिसून येता.

दक्षिण भारतांत रामाच्यो पाशाणमूर्तीपरस धातूमुर्ती जायत्यो मेऴटात. उबो राम व्दिभूज आनी कोंदंडधारी (धोणू) आसा वांगडा सीता, लक्ष्मण, भरत, शत्रुध्न, सीता आनी हनुमान हांच्यो हालींच्या काळांतल्या सोबीत मूर्ती आसात. राम, लक्ष्मण, सीता आनी हनुमान हांच्यो उब्यो कांश्यामूर्ती दक्षिण भारतांत जायत्यो

• रामायण