Футбол Кевнахо: футболех ловзуш ков лардийриг

Коьрта Ӏалашо — дуьхьаларчу командин ловзархошна гол чутоха таро ца ялар. Дукхаха дерг ловзу кевнашна гергахь, гӀудан майданахь.

Кевнахо — цхьаъ бен воцу ловзархо ву, шена а хууш буьрканах куьг тоха йиш йолуш (аут йоцург). Цуо юхаетта кевнаш чуетта буьрка, схьалоьцу лакхахула йогӀу буьрка, гӀудан майдане а, кевнийн майдане а йелла пасаш, кхин а схьайоккху «дуьхь-дуьхьала» нисвеллачу ловзархочуьнгара.

1912 шарахь дуьйна кевнахочун хууш куьйгашца буьрканах хьакхавалар доза тоьхна ду гӀудан майданца, цул арахьа куьг тоха ца мега (хьалха магара шен агӀорачу командан декъехь миччахьа а куьйгаца ловза). Оцу гӀудан майданал арахьа кевнахо ловзу кхин болу аренан ловзархой санна (масала, шен гӀудан майданал арахьа буьрканах куьг тоьхначу кевнахочун аренан ловзархочунна санна таӀзар до). Шен гӀудан майданахь волуш, кевнахочун таро ю шен кевнашна чу буьрка тоха, куьйга буьрка а кхоьссина, и гол лорур а ю (иштта меттиг, масала, нисъелла 1971 шарахь ССРС чемпионатехь). Цу тӀе куьйгашца буьрка дуьхьаларчу командин кевнашна чукхосса кевнахочун бакъо йац — ловзаран официалан бакъонийн «10 бакъонца», «Нагахь кевнахочо дуьхьалчу командин кевнаш чу дуьххьал дӀа куьйгашца кхоссахь, буьрка кевнашна тӀиера аратуху.»

Амма кевнахочун бакъо йац буьрканах куьг тоха, нагахь шен ловзархочо шега пас еллехь (оцу юкъахь йац гӀодаюкъал лакъарчу меженашца йелла пас, йа буьрка когаца сацийна, караэца мега), царна юкъахь аутера йелла пас а ю. Ца хууш шен ловзархочух схьакхоссаелла буьрка схьалацар мегаш ду. Нагахь кевнахочо накъосто хууш йелла буьрка куьйгашца схьаэцнехь, тӀаккха бакъонаш йохорна хӀоттадо паргӀата буьрка тохаран гӀуда.

Ловзучу хенахь кевнахо шен кевнашна уллехь латтахь а, цуьнан цхьан а бехкам бац кхечунхьа ловза а. Масала, кевнахочо дакъа лаца таро ю шен командин тӀелатаран гӀуллакхехь а, гол тоха а.

Шен ловзарехь кевнахочо лелайо иштта приёмаш: буьрка сацор, дӀатохар/аратохар муьлххачу дегӀан меженца (схьа ца лацалахь), лакхахула тоьхна буьрка схьалацар.

Кевнахо хила виеза атлетикин куц долуш, кхоссалуш, цуо ло цунна башха аьтту гӀуданан майданахь ловзуш, тӀахъаьлла, онда, акробат санна каде, мостагӀал хьалхавала хаа деза, буьрка муьлххачу агӀора сацо а, схьалаца а йа буьйнашца дӀатоха а хаа деза. Цуьнан буьрка тохар чӀогӀа хила деза, кхоссар гена хила деза, буьрка васхал тӀехула кхосса йа штангин арахьахула хьажо хаа деза.

Кевнахочун хаа деза кевнашкахь нийса меттиг лаца, араволуш воха ца веза, кевнашна хьалха дуьхьало хӀотто еза цуо, сихха контртӀелатар доло деза.

Кевнахочун ловзар хила тарло хьал хаа дезаш а, цӀеххьана нислучу а хьоле хьежа везаш а хуьлу, цигахь обшу хьуьнар, сиха реакци, концентрации, тидам хилар, аренан а, хенан а, динамикин а леларан нийсалла, цуьнан биомеханикин эвсаралла. Леларан-координацин хьуьнарех кхетадо сиха, нийса, Ӏалашонца, экономица, сихха сацам барца, аьлча а дика лело леларан Ӏалашо (чолхе а, цӀеххьана хуьлушъерш муххале а)

FIFA тӀеэцна футболех ловзаран 4 бакъонца, кевнахочун духар къаста деза шен командин кхечу ловзархойчуьнчех, дуьхьаларчу командин ловзархойчуьнчех, ткъа иштта матчан суьдхойчуьнчех. Цхьаболу кевнахой дика бовзура шайн духарца: Яшин Леван кунья яра "Ӏаьржа пантера", духаран бос бахьнехь, Хорхе Кампос къаьстара шен басарийн духарца.

 

Дукха хьолах командера хьалхара лоьмар йихкина хуьлу кевнахочух. Уггаре дика девза оцу низамера дӀавалар ду аргентинин кевнахочун Убальдо Фильолан, цуо лелийра 5 лоьмар 1978 шарахь, 7 лоьмар 1982 шарахь дуьненан чемпионаташкахь.

Берриг футболисташа лело декхарийлахь йолу коьрта экипировка йоцуш, кевнахочо леладо башха каранаш, цара кӀадйо буьркан чӀогӀалла, таро ло ца кхоьрруш буьркан доладан. ПӀелгаш чурадахарх лардеш башхаллаш йолу каранаш ду. КаратӀедожийна дац, амма говзанчаш кевнахой наггахь а ца ловзу уьш доцуш.

