Альбэрт Паўловіч

Цесьць Язэпа Фарботкі. Найбольш значная фігура беларускай гумарыстыкі пачатку XX стагодзьдзя.

Альбэрт Францавіч Паўловіч
Альбэрт Францавіч Паўловіч, 1924 год
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	11 лістапада 1875(1875-11-11) Менск
Памёр	17 сакавіка 1951(1951-03-17) (75 гадоў) Курск
Жонка	Стэфанія Сямёнаўна
Дзеці	Уладзіслава (1898), Севярын (1900), Тамара (1906), Яніна (1908), Альбэрт (1926)
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэт і перакладчык
Мова	беларуская мова, украінская мова, польская мова, расейская мова, кітайская мова і летувіская мова
Дэбют	«Песьня» // «Наша Ніва» № 29, 1907
Альбэрт Францавіч Паўловіч у Вікісховішчы

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Паўловіч.

 

Нарадзіўся 11 лістапада 1875 году ў Менску. Паходзіў з шляхетнага роду. Яго дзед і бабка па бацьку памерлі ў часе паўстаньня. Скончыў чатырохклясную гарадзкую вучэльню (1894). Не зважаючы на тое, што для А. Паўловіча было забясьпечана месца ў Строганаўскай рысавальнай школе на казённы кошт, 13 ліпеня 1894 уладкаваўся ва Ўпраўленьне Лібава-Роменскай чыгункі: чатыры гады працаваў канторшчыкам галоўнай бухгальтэрыі, потым памочнікам бухгальтара і бухгальтарам у розных установах (за гэты час аклад вырас з 240 да 960 рублёў). 8 студзеня 1898 ажаніўся са Стэфаніяй Сямёнаўнай. У 1911 зрабіўся старшым рахункаводам з гадавым акладам у 1100 рублёў. У 1912 г. стаў справаводцам галоўнай бухгальтэрыі з накладам 1500 рублёў у год. За дваццаць гадоў службы быў у адпачынку толькі тройчы і за руплівую выслугу быў узнагароджаны срэбраным мэдалём на станіславаўскай стужцы і ордэнам сьвятога Станіслава. У часе Першай сусьветнай вайны пэўны час загадваў канцылярыяй асобаўпаўнаважанага Расейскага таварыства Чырвонага Крыжа.

Захапляўся гульнёй у шашкі і шахматы. Друкаваў у часопісах і газэтах шахматныя і шашачныя задачы. Жыў у аднапавярховым драўляным доме на былой Нова-Раманаўскай, № 36 (цяпер — Гарадзкі вал, участак тэрыторыі каля кінатэатра «Беларусь»), які дастаўся ў спадчыну ад бацькі. У 1890—1917 тут адбываліся сустрэчы беларускай інтэлігенцыі. У розныя часы ў доме А. Паўловіча былі Браніслаў Эпімах-Шыпіла, Янка Купала, Якуб Колас, Алаіза Пашкевіч, Цішка Гартны, Зьмітрок Бядуля і Максім Багдановіч.

 

У вольны час ад працы і заняткаў паэзіі толькі ўлетку вышываў ваўнянымі ніткамі вялікія дываны з адлюстраваньнем розных краявідаў. Ім было вышыта тры дываны, два зь якіх дэманстраваліся на мастацкай выставе 1914 году. Займаўся калекцыянаваньнем манэтаў і пёраў, меў вялікую калекцыю паштовак з пэзажамі. З школьных гадоў зьбіраў маркі.

У 1932 Альбэрт Паўловіч пераехаў у Маскву. Пасьля жыў на Ўрале. У 1946—1951 жыў у Курску.

Памёр 17 сакавіка 1951 у Курску. Пахаваны на Маскоўскіх могілках.

 

 

Літаратурную дзейнасьць пачаў у канцы XIX стагодзьдзя пад уплывам свайго дзядзькі Апалінарыя Паўловіча, служачага лясьніцтва, які «дасканала ведаў мову і быт сялян». А. Паўловіч у сваёй аўтабіяграфіі прызнаваўся, што «пад уплывам яго запісаў і апавяданьняў я пачаў пісаць вершы». У друку ўпершыню выступіў у 1907 на старонках газэты «Наша Ніва». Матывы яго раньняй творчасьці засяроджваюцца на тэмах сялянскай нядолі і гаротнага стану роднай краіны. Таксама пісаў лірычныя вершы. Да такіх твораў адносяцца «Родны край» і «Родныя малюнкі», у якіх гучаць патрыятычныя матывы, пэйзажная і філязофская лірыка («Трывога», «Мары», «Летняя ноч», «Над Сьвіслаччу» і інш.

