Turín: Ciudá d'Italia

L'área metropolitana de Turín, según la Organización pa la Cooperación y el Desenvolvimientu Económicu, tien una población d'alredor de 2.200.000 habitantes.

Turín
Alministración
País	Italia
Rexón	El Piamonte
Ciudá metropolitana	Ciudá metropolitana de Turín
Tipu d'entidá	gran ciudá
Mayor of Turin (en)	Chiara Appendino
Nome oficial	Torino (it)
Nome llocal	Torino (it) Turin (pms)
Códigu postal	10121–10156
Xeografía
Coordenaes	45°04′45″N 7°40′34″E / 45.0792°N 7.6761°E / 45.0792; 7.6761
Turín Turín (Italia)
Superficie	130.01 km²
Altitú	239 m
Llenda con	Baldissero Torinese (es) , Beinasco (es) , Borgaro Torinese, Collegno (es) , Grugliasco (es) , Mappano (en) , Moncalieri (es) , Nichelino (es) , Orbassano (es) , Pecetto Torinese (es) , Pino Torinese (es) , Rivoli (es) , San Mauro Torinese (es) , Settimo Torinese (es) y Venaria Reale (es)
Demografía
Población	841 600 hab. (1r xineru 2023)
Porcentaxe	38.17% de Ciudá metropolitana de Turín 19.39% de El Piamonte 1.43% de Italia
Densidá	6473,35 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu	011
Estaya horaria	UTC+01:00 (horariu estándar) UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes	Volgográu, Esch-sur-Alzette, Bagneux, Chambéry, Córdoba, Detroit, Gaza, Glasgow, Nagoya, Lille, Liexa, Salt Lake City, Quetzaltenango (es) , Bogotá, Shenyang, Rotterdam, Uagadugú, Colonia, Tirana, Rosario, Esmirna, San Petersburgu y Wenzhou
comune.torino.it

La ciudá ye rica en cultura y historia. Ye conocida polos sos numberosos museos d'arte, los sos restoranes, los sos ilesias, los sos palacios, los sos teatros d'ópera, les sos places, los sos parques, los sos xardinos y les sos biblioteques, ente otros curiosos. Turín ye llargamente reconocida pola so arquiteutura barroca, rococo, neoclásica y Art Nouveau. Munches de les places públiques de la ciudá, de los castiellos, xardinos y elegantes palacios (como'l Palazzo Madama), fueron construyíos pol arquiteutu sicilianu Filippo Juvarra, quien diseñó estos edificios nel estilu barroco y clásico del Palaciu de Versalles, en Francia. Exemplos d'estos edificios d'inspiración francesa inclúin el Palaciu Real de Turín, el Pequeñu Palaciu de Caza de Stupinigi y la Basílica de Superga.

Turín ye frecuentemente llamada la "trubiecu d'Italia" por ser el llugar de nacencia d'importantes políticos que contribuyeron cola unificación d'Italia, como Cavour. La ciudá anguaño alluga dalgunes de les meyores universidaes d'Italia, como la Universidá de Turín, de seis siglos d'antigüedá, y el Politéunicu de Turín. Tamién s'atopen na ciudá museos prestixosos ya importantes, como'l Muséu Exipciu de Turín (el más antiguu nel mundu y consideráu'l segundu más importante nel mundu dempués d'El Cairu por valor de los afayos) y la Mole Antonelliana. Los diversos monumentos y atraiciones de Turín convertir nuna de los 250 principales destinos turísticos del mundu y na décima ciudá más visitada d'Italia pal añu 2008.

La ciudá solía ser un importante centru políticu européu, siendo la primer capital d'Italia en 1861 y la ciudá de residencia de la Casa de Saboya, la familia real d'Italia. A pesar de qu'enforma del so significáu ya importancia política perdiérase cuando empezó la Segunda Guerra Mundial, convertir n'unu de los principales centros industriales y comerciales d'Europa, y anguaño ye una de les ciudaes más industrializaes d'Italia, formando xunto con Milán y Xénova el famosu "triángulu industrial". A pesar de tener munchos menos habitantes que Roma y Milán, Turín ye la tercer ciudá más rica d'Italia, dempués d'estes. Con un Productu Internu Brutu de $58 billones, Turín ye la ciudá númberu 78 na llista de les más riques del mundu pol so poder adquisitivu. Turín ye tamién la sede de gran parte de la industria automovilístico italiana.

La ciudá ye tamién conocida por abellugar la Sábana Santa, por ser la sede de los equipos de fútbol Juventus F.C. y Torino Football Club, el llugar onde se producen los coches FIAT, Lancia, Alfa Romeo y la sede de los xuegos olímpicos d'iviernu de 2006. Dellos módulos de la Estación Espacial Internacional, como'l Harmony y el Columbus, fueron fabricaos en Turín.