Магайо кхин амуници а, кевнахо йа кхин матчан декъахо лазоран кхераме йацахь, масала кӀеда ларваран гӀем йа кӀеда лаба йолу хураьшка. Масала, чехийн голкипер Петр Чех ша лазийначул тӀаьхьа ларваран гӀем лелош ву, оцу хенахь дуьйна цуьнан «визитан карта» хилла гӀемах.

Ловзар сацийначу хенахь муьлхха а ловзархо меттигашца хийцавала йиш ю кевнахочуьнца (хьалха суьдхочуьнга а хаийтина), цул тӀаьхьа кевнахочун бакъо дехьайолу оцу ловзархочунна. Практикехь и бакъо лелайо, кевнахо лазийча йа гӀудан йукъара ваьккхича, ткъа хийцаман барам чекхбаьлла йа кхин кевнахо воцуш меттиг хилча. Иштта хийцаман барам бан а бац. Бухахь кхин а 2 кевнахо (тӀедиллина) а, масех тӀелатаран а, дуьхьалонан а ловзархой бу кевнашка хӀитта йиш йолуш.

Кевнахочун коьрта Ӏалашо — шен кевнаш лардар йолушехь, цхьаболу кевнахой ловзу шен кевнашна генна. Ишттачу кевнахойн декъехь бу Рене Игита, Хорхе Кампос, Брюс Гроббелаар, Мануэль Нойер. Иштта ловзаран кеп, кевнахочо гӀалат даккхахь, деса кевнашна чу буьрка тухуш хуьлу (иза нисделира, масала, 1990 шеран дуьненан чемпионатан 1/8 финалан матчехь, цигахь Колумбин Камерунца ловзочу матчехь Рене Игитин гӀалато колумбихой иэшийтира).

Цкъацца кевнахоша голаш а туху. Дукха хьолахь иза нисло ишттачу меттигашкахь:

• Кевнахочо дика туху гӀудан буьрка а, пенальти а (Мануэль Нойер, Рене Игита, Рожерио Сени, Хосе Луис Чилаверт, Ханс-Йорг Бутт). Амма кевнахочо гӀуда йа пенальти тухуш кхерам бу, дуьхьала йолу команда контртӀелатаре яхана, деса кевнаш чу буьрка тохаран.
• Кевнахо шен командин тӀелатарех дӀакхета тӀаьххьарчу миноташкахь, оьшу гол йилларе сатуьйсуш. Иштта голаш тоьхна Микеланджело Рампуллас, Петер Шмейхела, Поом Марта, Леманн Йенса (2 гол), кхин болчара а. 2007 шеран 15 мартехь УЕФА кедан «Севильян» а, «Шахтёран» а йукъара 1/8 финалан матчехь, тӀаьххьарчу миноташкахь, чот 2:1 «Шахтёр» тоьлуш йолуш, чутуьйхира «Севильян» кевнахочо Андрес Палопа, цуо таро елира цуьнан клубан ловзаран тӀе хан тохаре, ткъа цул тӀаьхьа, туола (тӀьаьха УЕФА кад баьккхира).
• Кевнахочо ца хууш гол туху геннара шен гӀудан майданара (Пат Дженнингс, Драган Пантелич, Пол Робинсон, Юрий Жевнов, Тим Ховард).

ХӀинца говзаллин тӀегӀанехь кевнахошна юкъахь чутоьхначу голийн рекорд ю Рожерио Сенин. Хосе Луис Чилаверта уггаре дукха голаш тоьхна къоман гулйина командашна юкъахь (8), ткъа иштта кевнахошна юкъахь цхьаъ бен вац хет-трикан автор (иза хилира аргентинин клубаш «Велес Сарсфилд» а, «Феррокариль Оэсте» а ловзуш 1999 шеран ноябрехь; «Велес» туьйлира 6:1. Кхуьй а буьрка Чилаверта туьйхира пенальтера).

Говзаллин карьерехь уггаре дукха голаш тоьхна итт кевнахо

(2014 шеран 16 сентябран хьолехь)

№	ЦӀе	Голийн барам	Мохк	Карьеран шераш	Гулйина командехьа	Хьажорг
1	Рожерио Сени	123	Бразили	1992—2015	1997—2006	IFFHS
2	Хосе Луис Чилаверт	62	Парагвай	1983—2005	1989—2003	IFFHS
3	Рене Игита	41	Колумби	1985—2010	1987—1999	IFFHS
4	Хорхе Кампос	40	Мексика	1988—2004	1994—2004	IFFHS
5	Димитр Иванков	40	Болгари	1995—2011	2003—2010	IFFHS
6	Джонни Вегас	39	Перу	1997—2017	1999—2000	IFFHS
7	Мишель Альваро	39	Сальвадор	1988—2010	1991—2005	IFFHS
8	Ханс-Йорг Бутт	29	Германи	1994—2012	1999—2010	IFFHS
9	Марко Корнес	24	Чили	1975—1998	1983—1995	IFFHS
10	Драган Пантелич	22	СР Югослави	1971—1985	1979—1984	IFFHS

• «„Ювентусан“ футболка йоьхна автосурт», Дуранте Доменикон 1926 а, 1930 а шерашна йукъара сурт (италихойн исбаьхьалча а, 1900—1911 шерашкара туринан клубийн футболист-кевнахо а)
• Кевнахо (фильм, 1936), ССРС.
• Кевнахо (Григорьевн сурт), ССРС (1949), Сталинан II тӀегӀанан совгӀат
• Футболисташ (Чайковн скульптура), ССРС (1938)
• Кевнахо (фильм, 2000), Испани.
• Матч (фильм, 2012), Росси

• Сту лоцу гезго тохар

• Последний рубеж: необычные и интересные факты о футбольных голкиперах // euro2020.ria.ru, 26.02.2020