У пазьнейшых лірычных вершах, якія друкаваліся ў 1913—1914 у клерыкальнай газэце «Беларус», сацыяльная тэматыка заглушаецца рэлігійна-містычнымі матывамі («У нядзелю», «Званы», «Сон і вечнасьць»).

Агульнапрынята, што найбольшы сьлед у гісторыі беларускай паэзіі пачатку XX стагодзьдзя пакінуў Альбэрт Паўловіч у гумарыстыцы. Пачынаючы з 1907, паэт выступаў на старонках «Нашай Нівы» з жартаўлівымі сцэнкамі і гумарыстычнымі замалёўкамі. На першым часе іх тэматыка абмяжоўвалася сьмешнымі праявамі сялянскага побыту («На начлезе», «Няўмекі і лекі»). Нярэдка паэт сьлепа перадае вершам народны жарт або бытавы анекдот. Пераважная большасьць яго гумарыстычных твораў не выходзіла сваёй тэматыкай за межы побыту беларускай вёскі, паэт аддаваў найбольшую ўвагу навучаньням і агульнагуманістычным ідэалам. Максім Багдановіч у сваім літаратурным аглядзе краснай пісьменнасьці 1911—1913 гг. «За тры гады» адзначаў:

Аднак, сам пісьменьнік у сваёй аўтабіяграфіі пазьней патлумачыў, чаму ён быў аднесены ў лягер гумарыстаў, апавядаючы гісторыю публікацыі ягоных першых вершаў у газэце «Наша Ніва»:

Таксама ў «Жыцьцяпісе» А. Паўловіч прыводзіць статыстыку сваіх твораў: гумарыстычныя вершы — 175 назваў, 8612 радкоў, лірычныя — 120 назваў, 3966 радкоў, аднак разам зь перакладамі, як адзначыў пісьменьнік, гумарыстыка складае 9316 радкоў, а лірыка — 10850 радкоў.

У 1913—1917 і 1919—1921 гг. творы А. Паўловіча не друкуюцца. Як адзначыў сам паэт, «усе мае спробы прарвацца ў друк разьбіліся аб мур выразнай няпрыхільнасьці тых, ад каго шмат залежала».

Альбэрт Паўловіч шмат працаваў у галіне мастацкага перакладу (перакладаў творы А. Пушкіна, Т. Шаўчэнкі, М. Канапніцкай, У. Сыракомлі і інш.) Працаваў над беларуска-польскім слоўнікам. Прысьвяціў два вершы Янку Купалу — «Каліва праўды» і «Ноч на Івана Купалу» і адзін Якубу Коласу — «У хаце сьветлай і прасторнай». Я. Купала адказаў яму вершам «За пасьвячэньне, вершык харошы».

У 1927 Альбэрт Паўловіч даслаў сваю аўтабіяграфію пад назваю «Мой жыцьцяпіс» дасьледніку беларускай літаратуры Л. М. Клейнбарту (захоўваецца ў ягоным архіве ў Рукапісным аддзеле Пушкінскага дома ў Санкт-Пецярбургу, ф. 586, адз. зах. 160).

Жывучы ў Курску, рабіў шмат копіяў карцін Левітана, Шышкіна і іншых расейскіх мастакоў.

Ацэнкі

На думку А. Баршчэўскага, вершы А. Паўловіча можна падзяліць на грамадзкія, прыродаапісальныя, фэміністычна-любоўныя, асабістыя і гумарыстычныя. Паводле дасьледніка, творчасьць паэта зьяўляецца тыповай для раньняй стадыі нашаніўскай беларускай літаратуры і ў пэўным сэнсе служыць злучальным зьвяном паміж беларускай літаратурай XIX і XX ст.

Да грамадзкай лірыкі пісьменьніка А. Баршчэўскі залічае вершы: «Працуй і пей», «У хаце сьветлай і прасторнай», «Старасьць», «Мары», «Каліва праўды», «Ноч на Івана Купалу», «Пасьня» і «Татка» (апрача названых вершаў грамадзкая праблематыка выступае таксама ў многіх вершах патрыятычных, прыродаапісальных і гумарыстычных). Грамадзкія вершы, у сваю чаргу, дасьледнік падзяляе на пэсымістычныя і аптымістычныя творы: да пэсымістычнага цыклю належаць вершы «Старац», «Каліва праўды», «Песьня» і «Татка», да аптымістычнага — «Працуй і пей», «Брату», «Мары», «У хаце сьветлай і прасторнай», «Ноч на Івана Купалу» і «Восень», які займае пераходную пазыцыю паміж прыродаапісальнай і грамадзкай лірыкай.

Да прыродаапісальных твораў А. Баршчэўскі залічвае вершы: «Над Сьвіслаччу», «На беразе Сьвіслачы», «Летняя ноч», «Асеньняя пара», «Восень», «Трывога», «Родныя малюнкі» і «Родны край».