Foi la capital del Ducáu de Saboya dende 1563, depués del Reinu de Cerdeña y finalmente la primer capital d'Italia.

Piero Fassino foi l'alcalde de Turín, escoyíu en mayu de 2011 pa un mandatu de 5 años. Él representaba una coalición de centru esquierda y foi'l socesor de Sergio Chiamparino.

Dende xunu de 2016, l'alcaldesa ye la economista Chiara Appendino, del partíu Movimento 5 Stelle.

Turín allugar na planicie delimitada aproximao pelos ríos Estura de Llanzo, Sangone y Po (que traviesa l'este de la ciudá escontra'l norte). El Dora Riparia pasa pel norte de la ciudá. El ríu Po estrema la parte de la ciudá allugada na llomba nel este y la Turín de la planicie nel oeste que tien una altitú ente los 280 y los 220 msnm y que ta inclinada escontra l'este.

El clima ye semicontinental. De branos y primaveres nidies y de serondes ya iviernos fríos, la temperatura medio en xineru ye +1 °C y en xunetu ye +22 °C. Característicu de Turín ye'l vientu llamáu föhn.

Parámetros climáticos permediu de Turín (Aeropuertu Caselle)
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	25.1	24.8	27.4	31.0	32.3	35.6	36.8	37.1	32.2	30.0	22.8	21.4	37.1
Temperatura máxima media (°C)	6.6	9.1	13.4	16.6	20.7	24.8	27.9	27.1	23.0	17.3	11.1	7.6	17.1
Temperatura media (°C)	2.1	4.3	8.1	11.1	15.5	19.4	22.4	21.8	17.8	12.4	6.5	3.1	12
Temperatura mínima media (°C)	-2.5	-0.7	2.7	5.7	10.4	14.0	16.9	16.5	12.7	7.4	1.9	-1.6	7
Temperatura mínima absoluta (°C)	-18.5	-21.8	-10.5	-3.8	-2.3	4.3	6.6	6.3	1.8	-3.9	-8.2	-13.8	-21.8
Precipitación total (mm)	47.8	47.1	72.5	113.3	145.3	104.3	70.5	76.1	83.8	106.1	69.1	45.1	981.0
Díes de precipitaciones (≥ 1.0 mm)	5.4	4.4	5.8	8.6	11.2	8.6	5.8	7.7	6.4	7.0	5.6	4.4	80.9
Hores de sol	111.6	118.7	158.1	180.0	195.3	219.0	260.4	223.2	168.0	142.6	105.0	108.5	1990.4
Humedá relativa (%)	75	75	67	72	75	74	72	73	75	79	80	80	75
Fonte: Italian Air Force Meteorological Service

Antigüedá

Turín, antiguu centru celta, foi colonia romana col nome de Augusta Taurinorum, escalada delles vegaes polos bárbaros. Más tarde foi dominiu bizantín, longobardu y francu.

Antes, l'área de Turín foi habitada pol pueblu de los Taurinos. La ciudá desenvolver nel sieglu I sobre'l campamentu romanu de Capa Taurinorum, y pocu dempués foi dedicada a Augustu (Augusta Taurinorum). La ciudá actual conserva inda nel so centru la estructura del campamentu romanu con munches víes perpendiculares que interseccionan trés o cuatro eje horizontales principales.

Nel añu 69 la ciudá foi destruyida en parte por una quema mientres el choque ente los exércitos d'Otón y de Vitelio.

Edá Media

 

 

 

Nel sieglu VI Turín convertir nun ducáu lombardu. Nel 773 foi conquistada poles tropes de Carlomagno y convirtióse nun condáu francés. Nos sieglos XII y XIII foi una ciudá llibre. Nel 1280 pasó a la casa Saboya.

Renacimientu

Nel sieglu XV Turín aportó a capital d'El Piamonte. Ocupada polos franceses en 1536–1562, volvió a los Duques de Saboya con Manuel Filiberto, el Duque Cabeza de Fierro, quien tresfirió ellí la capital del Ducáu dende Chambery, cola sida d'encurtiar el percorríu del cardenal Carlos Borromeo que quería orar frente al Mantu Sagráu.

Nel sieglu XVI, mientres los ducaos de Manuel Filiberto y de Carlos Manuel I, mecenes de poetes y pintores, tuvo llugar un florecimientu de les artes y de la economía turinesa.

Ente los sieglos XVI y XVII un ensame d'arquiteutos y urbanistes dieron a la ciudá l'aspeutu peculiar que lu caracteriza entá. Sicasí respetóse l'antigua disposición de les cais en forma de tableru d'axedrez de la Augusta Taurinorum romana.

