Leictreon

Leictreon

Rangú	charged lepton (en) agus cáithníní bunúsacha
idirghníomhaíochtaí	idirghníomhú lag, idirghníomhú leictreamaighnéadach agus imtharraingt
Frithcháithnín	posatrón
Fionnachtain	1897
Lucht leictreach	−1
Móimint mhaighnéadach	1.0011596521806
Guairne	0.5
Paireacht	1
Forshiméadracht	selectron (en)
Eapainm	ómra
Uimhir Monte Carlo	11

Níl comhpháirteanna ná fo-struchtúr ar bith ag an leictreon; i bhfocail eile, sainmhínítear go ginearálta é mar bhuncháithnín. I dteoiric na dteaghrán, deirtear gur fo-struchtúr (teaghrán) atá i leictreon. Tá mais aige atá tuairim is 1836 oiread níos lú ná mais an phrótóin. Is ionann móiminteam uilleach (casadh) intreach an leictreoin agus luach leathshlánuimhir in aonaid ħ, rud a chiallaíonn gur feirmíon é. Tugtar posatrón ar a fhrithcháithnín: tá sé comhionann ach amháin i gcás go bhfuil luchtanna aige - lena n-áirítear luchtanna leictreacha - de chomhartha eile. Nuair a imbhuaileann leictreon le posatrón, is féidir an dá cháithnín a dhíothú go hiomlán agus fótóin ghámaradaíochta a tháirgeadh.

Thug na Gréagaigh ársa faoi deara gur mheall ómra rudaí beaga nuair a chuimil siad le fionnaidh. Mar aon le tintreach, tá an feiniméan seo ar cheann de na heispéiris is luaithe a taifeadadh ag an gcine daonna le leictreachas. Ina thráchtas 1600 De Magnete, chum an t-eolaí Sasanach William Gilbert an téarma Nua-Laidin electrica, chun tagairt a dhéanamh do na substaintí sin a bhfuil airí cosúil le hairíonna ómra acu a mheallann rudaí beaga tar éis iad a chuimilt. Díorthaítear leictreach agus leictreachas araon ón Laidin ēlectrum, a tháinig ón bhfocal Gréigise ar ómra, ἤλεκτρον (ēlektron).

Bhí George Johnston Stoney, fisiceoir Éireannach, ar na chéad daoine a d’úsáid an focal ‘leictreon’ ar an gcainníocht bhunúsach luchta a fhaightear sa leictrealú.

Ba é Robert Millikan, Meiriceánach, an chéad duine a rinne luach an luchta ar an leictreon a thomhas. D’úsáid sé turgnamh cáiliúil ar a dtugtar an turgnamh ola-bhraonach. Fuair sé amach go bhfuil lucht dar luach −1.6 × 10⁻¹⁹C (nó an luach sin iolraithe faoi shlánuimhir éigin) ar bhraon ola a luchtaítear go leictreastatach. Rinne sé amach gurb in é méid an luchta ar an leictreon.

Is í teoiric na hOllphléisce an teoiric eolaíoch is mó a nglactar leis chun na céimeanna tosaigh in éabhlóid na Cruinne a mhíniú. Don chéad milleasoicind den Ollphléasc, bhí na teochtaí os cionn 10 billiún ceilvin agus bhí meánfhuinnimh os cionn milliún leictreonvoltaí ag fótóin. Bhí na fótóin seo fuinniúil a dhóthain le go bhféadfaidís imoibriú lena chéile chun péirí leictreon agus posatrón a dhéanamh. Mar an gcéanna, chuir péirí posatrón-leictreon deireadh le chéile agus d'astaithe siad fótóin fuinniúla:

γ + γ ↔ e⁺ + e⁻

Coinníodh cothromaíocht idir leictreoin, posatrón agus fótóin le linn na céime seo d'éabhlóid na Cruinne. Tar éis 15 soicind a rith, áfach, thit teocht na cruinne faoi bhun na tairsí ina bhféadfadh foirmiú leictreon-positron tarlú. Chuir an chuid is mó de na leictreoin agus na posatrón a tháinig slán as a chéile, ag scaoileadh gámaradaíocht a d'aththéamh go hachomair ar an gcruinne.