Да асабістых твораў (часам з матывам каханьня) А. Баршчэўскі адносіць вершы: «У маладосьці час і радасны і мілы», «Раманс», «Не шкадуй» і «Галіна». На думку дасьледніка, лірыка каханьня і тэма асабістага жыцьця ў творчасьці Паўловіча прадстаўлена досыць скромна, але вершы гэтага цыклю не пазбаўленыя літаратурнай і псыхалягічнай вартасьці.

Да найбольш разбудаванай катэгорыі гумарыстычных твораў А. Паўловіча А. Баршчэўскі адносіць каля 40 вершаў. Некаторыя зь іх налічваюць больш за сто радкоў і па свайму характару набліжаюцца да вершаваных фэльетонаў. Паводле дасьледніка, гумарыстычную спадчыну паэта можна разглядаць у некалькіх частках, напрыклад, у аспэкце: камізм сытуацыйны, камізм характару, камізм слоўны, або ў аспэкце выступаных у вершах паэта прыёмаў: гумару, іроніі ці сарказму. На думку А. Баршчэўскага, можна таксама аналізаваць паэтавы вершы ў тэматычным аспэкце: хітрасьці, неахайнасьці, п’янства, абжорства, грубасьці, зьверхветлівасьці і няшчырасьці. Але перадусім вершы А. Паўловіча дасьледнік разглядае паводле схемы: сямейны гумар («Пястун», «Скупы хлопчык», «Сыноўняя апека», «І плач не памагае», «Жаласьлівая матка і цыган», «Бацькава ўцеха», «Боты», «За справункамі» і «Спадчына»), сацыяльны гумар («Пан і акуляры», «Ракі», «Далікатнасьць за далікатнасьць», «Сакпіў», «Шчодрая ахвяра», «У фельчара», «Рэцэпт», «Кравец Юдэль», «Нэйтралітэт», «Няўмекі і лекі»), нацыянальны гумар («Поп і цыган», «Хітры цыган»), жаночы гумар («Прыйшла ў цэркву раз бабулька», «Гаспадыніна дзяжа», «З падслуханага», «Лепшая рада», «Маладая гаспадынька»), дзе высьмейваюцца такія рысы жанчын, як наіўная хітрасьць, неахайнасьць, лянота, гаварлівасьць, гумар характару альбо сытуацыйны камізм («На начлезе», «З кірмашу», «Адказ», «Махорка») і гумар алегарычны («Лыкі, не каўбасы», «Што пяць вёрст», «На рынку»).

Творчая спадчына А. Паўловіча дайшла да нас ня цалкам. У 1910 у Вільні выйшаў яго зборнік «Снапок», частка твораў раскідалася ў беларускіх календарах і розных пэрыядычных выданьнях («Наша Ніва», «Маладая Беларусь», «Беларус», «Лучына» і інш.) Падрыхтаваны аўтарам зборнік гумару «Перавясла», якія мусіў друкавацца ў Бэрліне, так і ня выйшаў. Многія творы гэтага зборніка не былі апублікаваныя і таму згубіліся. Яго пяру таксама належыць драма «Васількі» (Вільня, 1919).

Быў аўтарам артыкулаў «Забытае» (да гісторыі тэксту «Гутаркі Данілы са Сьцяпанам», 1925), «Сялянка» В. Дунін-Марцінкевіча на менскай сцэне" (1929).

У 1931 Браніслаў Эпімах-Шыпіла пераклаў верш А. Паўловіча «Сумная восень» на польскую і нямецкую мовы.

• Паўловіч А. Выбранае. — Мн.: Маст. літ., 1975. — 136 с.
• Альберт Паўловіч // Першацвет адраджэння: Вучэб. дапам. па беларус. літ. для ст. кл. сярэд. шк./Склад. М. А. Федасеенка, Т. П. Прохарава, Г. М. Разанава і інш. — Мн.: Нар. асвета, 1995. — С. 102—106. — 511 с ISBN 985-03-0216-X
• Усова Н. М. Янислав Волокита и его иллюстрации к «Архіпу і Лявонку» М. Горького. Проблема авторства(недаступная спасылка) // Сообщения Национального художественного музея Республики Беларусь, выпуск 6, 2005. Мн., «Белпринт», 2007, С. 194—202.
• Снапок: зборнік вершаў / Альбэрт Паўловіч. — Вільня: Полачанін, 1910. — 32 с.
• «Сялянка» В. Дунін-Марцінкевіча на менскай сцэне: (гістарычная спраўка) / Альбэрт Паўловіч // 1929. ― № 8―9. ― С. 167―169

  Альбэрт Паўловіч — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Рэпрадукцыя карціны А. Паўловіча «Узьбярэжжа» (алей). 1949