Алесь Бяляцкі: беларускі праваабаронца

25 верасьня 1962) — беларускі грамадзкі дзяяч і праваабаронца. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі міру 2022 году.

Алесь Бяляцкі
Алесь Бяляцкі ў Варшаве, 14.01.2011
Дата нараджэньня	25 верасьня 1962(1962-09-25) (61 год)
Месца нараджэньня	Вяртсіля, Сартавальскі раён[d], Карэльская АССР[d], РСФСР, СССР
Грамадзянства	Беларусь
Месца вучобы	філялягічны факультэт Гомельскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту[d] (1984) Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы (1989)
Занятак	пісьменьнік, праваабаронец, літаратуразнаўца, літаратурны крытык, гісторык літаратуры, дысыдэнт, палітычны вязень, настаўнік, літаратар
Навуковая сфэра	літаратуразнаўства, літаратурная крытыка, гісторыя літаратуры[d] і абарона правоў чалавека[d]
Месца працы	Вясна Літаратурны музэй Максіма Багдановіча
Бацька	Віктар Усьцінавіч Бяляцкі (1928—2011)
Маці	Ніна Аляксандраўна
Жонка	Натальля Пінчук
Дзеці	Сын Адам Бяляцкі
Узнагароды	прэмія Пэра Ангера[d] (2006) прэмія «Чалавек чалавеку»[d] (2005) прэмія правоў чалавека імя Вацлава Гаўла[d] (2013) прэмія Пэтры Келі[d] (2012) прэмія Свабоды імя Андрэя Сахарава[d] (2006) Ганаровы грамадзянін Парыжу[d] (2012) прэмія імя Льва Сапегі[d] прэмія за правільны лад жыцьця[d] (2020) Прэмія імя Алеся Адамовіча (ПЭН-цэнтар) (2014) Прэмія імя Францішка Аляхновіча ганаровы грамадзянін Сіракузаў[d] (2014) ганаровы грамадзянін Генуі[d] (2010)
Алесь Бяляцкі ў Вікісховішчы

Нарадзіўся ў мястэчку Вяртсіля, Сартавальскі раён Карэліі (РСФСР) у беларускай сям’і. Хутка сям’я вярнулася ў Беларусь, на сталае жыхарства ў горад Шацілавічы Гомельскай вобласьці. Скончыў сярэднюю школу № 5 г. Шацілавічы, Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт і асьпірантуру Інстытуту літаратуры АН Беларусі.

У 1986 г. А. Бяляцкі быў адным са стваральнікаў Таварыства маладых літаратараў «Тутэйшыя», потым — старшынём гэтай арганізацыі. У 1988 г. выступіў адным з заснавальнікаў таварыства «Мартыралёг Беларусі», быў сябрам Арганізацыйнага камітэту Беларускага народнага фронту. У 1990 г. выступіў адным з арганізатараў Беларускай Каталіцкай Грамады.

У 1992—1996 гадах быў дэпутатам Менскага гарадзкога савету. З 1989 па 1998 працаваў дырэктарам Літаратурнага музэю Максіма Багдановіча. З 1996 кіруе праваабарончым цэнтрам «Вясна».

У 2007 годзе быў абраны віцэ-прэзыдэнтам Міжнароднай фэдэрацыі правоў чалавека (The International Federation for Human Rights, FIDH), у 2013 годзе пераабраны на трэці тэрмін.

4 жніўня 2011 году Алесь Бяляцкі быў арыштаваны па абвінавачваньні ва ўхіленьні ад выплаты падаткаў (утойваньне прыбыткаў у асабліва буйным памеры, артыкул 243, частка 2 Крымінальнага кодэксу Рэспублікі Беларусь). 24 кастрычніка 2011 быў прысуджаны да 4,5 гадоў ў выпраўленчай калёніі ўзмоцненага рэжыму з канфіскацыяй маёмасьці за «ўтойваньне прыбыткаў у буйным памеры». Праваабаронца сваёй віны не прызнаў, заявіўшы, што ўсе грошы з рахункаў ішлі на праваабарончую дзейнасьць. Краіны Эўразьвязу, ЗША і міжнародныя праваабарончыя арганізацыі прызналі Бяляцкага палітвязьнем, а прысуд — палітычна матываваным.

