Cherokee (ᏣᎳᎩ Tsalagi), aa tscherokesisch, is de Sproch vom Cherokee-Voik und wead no vo bis zu 22.000 Menschn gredd.
Der Artikl is im Dialekt Obaboarisch gschriem worn. |
Cherokee gheat zua irokesischen Sprochfamilie und bleibt de oanzige Sproch vo da südirokesischen Gruppm, wo no gredd wead. De uaspringliche Oagnbezeichnung vo dera Sproch wor Aniyunwiya, da heitige Nama Tsalagi is vom englischen Begriff Cherokee obgleitet worn.
Cherokee (Sproch) | |
---|---|
Gredd in | USA (Oklahoma und de Qualla Region, North Carolina) |
Sprecha | eppa 12,000 to 22,000 |
Klassifikation |
|
Offiziella Status | |
Amtssproch | |
Sprochcode | |
ISO 639-1 | |
ISO 639-2 | chr |
ISO 639-3 | chr [3] |
Cherokee Sprochraum | |
Des uaspringliche Siedlungsgebiet vo de Cherokee voa da Vatreibung. |
S Cherokee hod an oanzign Labialn Konsonantn, s "m", wo relativ nei in da Sproch is, es sei denn ma zejt s Cherokee "w" aa zu de labialn anstott zu de velaren Konsonanten. De Sproch hod aa koa "p" und "b". Im Foi vo "p", wead des oft duach "qu" easetzt, wia zum Beispü im Nama vo da Cherokee-Wiki, wo "Wi-gi-que-di-ya" hoasst.
Labial | Alveolar | Palatal | Velar | Glottal | |
---|---|---|---|---|---|
Plosive | t | k | ʔ | ||
Affrikative | ts | ||||
Frikative | s | h | |||
Nasal | m | n | |||
Approximant | l | j (y) | ɰ (w) |
Es gibt sechs kuaze Vokale und sechs lange Vokale im Cherokee. Wia in oin Irokesn-Sprochn schliasst des oan nasalen Vokal ein. Im Cherokee is da nasale Vokal a Schwa-Laut. Moastns weada ois v gschriem und ois [ɜ] ausgsprochn. Des kling ähnlich wea s franzesische un. Vokale kenna kuaz oda lang sein.
vorn | zentral | hintn | |
---|---|---|---|
gschlossn | i iː | u uː | |
hoibgschlossn | e eː | ə̃ ə̃ː | o oː |
offn | a aː |
Im Cherokee gibts nua oan Diphtong:
Cherokee is wia vui indianische Sprochn polysynthetisch aufbaut, des hoasst dass vui Morpheme zammabaut wean kenna, um a oanzlnas Wort z buidn, des nacha sea lang sein ko. Cherokee Verben, de wichtigste Wortgruppm in dera Sproch, miassn im Minimum a Prefix (Pronomen), a Verb-Wuazl und an Aspekt-Suffix und an Modus-Suffix hom. Beispuisweis, hod de Verbform ge:ga, "I geh" jeds vo dena Element:
Verb-Form ge:ga g- e: -g -a PRONOMINALES PREFIX VERB-WUAZL "to go" ASPEKT-SUFFIX MODAL-SUFFIX
Da Pronominal-Prefix is g-, wo de easchte Person Singular ozoagt. De Verb-Wuazl is -e, "gehn." Des Aspekt-Suffix is -g-. Des Modal-Suffix fia reglmessige Verben in Cherokee is -a
Des Foigende is a Konjagation vom Verb "gehn". Es wead dabei ned zwischn Dual und Plural ind da drittn Person untaschiedn.
Konjugation vom Wuazl-Verb -e- gehn Singular Dual inkl. Dual exkl. Plural exkl. Plural inkl. 1. gega - i geh inega - mia genga (you + I) osdega - Mia zwoa genga (ned du) otsega - Mia genga olle (3+, ned du) idega mia genga olle (3+, aa du) 2. hega - du gehst sdega - mia zwoa genga itsega - ia gehts olle 3. ega - er/sie/es geht anega Se gengan
De Iwasetzung vawendd de Verbvalafsform ("etz duata geh"). Im Cherokee is de Valafsform ("I dua geh", engl. "I am going") no haifiga wiar im Boarischn oda Englischn.
