Карл Маркс
Карл Хайнрих Маркс (1818 оной 5-р һарын 5 — 1883 оной 3 һарын 14) XIX зуунай гүн ухаанша, улас түрын эдэй засагша болон хубисхалша байгаа.
Тэрэниие коммунизмын Эсэгэ гэжэ нэрыдэхэнь элбэг болоод, тэрэбээр хүмүүжүүлэгшэ болон улас түрын зүдхэлтэн байба. Маркс ниигэмэй болон улас түрын асуудалуудые хүндэжэ байһан ба түүхын шэнжэлгэ хэһэнээрээшье алдартай бэлэй. Тэрэнэй баримталжа байһан үзэл бодол «Коммунис Намын Тунхаг» (Manifest der Kommunistischen Partei, 1848) эхинэй мүрһөө харагдадаг. «Эдүгээе хүрэтэр оршон байһан ниигэмэй түүхүүд ангиин тэмсэлэй түүхэ юм.» Маркс хүрэнгэтэ журамые, уридань байһан, ниигэм болон эдэй засаг дээрэ тулгуурлаһан ниигэмүүдэй адли дотоодо шалтагаануудһаа һүйрэнэ гэжэ үзэдэг байба.
| Карл Маркс | |
| Karl Heinrich Marx | |
 | |
| Ажал үйлэ: | |
|---|---|
| Түрэһэн үдэр: | 1818 оной 5 һарын 5[3][4][9][10][12][13][14][15][16][17][18][19] |
| Түрэһэн газар: | Трир, Прусси |
| Эрхэтэнэй харьяалал: |
|
| Наһа бараһан үдэр: | 1883 оной 3 һарын 14[3][4][9][10][12][13][14][15][17][18][19] (64 наһатай) |
| Наһа бараһан газар: | |
| Ажал хэһэн саг: | Марксизм, эб хамта |
| Гарай үзэг: |
|
.svg){kind=small}
Маркс амидралынхаа туршада үл ойлгогдохо хүн байһаншье, тэрэниие наһа бараһанай дараа тэрэнэй үзэл һурталнууд хүдэлмүршэдэй хубисхалда нүлөөгөө багагүй үзүүлһэн бэлэй. Энэхүү нүлөө Октябриин хубисхал Марксист Большевикуудай илалтын ашаар улам хүсээ абаһан болоод XX зуунда Марксист үзэлдэ багашье болобо абтаагүй газар хобор байба.
Тобшо намтар
Карл Маркс 1818 оной 5-р һарын 5-нда Германиин Трир хотодо түрэбэ, Бонн, Берлинай ехэ һургуулида һуралсан хуулиин болон эдэй засагай болбосорол эзэмшээ. Хегелиин философиин нүлөөлэл дор философи, эрхын судалгаа хэжэ, «Демокрит ба Эпикурай натурфилософиин илгаа» (Differenz der demokritischen und epikureischen Naturphilosophie) һэдэбэри 1841 ондо Йенын ехэ һургуулида философиин ухаанай докторын зэргэ хамгаалһан. Тухайн үеын Пруссиин хаанта засаглалтай үзэл һанаанай зүрэлдөөнтэй байһан болохоор ехэ һургуулида багшалха һонирхолоо орхожо сүлөөтэ сэтгүүлэй ажалые дагнан эрхэлхэ болобо. Маркс улас түрэ, эдэй засагай һэдэбэри Европо, Америкын хэд хэдэн һонин сэтьгүүлдэ ниитэлэлээ тогтомол хэблүүлдэг байһан болоод улас түрын амидаралда эдэбхитэй оролсогшо тэдыгүй тэрэниие зохёон байгуулагшань байба.
Карл Маркс 1847 ондо Шударга шуудын холбоондо (хожомой Коммунистуудай холбоо болоһон) Энгельсэй хамта гишүүнээр элһэшэ, 1848 ондо Коммунистуудай түб хороог ударидажа байһан болоод тэрэ үедэ алдарта «Коммунис Намын Тунхаг»-ые Энгельстэй хамтарша зохёоһон. 1864 ондо «Олон уласай ажалшадай нүхэрлэл» гү, али Нэгэдүгээр Интернационалые байгуулахад эдэбхэтэй оролсожо хэрэг дээрээ тэрэнэй ударидагша байба. Нэгэдүгээр Интернационалай «Зохёон байгуулалтын тунхаг», «Түрэ дүрэм» зэргэ олон баримта бэшэгые болбосоруулаа. Маркс улас түрын янза бүриин хүдэлгөөн тэрэ тусмаа ажалшанай болон социалис хүдэлгөөнэйхэнтэй байнга һанал зүрдэг баһан юм.
