Wuglikowy dioksid (CO2) jo bźezbarwny, njewónjaty płun, kótaryž jo śěšy ako powětš.
Rozžydnjony, wón mócnje se wuwarjujo a nachylnje śopłotu z wokolina wuśěgujo, tak až nastawa běły wuglikowodioksidowy sněg (druge mě: suchy lod). Toś ten suchy lod se wuwarjujo bźez roztajanja (sublimuje), togodla wón jo dobra chłoźeńska a konserwěrowańska maśizna.
Wón se rozpušća we wóźe k wuglikowej kisalinje (H2CO3). Wón se wužywa za wuglikowodioksidowe napoje, kótarymž wuglikowa kisalina da kisałkojty słod.
Dokulaž wuglikowy dioksid jo śěšy ako kislik, wón ma nachylnosć wutłocowaś kislik z jamach a twóriś płunowe jazory. Togodla jo móžne dušyś w takich městach, na pś. studnje abo sila.
Wuglikowy dioksid jo głowny wobstatk powětša, z něźi 0,038% pó wolumenje. Wón jo wažny dokulaž wón se wužywa wót rostlinow za fotosyntezu. Mimo togo wón jo bazowy akter pśi rostlinarnjowym efekśe a togodla se procuju wót rozdźělnych instancow pómjeńšowaś jogo emisiju do atmosfery za cas slědnych lětźasetkow (na kóncu 20. lětstotka a zachopjeńk 21. lětstotka).
Wót industrielneje rewolucije su emisijowali do atmosfery miliony tonow wuglikowego dioksida, ale pśedewšym wokoło lět dla powšyknego a zaindustrielnego a zatransportowego wužyśa wugla, njesměrny producent wuglikowego dioksida, emisjia CO² jo drastiski stupała. Pó drugej swětowej wójnje se jo nowa industrielna rewolucija wótměwała, kótaraž jo nowe stupanje toś tych emisijow wustatkowała. Rowno pśed toś tymi rosćenjami a dla specifiskich podawkow se jo małke zniženja wótměwali, kaž na pś. za cas prědna a drugej swětowej wójnje, pó ekonomiskej krizy lěta 1929, pó drugej naftowej krizy lěta 1979 a pó krizy kóńcecego Sowjetskego zwězka. Za cas slědnych lětźasetkow rost jo był wjelgin wušy w Aziji dla tegdejšego spěšnego industrielnego rosta, ale hyšći emisija CO² se pśedewšym w južo wuwitych krajach a pśedewšym w Zjadnośonych statach Ameriki wótměwaś.
To groni, mimo Zjadnośonych statow Ameriki, Kanady a Japańskeje, wše su kraje pódwjacorneje Europy. Pad USA jo późiwanja gódny, jolic wótwažuju, až toś ten kraj njeakceptěrujo wupołnjowaś wjele mjazynarodnych dogronow, kaž ten Protokol Kioto (1997). Jano w Zjadnośonych statach Ameriki funkcioněrujo wěcej ako 245 milionow jězdźidłow. Zjadnośone staty Ameriki jo zagronite za 27 % emisijow, mjaztym ceła Europa jano za 24 %. Rusojska za 15 % a pódzajtšna Azija (Chinska) za 11 %. Ceła Afrika jano za 2'5 % a Pódpołdnjowa Amerika za 3 %. W pśerězku emisija CO² bu zawinowana wót produkcije elektriki (33 %), industrije (25 %), transporta (24 %), dom a topjenje (13 %) a rafinerije (5 %).
This article uses material from the Wikipedia Dolnoserbski article Wuglikowy dioksid, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Wopśimjeśe stoj pód CC BY-SA 4.0 k dispoziciji, jolic njejo se hynac pódało. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Dolnoserbski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.