De Ausdrick gegoi, hegoi, egoi bedeitn jeweis "I geh oft", "du gehst oft", und "er geht oft".
A Verb ko duach diverse Affixe (pronominal, reflexiv und derivational) bis zu 21,262 Forma onehma.
Cherokee is noch da Sprochtypologie a SVO-Sproch (Subjekt-Verb-Objekt); des hoasst Subjekt, Verb und Objekt stengan im Normeifoi in dera Reihnfoig. Negationa ham a vaschiedane Ordnung. Adjektive kema voa Substantive, wia im Boarischn. Demonstrativpronomen, so wia nasgi ("des") oda hia ("des"), kema am Ofang vo Nominalphrasn. A Relativsotz foigt af a Nominalphrasn. Adverbien kema voa de Verben, wo se modifizian. Zum Beispui, "Se redd laut" ist asdaya gawoniha (weatlich, "laut se redd").
Cherokee hod drei Haptdialekt. Da "Untare Dialekt" (Lower Dialect) is um 1900 ausglescht worn. Da "Middlare oda Kituhwa-Dialekt" wead vo de estlichn Bande gredd und in da Qualla Region. Da "Westliche oda Otali-Dialekt" (Overhill Dialekt) wead z Oklahoma gredd. Da westliche Dialekt hod gschetzte 9000 Sprecha. Da untare Dialekt, wo vo de Bewohna on da Grenz vo South Carolina und Georgia gredd wead, hod s r ois Liquidn im Bestand, wehrend da zeitgenessische Kituhwa- oda Ani-Kituwah-Dialekt, wo in North Carolina gredd wead und da westliche Dialekt s l ois Liquidn hom. Deshoib wead do s Wort "Cherokee" zu Tsalagi (Cha-la-gee oda Cha-la-g ausgsprochn).
Da Otali-Dialekt is in de letztn 150 Joar signifikant vom Sequoyah obgwicha. Im Otali wean 122 vaschiedane Suibm vawendd, im iwrign Cherokee nua 85.
Otali Suibm | Sequoyah Suibm-Index | Sequoyah Schriftzeichn | Sequoyah Suibm |
nah | 32 | Ꮐ | nah |
hna | 31 | Ꮏ | hna |
qua | 38 | Ꮖ | qua |
que | 39 | Ꮗ | que |
qui | 40 | Ꮘ | qui |
quo | 41 | Ꮙ | quo |
quu | 42 | Ꮚ | quu |
quv | 43 | Ꮛ | quv |
dla | 60 | Ꮬ | dla |
tla | 61 | Ꮭ | tla |
tle | 62 | Ꮮ | tle |
tli | 63 | Ꮯ | tli |
tlo | 64 | Ꮰ | tlo |
tlu | 65 | Ꮱ | tlu |
tlv | 66 | Ꮲ | tlv |
tsa | 67 | Ꮳ | tsa |
tse | 68 | Ꮴ | tse |
tsi | 69 | Ꮵ | tsi |
tso | 70 | Ꮶ | tso |
tsu | 71 | Ꮷ | tsu |
tsv | 72 | Ꮸ | tsv |
hah | 79 | Ꮿ | ya |
gwu | 11 | Ꭻ | gu |
gwi | 40 | Ꮘ | qui |
hla | 61 | Ꮭ | tla |
hwa | 73 | Ꮹ | wa |
gwa | 38 | Ꮖ | qua |
hlv | 66 | Ꮲ | tlv |
guh | 11 | Ꭻ | gu |
gwe | 39 | Ꮗ | que |
wah | 73 | Ꮹ | wa |
hnv | 37 | Ꮕ | nv |
teh | 54 | Ꮦ | te |
qwa | 06 | Ꭶ | ga |
yah | 79 | Ꮿ | ya |
na | 30 | Ꮎ | na |
ne | 33 | Ꮑ | ne |
ni | 34 | Ꮒ | ni |
no | 35 | Ꮓ | no |
nu | 36 | Ꮔ | nu |
nv | 37 | Ꮕ | nv |
ga | 06 | Ꭶ | ga |
ka | 07 | Ꭷ | ka |
ge | 08 | Ꭸ | ge |