Бяляцкі быў вызвалены па амністыі 21 чэрвеня 2014.

У рамках пагрому грамадзкіх арганізацыяў(be) Бяляцкі быў затрыманы 14 ліпеня 2021 году. 15 ліпеня арыштаваны па крымінальнае справе актывіст сумеснаю заяваю дзевяці арганізацыяў, сярод якіх Праваабарончы цэнтар «Вясна», Беларуская асацыяцыя журналістаў, Беларускі Хэльсінскі камітэт, Беларускі ПЕН-цэнтар, быў прызнаны палітычным вязьнем.

3 сакавіка 2023 году ў судзе Ленінскага раёну Менску судзьдзя Марына Запасьнік выракла Алеся Бяляцкага да 10 гадоў калёніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму на запыт пракурора Аляксандра Караля. Яго абвінавацілі ў «кантрабандзе наяўных грашовых сродкаў арганізаванай групай» зь Летувы згодна з часткай 4 артыкула 228 Крымінальнага кодэксу Беларусі, а таксама ў «фінансаваньні пратэстаў» у 2020 годзе згодна з часткай 2 артыкула 342 Крымінальнага кодэксу. У прыватнасьці ў віну паставілі аплату працы адвакатаў, рахункаў за харчаваньне ў ізалятарах і штрафаў «з траўня 2020 году па 14 ліпеня 2021 году». Абвінавачаньне цьвердзіла, што «з 4 красавіка 2016 году да 14 ліпеня 2021 году» пры перамяшчэньні празь беларуска-летувіскую мяжу не задэкляравалі «201 тыс. эўраў і 54 тыс. даляраў ЗША». Алесь Бяляцкі не прызнаў віны, як і трое іншых абвінавачаных. Разам з Алесем Бяляцкім выракі атрымалі:

• ягоны намесьнік Валянцін Стэфановіч, які быў намесьнікам старшыні Міжнароднага саюзу за правы чалавека (Францыя), — да 9 гадоў калёніі ўзмоцненага рэжыму;
• каардынатар кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» Ўладзімер Лабковіч — да 7 гадоў калёніі ўзмоцненага рэжыму;
• праваабаронца «Вясны» Зьміцер Салаўёў — да 8 гадоў калёніі завочна.

У сакавіку 2006 году Вацлаў Гавэл уручыў А. Бяляцкаму прэмію Homo Homini за праваабарончую дзейнасьць. У тым жа годзе А. Бяляцкі быў вылучаны на Нобэлеўскую прэмію міра.

У 2012 годзе быў намінаваны на Нобэлеўскую прэмію міра, але прэмія была прысуджаная Эўразьвязу.

2 лютага 2013 году ізноў быў вылучаны на Нобэлеўскую прэмію міра, нарвэскім парлямэнтаром Янам Санэрам.

Ганаровы грамадзянін гораду Генуя (правінцыя Лігурыя, Італія), ганаровы грамадзянін Парыжу з 2012 году.

Восеньню 2020 году «Вясна» ды Алесь Бяляцкі сталі лаўрэатамі прэміі «За правільны лад жыцьця»(uk).

У 2022 годзе атрымаў Нобэлеўскую прэмію міру.

• «Літаратура і нацыя». — Мн., 1991.
• «Прабежкі па беразе Жэнеўскага возера». — Мн., 2006.
• «Асьвечаныя беларушчынай». — Мн., 2013. Кніга была занесена ў сьпіс рэчаў, якім забаронены ўвоз у Беларусь.
• «Іртутнае срэбра жыцьця». — Мн., 2014. Кніга прысьвечана падзеям 2010—2011 гадоў у Беларусі, і адлюстроўвае два гады жыцьця аўтара. Напісана падчас зьняволеньня, складаецца зь лістоў з успамінамі і развагамі.
• «Халоднае крыло радзімы». — Вільня, 2014.

• Валер Каліноўскі. Справа Бяляцкага, Радыё Свабода, 2012.
• Біяграфія Алеся Бяляцкага