Патрыярх Канстанцінопальскі

З 22 кастрычніка 1991 года тытул належыць Варфаламею I (грэч. Βαρθολομαίος Α'; свецкае імя — грэч. Δημήτριος Αρχοντώνης).

 

Аформіўся ў Візантыйскай імперыі, калі Канстанцінопаль стаў адыгрываць ролю сталіцы.

Упершыню тытулаванне «Усяленскі» (грэч. Οικουμενικός) з’яўляецца ў Патрыярха Акакія (472—489) неўзабаве пасля Чацвёртага (Халкідонскага) Усяленскага сабору, правіла 9, 17 і 28 якога абвясцілі агульнаімперскую юрысдыкцыю епіскапа Новага Рыма як другога пасля Рымскага. Да канца VI стагоддзя тытулаванне і роля замацоўваюцца канчаткова як у грамадзянскіх актах імперыі, так і ў царкоўных. Папскім прастолам Рыма 28 Правіла прынята не было. Рым прызнаў за Канстанцінопалем другое месца толькі ў сувязі з уніяй на Фларэнційскім саборы 1438—1445.

Пасля заваявання Канстанцінопаля туркамі ў 1453 года і падзення Візантыйскай імперыі, Канстанцінопальскі Патрыярх захаваў свой тытул і сваю пазіцыю лідара хрысціянскай абшчыны, якая працягвала існаваць цяпер ужо ў Асманскай імперыі. Да заснавання інстытута Патрыяршаства ў Маскоўскай дзяржаве (1589), Канстанцінопальскі Патрыярх з’яўляўся намінальным главой Рускай Праваслаўнай Царквы. У прыватнасці, выкарыстанне тытула Цара Рускай Дзяржавы (першым царом стаў Іван IV) было зацверджана Канстанцінопальскім Патрыярхам.

Асманская імперыя спыніла сваё існаванне пасля Першай сусветныя войны. Канстанцінопаль, які перастаў быць сталіцай новай Турцыі ў 1923 годзе, з 1930 афіцыйна называецца Стамбулам.

Пачынаючы з 1920-х гадоў у кіруючых колах Канстанцінопальскага Патрыярхата фарміруецца канцэпцыя, паводле якой уся праваслаўная дыяспара павінна падпарадкоўвацца Канстанцінопальскаму патрыярху. Канстанцінопальскі Патрыярх, па думцы фанарыётаў, з гэтага часу мае не проста першынство гонару, але і першынство ўлады, і нават можа ўмешвацца ва ўнутраныя справы іншых Цэркваў. Гэта канцэпцыя, названая яе праціўнікамі ўсходнім папізмам, неаднаразова падвяргалася крытыцы.

Патрыярхі-нябожчыкі Новага часу пахаваны ў жаночым манастыры ў гонар іконы «Жываносная крыніца» (Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή) у Ва́луклі (Балыклы) у заходняй частцы Стамбула (Balıklı).

Нягледзячы на тое, што тытулаванне «Усяленскі» зафіксавана ў шэрагу міжнародна-прававых актаў (у прыватнасці ў Лазанскім дагаворы 1923), урад Турэцкай Рэспублікі не прызнае за Канстанцінопальскім патрыярхам тытула «Усяленскі» і прызнае толькі яго статус як главы праваслаўнай абшчыны Турцыі.

У ліпені 2008 года Еўрапейскі суд па правах чалавека ў Страсбургу аднагалосна вынес рашэнне, якім прызнаў юрыдычны статус Канстанцінопальскага Патрыярхата і асудзіў урад Турцыі за незаконнае прысваенне прытулку на востраве Бююкада (адзін з дзевяці Прынцавых астравоў у Мармуровым моры), тым самым задаволіўшы апеляцыю Канстанцінопальскага Патрыярхата, які ўпершыню звярнуўся з іскам аб абароне сваіх маёмасных правоў у еўрапейскія судовыя інстанцыі.

У канцы студзеня 2010 года Парламенцкая асамблея Савета Еўропы прыняла рэзалюцыю № 1704 «Свабода рэлігійных і іншых чалавечых правоў немусульманскай меншасці ў Турцыі і мусульманскай меншасці ў Фракіі (Усходняя Грэцыя)», якая заклікае, апрача ўсяго іншага, улады Турцыі паважаць права Патрыярха ўключаць у свой тытул вызначэнне «Усяленскі», а таксама прызнаць за ім права юрыдычныя асобы; дакумент заве інстытут «Усяленскім Праваслаўным Патрыярхатам у Стамбуле» (the Ecumenical Orthodox Patriarchate in Istanbul).

Патрыяршая рэзідэнцыя і кафедральны сабор у імя Святога велікамучаніка Георгія Пераможца знаходзяцца ў Фанары (раён Стамбула).

Паштовы адрас Патрыярхата: Rum Patrikhanesi, 34 220, Fener-Halic, Istanbul, Turkey

web-сайт: http://www.patriarchate.org/

• Канстанцінопальскія патрыярхі