gi | 09 | Ꭹ | gi |
go | 10 | Ꭺ | go |
gu | 11 | Ꭻ | gu |
gv | 12 | Ꭼ | gv |
ha | 13 | Ꭽ | ha |
he | 14 | Ꭾ | he |
hi | 15 | Ꭿ | hi |
ho | 16 | Ꮀ | ho |
hu | 17 | Ꮁ | hu |
hv | 18 | Ꮂ | hv |
ma | 25 | Ꮉ | ma |
me | 26 | Ꮊ | me |
mi | 27 | Ꮋ | mi |
mo | 28 | Ꮌ | mo |
mu | 29 | Ꮍ | mu |
da | 51 | Ꮣ | da |
ta | 52 | Ꮤ | ta |
de | 53 | Ꮥ | de |
te | 54 | Ꮦ | te |
di | 55 | Ꮧ | di |
ti | 56 | Ꮨ | ti |
do | 57 | Ꮩ | do |
du | 58 | Ꮪ | du |
dv | 59 | Ꮫ | dv |
la | 19 | Ꮃ | la |
le | 20 | Ꮄ | le |
li | 21 | Ꮅ | li |
lo | 22 | Ꮆ | lo |
lu | 23 | Ꮇ | lu |
lv | 24 | Ꮈ | lv |
sa | 44 | Ꮜ | sa |
se | 46 | Ꮞ | se |
si | 47 | Ꮟ | si |
so | 48 | Ꮠ | so |
su | 49 | Ꮡ | su |
sv | 50 | Ꮢ | sv |
wa | 73 | Ꮹ | wa |
we | 74 | Ꮺ | we |
wi | 75 | Ꮻ | wi |
wo | 76 | Ꮼ | wo |
wu | 77 | Ꮽ | wu |
wv | 78 | Ꮾ | wv |
ya | 79 | Ꮿ | ya |
ye | 80 | Ᏸ | ye |
yi | 81 | Ᏹ | yi |
yo | 82 | Ᏺ | yo |
yu | 83 | Ᏻ | yu |
yv | 84 | Ᏼ | yv |
to | 57 | Ꮩ | do |
tu | 58 | Ꮪ | du |
ko | 10 | Ꭺ | go |
tv | 59 | Ꮫ | dv |
qa | 73 | Ꮹ | wa |
ke | 07 | Ꭷ | ka |
kv | 12 | Ꭼ | gv |
ah | 00 | Ꭰ | a |
qo | 10 | Ꭺ | go |
oh | 03 | Ꭳ | o |
ju | 71 | Ꮷ | tsu |
ji | 69 | Ꮵ | tsi |
ja | 67 | Ꮳ | tsa |
je | 68 | Ꮴ | tse |
jo | 70 | Ꮶ | tso |
jv | 72 | Ꮸ | tsv |
a | 00 | Ꭰ | a |
e | 01 | Ꭱ | e |
i | 02 | Ꭲ | i |
o | 03 | Ꭳ | o |
u | 04 | Ꭴ | u |
v | 05 | Ꭵ | v |
s | 45 | Ꮝ | s |
n | 30 | Ꮎ | na |
l | 02 | Ꭲ | i |
t | 52 | Ꮤ | ta |
d | 55 | Ꮧ | di |
y | 80 | Ᏸ | ye |
k | 06 | Ꭶ | ga |
g | 06 | Ꭶ | ga |
Cherokee wead in ana oagnen Suibmschrift gschriem, wo vo am Indiana Sequoyah (alias Guest oda George Gist) entwicklt worn is. A poar Buachstobm san ähnlich wia lateinische Buachstobm oda arabische Ziffan, de Bedeitungen san owa unabhängig davo.
Eascht neiadings, seits de Cherokee-Schriftzeichn aa in Unicode gibt, ealebt de Cherokee-Sproch im Internet a Renaissance. Zum Beispui is des ganze Neie Testament in da Cherokee-Schrift im Netz und es gibt aa a Cherokee-Wiki Boarisch.
Joseph L. Erb und Roy Boney, Jr. vo da Cherokee Nation ham a iPhone-Applikation fia de Cherokee-Sproch programmiat und san dabei a soziales Netzweak und Video-Spui fia de Cherokee-Sproch z entwickln.
This article uses material from the Wikipedia Boarisch article Cherokee (Sproch), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Der Inhalt ist verfügbar unter CC BY-SA 4.0, sofern nicht anders angegeben. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Boarisch (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.