Схаластыка

σχολαστικός — вучоны, Scholia — школа) — сістэматычная сярэдневяковая філасофія, прадстаўнікі якой імкнуліся да тэарэтычнага абгрунтавання і сістэматызацыі хрысціянскага веравучэння. Найбольшае развіццё мела ў Заходняй Еўропе.

Схаласты імкнуліся ўмацаваць хрысціянства шляхам навуковага абгрунтавання рэлігийнага светапогляду — сінтэзу асноўных ідэй сусветнай філасофіі і інтэрпрэтацыі іх зместу паводле канонаў хрысціянскай дагматыкі. Яны сцвярджалі, што пастулаты веры даступныя розуму і падтрымліваюцца лагічнымі доказамі. У межах схаластыкі абмяркоўваліся праблемы рэальнага быцця, суадносін мыслення і рэчаіснасці, агульных паняццяў (універсалій) і іх прыроды анталагічнага і гнасеалагічнага статуса.

У аснову схаластыкі пакладзены вучэнні антычных мысляроў Платона, Арыстоцеля, арабскіх філосафаў Ібн Сіны, Ібн Рушда і інш. У эвалюцыі схаластыкі вылучаюць 3 перыяды: ранні, «класічны» і позні.

Ранняя схаластыка (11—12 ст.; П. Абеляр, Гільём з Шампо, І. Расцэлін і інш.) развівалася пад уплывам неаплатанізму. У яе межах у т.зв. «спрэчцы пра ўніверсаліі» вылучыліся 3 кірункі: рэалізм, наміналізм, канцэптуалізм.

«Класічная» схаластыка (12—13 ст.) знаходзілася пад уплывам філасофіі Арыстоцеля. Развівалася ў сярэдневяковых універсітэтах; яе цэнтр — Парыжскі ўніверсітэт. У «класічнай» схаластыкі вылучыліся «артадаксальны» кірунак, які пры дапамозе анталогіі Арыстоцеля абгрунтоўваў існаванне душы (Альберт Вялікі, Фама Аквінскі) і «ератычны» (авераізм), які адмаўляў асабістую душу і сцвярджаў, што існуе толькі адзіная безасабовая душа.

Позняя схаластыка (13—14 ст.; І. Дунс Скот, У. Окам і інш.) характарызуецца адыходам ад рацыяналізму ў абгрунтаванні рэлігійнага светапогляду, валюнтарызмам, крытыкай вучэння Фамы Аквінскага, прызнаннем супярэчнасці паміж рэлігійным і рацыянальным пазнаннем (тэорыя дваістасці ісціны).

У эпоху Адраджэння схаластыка перажывае крызіс. Новы ўздым адбыўся ў часы Контррэфармацыі, галоўным чынам у Іспаніі (Ф. дэ Віторыя, Ф. Суарэс, Г. Васкес, М. Маліна і інш.). У эпоху Асветніцтва ідэі схаластыкі трацяць свае пазіцыі. Аднаўленне схаластычных традыцый рацыянальнага абгрунтавання рэлігійных ісцін з канца 19 ст. звязана з філасофіяй неатамізму.

• Боўш В. І. Схала́стыка // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 304. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Схала́стыка // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1983. — Т. 5 кн. 1: С — Улагодзіць / [рэдактар М. Р. Суднік]. — С. 406. — 663 с.
• Аверинцев С. С. Схоластика // Новая философская энциклопедия: В 4 т. (руск.) / Ин-т философии РАН, Нац. общ.-научн. фонд; Научно-ред. совет: предс. В. С. Степин, заместители предс.: А. А. Гусейнов, Г. Ю. Семигин, уч. секр. А. П. Огурцов. — М.: Мысль, 2010. — Т. 3. — С. 683—686. — 692 с. — 5 000 экз. — ISBN 978-2-244-01118-0.
• Схола́стика // Словарь иностранных слов современного русского языка (руск.) / Сост. Егорова Т. В.. — М.: «Аделант», 2014. — С. 641. — 800 с. — 25 000 экз. — ISBN 978-5-93642-322-2.