Zigoitia: Arabako udalerria

Zadorra ibaiaren eskuinaldeko zenbait adarrek ureztatzen dute, bereziki Zubialde izenekoak. Gasteiztik 15 bat kilometro iparraldera dago.

Zigoitia
Araba, Euskal Herria
Apodakaren ikuspegia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Gorbeialdea
Izen ofiziala	Zigoitia
Alkatea	Javier Gorbeña Garcia (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Posta kodea	01138
INE kodea	01018
Herritarra	zigoitiar
Kokapena
Koordenatuak	42°58′06″N 2°43′42″W / 42.9683°N 2.7282°W / 42.9683; -2.7282
Azalera	102,07 km2
Garaiera	600 metro
Distantzia	15 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	1.821 (2023) −1 (2022)
803 (%44,1)   (%51,8) 944
Dentsitatea	0,02 biztanle/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 31,86
Zahartze tasa	% 27,16
Ugalkortasun tasa	‰ 35,71
Ekonomia
Jarduera tasa	% 79,42 (2011)
Genero desoreka	% 2,47 (2011)
Langabezia erregistratua	% 5,24 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 29,97 (2010)
Kaleko erabilera	% 16.7 (2016)
Etxeko erabilera	% 13.98 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.zigoitikoudala.org/

Ondategi da herriburua.

Zigotia toponimoa Zuia Goitia izenetik eratorria izan daitekeela uste da, Zuia udalerriaren mendebaldean dagoen herria dela.

1025eko Donemiliagako goldean Zuffia de Suso eta Zuffia de Iuso ageri dira, Dibinako alfozaren barruan. Haren kokapenarengatik, izenaren antzekotasunarengatik eta esleitutako zergengatik, herri batenak baino handiagoak, haran batenen antzekoak, nahiko argi dago izena gaurko Zuiarekin lotuta dagoela. Era berean, Osinganin alfozean Zuhiabarrutia ere aipatzen da.

Juan Antonio Llorenteren Noticias históricas de las tres provincias Vascongadas (1807) Zuffia de Suso gaurko Zigotia eta Zuffia de Iuso gaurko Zuia izango ziratekeela aipatzen zen. Egilearen arabera, "Suso" esapidearen euskal ordaina "Goitia" zen, beraz ondorioztatzekoa da errioxar fraideek Zuffia de Suso idazten zutena herrikoek Zuffia-Goitia izendatzea.

Hurrengo mendeetan Zuhigutia (1233), Çoygoitia (1257), eta Zuigoitia (1338) ageri izan ziren 1457an Cigoitia ageri arte. Dena den, badirudi ahozko hizkeran jatorrizko formari eutsi zitzaiola; izan ere, duela gutxi arte jaso izan da Suiguitixe Legutioko euskaldun zaharren artean.

Toponimoaren azpiko Zuia izena zubia hitzetik letorke, euskal toponimian beste hainbatetan gertatu den bezala. Hipotesi horren arabera, toponimoaren bilakabidea honakoa izango zen: Zubia ?-> Zuffia (1025) ->Zufia (1089) -> Zuia (1457). Horren alde aipa liteke Zigoitiko ibai nagusiak Zubialde izena duela.

Zigoitia izenaren amaierako -a artikulua da, eta deklinatzean honela egin behar da: Zigoitia, Zigoitiarekin, Zigoitian..., baina Zigoitiko, Zigoititik, Zigoitira... Era berean, izen honek bere azken -a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean; adibidez: Zigoiti maitea, Zigoiti osoan, Gure Zigoiti hau...

Udalerri mugakideak

• Iparraldean: Zeanuri (Bizkaia).
• Hegoaldean: Gasteiz.
• Ekialdean: Legutio eta Arratzua-Ubarrundia.
• Mendebaldean: Zuia.

Zigoitiak mitologia aberatsa dauka, kondairak dioenez, Mairulegorretan urrea dago ezkutatuta. Urrearen kontu hori Euskal Herri osoan dago hedatuta, eta kondairek diotenez, gure inguruetako kobazulo gehienetan urrea dago noiz aurkituko zain. Esaten da alde horretako mairuak, ikaragarrizko indarra zeukaten genio batzuk, kobazuloan elkartzen zirela (eta direla).

Zigoitian aurkitu diren populazio aztarnarik zaharrenak Gorbeian kokatzen dira, Mairulegorretako kobazuloetan hain zuzen. Bertan Paleolitoko objektu batzuk aurkitu zituzten. Handik gertu Burni Aroko ontzi eta beste objektu batzuk ere aurkitu ziren.

Ondategitik hurbil dagoen Artzegi koban Brontze Aroko objektu batzuk topatu zituzten. Zaitegi inguruan neurri txikiko trikuharriak eta tumuluak daude. Burdin Aroan, bi herrixka eraiki ziren, haietako bat, Zabalgana deiturikoa, Ondategin dago. Aztarnen arabera, herrixka hori gotorleku bat izan zen. Herrixka berean eskuz egindako ontzi zati handiak aurkitu dira.

Erromatarren garaiko ezer ez da aurkitu, orduko txanpon bat izan ezik.

Erdi Aroan Zigoitian tenplu txikiak eraiki ziren, Ondategiko San Lorentzo parrokia kasu.

1192. urtean Nafarroako Antso Jakituna erregeak Larraun forua edo hiri-gutuna sinatu zuen. Inguruko bilerak Ondategiko Santa Luziako baselizan egiten ziren.