Залуу наһаа гү, али 1843 онһоо Франци, Берлин зэргэ ороноор хөөгдэжэ дүрбэн амидарша байгаад 1949 ондо хоёр дахи эхэ орон болохо Англида һуурижаһан наһан эсэс болотор амидараа. Маркс бага наһанһаа үерхэжэ ерэһэн Женни фон Вестфлентай 1843 ондо ханилжа олон хүүгэд түрүүлһэнһээ гурбань балшар үедээ наһа бараа. Карл Марксын сүй табилтань нэгэ хэһэгтээ нюуса байһан ба хэдэн жэлэй туршад Вестфалиин болон Марксын гэр бүлүүд хоёул тэдэнэй гэрлэлтые эсэргүүсэжэ байба. Олон эсэргүүсэлтэй тулгарһаншье тэрэ хоёр 1843 оной 6-р һарын 19-ндэ гэрлэбэ. 1850 оной эхинэй хахадта Маркс Лондоной гурбан өрөө байранда айдһаа түгшүүртэй, ядуу зүдүү амидаралаар амидаржа байга. Тэрэ үедэ Маркс Жэнни хоёр дүрбэн хүүгэдтэй болоһон байһан ба дахин гурбан хүүгэд түрүүлһэн болобош эдгээрһээ гурбань лэ наһанда хүршье шадаһан. Маркс юрэнхыдөө ниитлэл бэшэжэ амидардаг байгаа. Жэннигай нагаса аханар болон эхэнь наһа барахад үблэжэ абаһан хүрэнгэнь Марскын гэр бүлые нүхэсэл арай дээгүүр, һуусанда амидарха боломжотой болгобо.
Маркс нэлээн ядуу байһан ба энэ тухайгаа хэрбээ би дахин амидарха юм бол гашагдажа дутагдаһан энэ лэ амидаралаа дахин сонгоходоо дамжаггүй болобош гэр бүлэеэ зобоохогүйн тулд эхэнэр лэ хэзээшье абахгүй байһан гэжэ Энгельсда бэшэһэн захидалдаа дуридаһан байдаг. Маркын олон бүтээлдэ юрдын маргаан, һанал зүрлэдөөниие хатуу зүхэл болгохо, эсэбэл ёжлолые бүдүүлэе хэллэгээр элэрхэлхэ ябадал ехэхэн ажаглагдадаг. Тэрэ ниигэмэй институт болон өөрын һүргэлдэгшын «багые хууулаха» сэдьхэлээ бүхы хүмүүнэй тоондо багтана. Капитализм мүхэнэ гэдэгтэ бата этгэжэ байһан Марксда эблэршэгүй шэнжэ бэе хүнэй хубида онсолог боложо байһан тэдэгүй тэрэнэй һургаалиин мүн шанар боложо байһан гэлтэй. Маркс шэнжэлхэ ухаанай эрэл хайгуулын үнэ сэниие ойлгожо ухамсарлахын зэргэсээ юртэмсые хубисхалшаар өөршэлэн байгуулха үйлсэдэ шэнжэлхэ ухааниие хэрэгһэл бологон ашаглахые уритал болгодог байба. Энэниие «Философшад юртэмсые зүбхэн янза бүрээр лэ тайлбарлажа байлаа, хэрэгэй гол түүниие өөршэлхэд лэ байгаа юм» гэһэн тэрэнэй алдарта үгэһөө харагдана.
