Os Nabos Na Cultura Popular Galega

O nabo seméntase entre xullo e agosto -tempo que xa recomendaba o refraneiro-, en secaño ou regadío, nas mesmas leiras que o millo, o centeo ou o trigo, e xusto cando se colleitan estes, previo arado e estercado; a semente chámase nabiña. Cómese, toda a planta, durante os meses de novembro a maio, tanto para alimento da xente como para o gando. As nabizas ou os grelos úsanse para facer o caldo, ou ben se cocen con patacas e lacón. A raíz, o nabo propiamente dito, empregábase en cachos para facer o caldo aínda que o máis usual é darllo ós porcos ou a outro gando, cocidos con fariña.

No Salnés crese que o día de entroido se debe quentar o forno, cocer o pan e botar as cinzas na terra para ter unha boa colleita de nabos .

A nabiza ou rabiza é o primeiro gromo do nabo, as primeiras follas, tenras, que algúns rexeitan por ser doces. Logo produce o bertón ou xeno, que son as follas xa meirandes . Finalmente, o grelo, cimo ou cimón é a verdura xa no final do ciclo, antes de botar a flor, agrelar ou grelar; o grelo cóllese xusto antes de florecer, que é cando máis amarga e dise que é o mellor momento, coincidindo do entroido, en febreiro .

En Galicia xogábase ao arríncate-nabo ou arrinca nabos. A Real Academia Galega no seu Diccionario gallego-castellano de 1913-1928 di que é un xogo de mozos que consiste en sentar todos no chan, e entre as pernas de cada un, senta o que lle segue, ao que o anterior suxeita fortemente cos brazos polo van. Só un xogador queda en pé, e este puxa polo primeiro que está sentado intentando erguelo, cousa difícil, porque o suxeita o anterior, e a este o outro, e así os demais, e, ou se erguen todos ou ningún, rodando, regularmente, polo chan. O que puxa acompaña o esforzo con estas verbas: Arríncate, nabo! .

• Levar un nabo: levar un chasco, unha decepción.

 

• As rabizas piden unto e os grelos lacón ó punto .
• As rabizas queren unto, aceite e allos, todo xunto
• Cada cousa no seu tempo, e os nabos no advento .
• Caldo de nabos, non o tires, que dun día para outro sirve .
• Cando é bo ano é ano de nabos .
• Cando pasan nabos, mercalos .
• De tal terra, tales nabos.
• Dende as cereixas ós nabos, ben estamos; dos nabos ás cereixas, todas son queixas .
• Día de Santiago á mañá, nabiños a semear.
• Febreiro, bertoeiro.
• Habendo neboeira o día de San Pedro Fiel, castañas furadas e nabos ruís.
• Nabo, nabiza e grelo, trindade do galego.
• Nabos e coles, comer de señores .
• Nabos e fidalgos, raros .

 

• Néboa no san Pedro Cid, castañas furadas e nabos ruís.
• O bo nabal comeza por Santiago e acaba con Nadal.
• O que non ten que facer seus nabos sacha .
• O sol na eira, e a auga na nabeira .
• Os nabos e os peixes no tempo da xiada crecen .
• Pola Santa Mariña sementa a nabiña; a vella que o decía ben o sabía, que xa sementada a tiña .
• Polo Pilar, nabos á terra e viño a envasar .
• Polo Pilar, os nabos na terra ' o viño a envasar .
• Polo Santiago seméntase o nabo.
• Polo tempo de tódolos Santos mira os nabos; se fosen bos, di que son malos .
• Por san Vicente pon os nabos da semente.
• Por santa Mariña sementa a nabiña.
• Pra coller moitos nabos, por Santiago sementalos.
• Quen non ten que faguer sacha os nabos
• Quen queira nabos, vaia arrincalos .
• Se chove o día de san Pedro Fiz, castañas furadas e nabos ruís.
• Se hai neboeiro día San Pedro Fiz, castañas furadas e nabos ruíns.
• Se o mes de agosto vén craro, bo magosto e bo nabo; se vén nubrado, poucas castañas e nabos furados .
• Se queres ter bos nabos, en San Xoán tes que sementalos .
• Sol na cibdá, auga no nabal .
• Tal é a terra, tales nabos leva .
• Viña, pereira e nabal, maos son de gardar .