XIX. mende arte Ondategi Zigoitiko hiriburua izan zen.

Herriko jarduera ekonomiko nagusiak abeltzaintza, nekazaritza eta baso ustiapena dira. Zekaleak, patata eta arbiak dira ekoizpen nagusiak. Baso azalera herri jabetzako 8.603 Ha-koa da. Abeltzaintza, batez ere, behi eta ardiena da. Irina egiteko hamar errota ere badaude.

Zigoitiko udalerriak herri hauek ditu bere barnean:

XX. mendearen lehen erdia gorabeherarik gabe igaro zen Zigoitiko populazioari dagokionez. Inguruko udalerrietan bezala, eta nekazaritzari lotutako lurraldea izanik, 1950eko hamarkadatik aurrera, berriz, populazioak beherako joera hartu zuen, gehienbat Gasteiz eta Bilbo hirietara izandako emigrazioaren ondorioz.

1980ko hamarkadatik aurrera, garraiobideak hobetzearen eta hirietako etxebizitzen prezio handien ondorioz, jende berria iritsi zen udalerrira. Hala bada, populazioa bikoiztu egin zen 20 urtetan.

Zigoitiko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Zigoitian Euskal Herria Bildu koalizioak zuzentzen du udala. Alkatea koalizioko Ioseba Mikel Las Heras da 2011ko udal hauteskundeez geroztik.

Alkateak

Hauek izan dira Zigoitiko azken alkateak:

Araba Bus sareko     eta   lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 1 Gasteiz (geltokia) Etxabarri Dibina (Gorbeia MG) • Etxabarri Dibina • Apodaka • Berrikao • Buruaga • Eribe • Gopegi • Maurga • Larrinoa • Murua • Etxaguen • Gorostitza • Akosta Zestafe⁠ 14 Gasteiz (geltokia) Zaitegi • Murgia • Sarria • Murgia (Paularrak) • Ametzaga • Beluntza (Soleta) Izarra⁠ 15 Gasteiz (unibertsitatea) Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (geltokia) • Zaitegi • Murgia • Sarria • Murgia (Paularrak) • Ametzaga • Beluntza (Soleta) • Izarra • Lezama • Larrinbe • Amurrio • Amurrio (San Jose) • Luiaondo (Malato) • Luiaondo • Laudio (Gurutze Gorria) • Laudio • Areta • Laudio (Ugarte) • Okondo Artziniega

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 5 Urduña Izarra Murgia Gopegi Urduña (suhiltzaileak) • Apregindana • Untzaga • Uzkio Urkabustaiz • Oiardo • Goiuri • Beluntza • Ziorraga • Altube • Gillerna • Lukiano • Aperregi • Donamaikia • Jugo • Bitoriano • Zarate • Markia • Sarria • Olano • Letona • Zaitegi Urduña Izarra Murgia Gopegi

Euskara

Zigoitiko tokiko euskara Otxandio inguruko euskararen barnean sailkatzen da, mendebaldeko bizkaieraren barne dagoen tarteko euskalkian. Tokiko euskara, ordea, galzorian da, hiztun bat besterik ez baitu gaur egun: Jose Beobide zestafear artzaina.

2001eko datuen arabera, udalerriko 1258 biztanleetatik 298 euskaldunak ziren, 274k euskaraz egiteko nolabaiteko gaitasuna zuten eta gainontzeko 686ak erdaldunak ziren. Etxeko hizkuntza eta ama hizkuntza nagusiki gaztelania zen alde handiz. 2006.urtean, aldiz, euskaldunak % 23 zirela jotzen zen.

2016ko datuen arabera, Zigoitiko biztanleen artean %47,2 euskaldunak ziren.

Jaiak

 

• Uztailaren azken asteburuan, Zigoitiko udalerriaren festak ospatzen dituzte.
• Irailaren bigarren asteburuan, Zigoitia Euskaraz jaia ospatzen da

• Mairuelegorretako leizea, Murua herritik gertu.
• Maurgako Hurtado de Mendozatarren dorrea eta Berastegi jauregia.
• Maurgako San Martin eliza, barrualde barroko bikainekoa.
• Etxabarri Dibinako San Eztebe baseliza.
• Etxaguengo San Agustin eliza, Muruako auzo bidean.
• Ondategiko haritza, aparteko zuhaitz gisa katalogatua, antzina batzarretarako tokia.
• Zaitegiko Lopez Letonakoatarren dorretxea.

•  
  Mairuelegorretako sarrera.
•  
  Maurgako elizan, Berastegi familiaren kapera barrokoa.
•  
  Etxaguengo eliza.
•  
  Ondategiko haritza.

• Juan Bautista Artzamendi (Mendarozketa, 1635-1720), inkisidore nagusia izan zen.
• Juan Saenz de Buruaga Ortiz de Landaluze (Berrikao, 1707-Zaragoza, 1777), artzapezpiku eta katedraduna.
• Prudentzio Maria Berastegi Mariaka (Manurga, 1747-Gasteiz, 1823) politikaria. 1778. urtean, Arabako errejidore nagusi eta diputatu hautatua.

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Gorbeialdea
• Gorbeiako natura parkea

• Zigoitiko udalaren webgunea.
• «Zigoitia», euskadi.net webgunea.
• (Gaztelaniaz) «Zigoitia», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
• (Gaztelaniaz) Zigoitia.com webgunea.