Болбосорол
Маркс арбан гурбан наһа хүрэтлээ гэртээ хүмүүжэжээ. Трирай гимнази түгэсэһэнэй дараа 1835 ондо Бонной дээдэ һургуулида элэсһэн болобош Трирай Уушын газарай Холбоондо элһэжэ нэгэ хэһэг захирал байһанай уламһаа дүнгүүд тааруу байгаа. Маркс уран зохёол, философида сонирхолтой байһан эсэгэнь түүндэ иимэ түрэлэй мэргэжэлээр амидаралаа хангалтатай һайн абашье ябажа шадахагүй гэжэ үзэжэ байба. Дараагай жэл эсэгэ түүниие Берлин дахи Фридрих-Вильхельм Дээдэ Һургуулида оруулаа.
Лондон
Маркс 1849 ондо Лондон руу нүүбэ, үлэһэн амидаралаа тэндэ үнгэрүүлээ. 1851 ондо Нью-Йорк Херальд Трибунда түрэ зуур ниитлэл бэшэжэ байба. 1855 ондо Марксай гэр бүлын хүбүүн Эдгар Сурьеэгэй уламһаа наһа бараа. Энэ хоорондо Марксын улас түрын эдэй засагай талаарха ажал ябаса муутайгаар үргэлжэлжэ байгаа. Маркс 1857 ондо «Капитал» («Хүрэнгэ»), хүдэлмэриин хүлһэ, гадаада худалдаа, дэлхэйн заха зээл, үмсэ хубислалай талаар 800 гаруй хуудаһан бүхы гар бэшэмэл болбосруулһан болобош, энэнь сая 1941 ондо лэ Грунрисс нэрээр олон ниитэд хүрһэн бэлэй.
Амидаралынхаа һүүлын арбан жэлдэ Маркс эрүүл мэндын хүндрэлүүдын уламһаа уридын адли хүсэтэй тэмсэжэ шадахаа болиһон хэдышье ОХУ, Германи дахи үйлэ ябадалуудай талаар шүүмжэлэл бэшэдэг байгаа.
Гэр бүлэ
Карл Маркс Пруссиин бароной, болбосоролтой охин Джэнни фон Вестфалитэй гэрлэбэ. Карл Марксай сүй табилтань нэгэ хэһэгтээ нюуса байһан ба хэдэн жэлэй туршада Вестфали болон Марксай гэр бүлэнүүд хоёул тэдынэй гэрлэлтые эсэргүүсэжэ байба. Олон эсэргүүсэлтэй тулгарһаншье тэрэ хоёр 1843 оной 6-р һарын 19-ндэ гэрлэбэ.
1850 оной эхинэй хахадта Маркс Лондоной гурбан өрөө байранда айдаһаа түгшүүртэй, ядуу зүдүү амидаралаар амидаржа байгаа. Тэрэ үедэ Маркс Джэнни хоёр дүрбэн хүүгэдтэй болоһон байһан ба дахин гурбан хүүгэд түрүүлһэн болобош эдгээрһээ гурбань лэ наһанда хүршэ шадаһан. Маркс юрэнхыдөө ниитлэл бэшэжэ амидардаг байгаа. Джэнниин нагаса аха болон эхэнь наһа барахад үблэжэ абаһан хүрэнгэнь Марскай гэр бүлые нүхэсэл арай дээгүүр, һуусанда амидарха боломжотой болгобо.
Наһа бараһан
1881 ондо эхэнэр Джэннинь наһа бараһанай дараа Маркс һалһата бүрхэбшын үрбэдэлтэй боложо амидаралынхаа һүүлшын арбан табан һарада зобюуртай байба. Үбшэниинь даамжарша гуурһан хоолойн үрбэдэл, сээжнэй гялтан халиһанай үрбэдэл болоһоной уламһаа 1883 оной 3-р һарын 14-ндэ Лондондо наһа бараа. Түүниие Хайгейтай оршуулгын газар 1887 оной 3-р һарын 17-нд оршуулһан ба тэрэнэй бунхан дээрэ «Бүхы газар ороной хүдэлмэришэд нэгдэгтүн», Коммунис тунхаг бэшэгэй һүүлшын мүр болон Фэуэрбахай 11 дахи номлолой Энгелсэй хубилбарые һиилээ. «Гүн ухаантанууд дэлхэйе олон янзаар тайлбарлаһан — гэхыдээ хамагай гол түүниие өөршэлхэ ябадал юм.»
- Загбар:IMDb name