• Adios, Torneiros do Val,/ despedida de Galicia;/ xa que rilláste-lo nabo/ rillai tamén a nabiza .
• Asubírame a unha cerdeira/ e farteime de pexegos bravos/ e veu o dono do cabaceiro/ vaite de aí que me arríca-los nabos .

 

• Entrei nun nabal alleo,/ agarrei un nabo, metino no seo,/ anque me ceiben os cas ó rabo/ léveme o demo si ceibo o nabo; pro si polo nabo ha de vir a guerra/ que quede o nabo chantado na terra .
• Eu de onde estou ben vexo/ as rabizas en Teaio,/ tamén vexo os meus amores/ na arrechán de Araño .
• Miña nai deume unha tunda/ con troncho dunha nabiza;/ miña nai, teña vergoña,/ que vén xente da misa .
• Miña nai ten unto vello/ da cocha que ha de matar,/ mandóume coller rabizas/ ¡e o nabal por sementar! .
• No nabal do meu sogro/ acitáronme os cas/ e saíu a miña sogra/ cunha chanca na mau;/ coa chanquiña na mau/ i o zapato no pé;/ ela a min tenme rabia,/ eu ben sei por qué é .
• Non quero verzas con unto/ nin nabizas con aceite;/ non quero ter man da cabra/ e que outros mamen o leite .
• Non quero verzas con unto/ nin nabizas con aceite;/ pra min non hai cousa boa,/ hasta me fai mal o leite .
• Non quero verzas con unto/ nin nabizas con aceite;/ pra min non hai cousa boa,/ tamén me fai mal o leite .
• Non quero verzas con unto/ nin nabizas con touciño;/ pra min non hai cousa boa,/ tamén me fai mal o viño .
• Se me hei de casar contigo,/ válante cinco mil diablos;/ pra atender á paridura/ cómpreme un nabal de nabos .
• Pra nabos n’hai coma Lugo,/ pra canteiros, Pontevedra,/ pra rapaciñas bonitas/ hai que vir á nosa terra .

Bibliografía

• ÁLVAREZ BLÁZQUEZ, Xosé María: O libro do porco. Colección O Moucho 26. Edicións Castrelos, Vigo 1972.
• ANÓNIMO: Refraneiro do viño. 505 sentenzas recollidas do pobo, Edicións Castrelos, Colección O Moucho, Vigo 1968.
• BOUZA BREY, Fermín: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II].
• LORENZO FERNÁNDEZ, Xaquín: "Etnografía. Cultura material", en Ramón Otero Pedrayo (dir.): Historia de Galiza II, 1962 (reed. Akal 1979).
• LORENZO FERNÁNDEZ, Xaquín: Cantigueiro popular da Limia Baixa, Galaxia, Vigo 1973.
• RAMÓN FERNÁNDEZ-OXEA, Xosé: "Cancionero y refranero de Corme", en Revista de Dialectología y Tradiciones Populares. Tomo VII, cuaderno 3º, 1951, px. 457-507.
• REAL ACADEMIA GALEGA: Diccionario gallego-castellano, 1913-1928.
• RIVAS QUINTAS, Elixio: Frampas, contribución al diccionario gallego, CEME, Salamanca 1978.
• RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio: Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo 1958-1961.
• SOBREIRA, Juan: Vegetables de Galicia e Justificativos de la nomenclatura botánica gallega (1790), ed. de J. L. Pensado Tomé, Galaxia, Vigo, 1974.
• SOBREIRA, Juan: Papeletas de un diccionario gallego (1792-1797), ed. de J. L. Pensado Tomé, Instituto de Estudios Orensanos, Ourense 1979.
• VALLADARES NÚÑEZ, Marcial: Diccionario gallego-castellano, Santiago, Imp. Seminario Conciliar 1884.

Outros artigos

• Nabo
• Grelo