Sieglu XVIII

 

Al entamu del sieglu XVIII, mientres la Guerra de Socesión española, Turín foi oxetu d'un asediu per parte del exércitu francés. El prócer d'aquellos llargos díes de reclusión nel interior de la ciudá foi Pedro Micca. L'asediu acabó cola victoria d'Eugenio de Saboya sobre los franceses (vease Asediu de Turín (1706)).
En 1798 Carlos Manuel IV de Saboya foi obligáu polos franceses a abdicar y dexar la ciudá, onde los Saboya tornaríen con Víctor Manuel I de Saboya.

Sieglu XIX

Nel sieglu XIX Turín convertir en centru propulsor de la Unidá d'Italia y más tarde en capital del nuevu Reinu con Víctor Manuel II.

Nos años 1850–1860, les reformes políticu y social y l'obra de renovación de [[Camillo Cavour|Cavour]], xunto a los movimientos democráticos, sentaron les bases pa la creación d'un movimientu de rexeneración y del procesu d'unificación nacional.

Dempués del Risorgimento Turín foi capital del Reinu d'Italia del 1861 al 1865, títulu que pasó por un curtiu periodu a Florencia y dempués a Roma. Xunto al nacionalismu italiano-risorgimento- Turín foi un focu de gran actividá política y puede considerase tamién el trubiecu del lliberalismu y del socialismu italianos del sieglu XIX.

Sieglu XX

Col entamu del sieglu XX pa Turín abrióse una fase d'intensu desenvolvimientu cultural y económicu. Dempués de la Primer Guerra Mundial, la ciudá convertir nun centru neurálxicu de les primeres lluches sociales y d'oposición al fascismu. En 1943 tuvo nel centru d'una gran fuelga obrera que s'estendió a otres ciudaes y contribuyó a acelerar la cayida del réxime. Dempués de la Segunda Guerra Mundial Turín conoció un intensu desenvolvimientu industrial, compartiendo con Milán el récor del milagru económicu» anque perdiendo'l so rol cultural de vanguardia anterior.

Güei Turín ta estremada ente fuertes señales de renovación urbanística y cultural, y les medranes d'una posible crisis económica debida a la crisis de la industria automovilístico.

Gráfica d'evolución demográfica de Turín ente 1861 y 2011

Fonte ISTAT — ellaboración gráfica por Wikipedia

Dende'l censu del 1971, cuando la ciudá algamó'l so máximu, la población del Conceyu de Turín foi menguando, siguiendo un enclín asemeyáu a la d'otres metrópolis italianes. Esi fechu nun depende solamente de la torna de munchos emigrantes del sur escontra les sos rexones d'orixe (compensáu en parte pol fluxu migratoriu en sentíu inversu, incluyendo tamién la migración proveniente d'otros paísessobremanera de los llamaos estracomunitarios»), sinón que depende fundamentalmente de la mudanza de la población dende Turín escontra la so área metropolitana, qu'algama los 2,2 millones d'habitantes (2001), determinando asina la espansión de los conceyos del primeru y segunda petrina. Estos, n'efeutu, tópense anguaño xuníos nuna única aglomeración humana.

Considerando los datos Istat de 2006, la población de la ciudá ye de 900.569 habitantes, evidenciando un leve aumentu en rellación a los datos de 2001. El saldu positivu débese, de forma relevante, a la migración dende otres partes d'Italia, dende los países del Esti Européu, dende'l Maghreb y dende los países del África subsaḥariana. Los ciudadanos de países estracomunitarios (incluyendo los provenientes de Rumanía y Bulgaria) constitúin el 9% de la población. Los principales grupos son: rumanos (23.114), marroquinos (14.134), peruanos (5.502), albaneses (4.297) y chinos (3.533).

Nótase un avieyamientu de la población: los mozos con menos de 18 años representen el 14,5% de los habitantes de Turín, y los que tienen más de 60 años representen el 30,12%.

Residencies de la casa real de Saboya

Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO
Palaciu Real de Turín
Llugar	Italia
Criterios	Cultural: i, ii, iv, v
Referencia	823
Inscripción	1997 (XXI Sesión)
Área	El Piamonte

Ente los monumentos de la ciudá destáquense la Mole Antonelliana y la Catedral de San Xuan Bautista del sieglu XV, qu'agospia la Sábana Santa. La ciudá de Turín y la so contorna son enguapecíos poles Residencies Sabaudas, Patrimoniu Mundial de la Humanidá de la Unesco. El Muséu Exipciu de Turín agospia una de les coleiciones exipcies más importantes del mundu.

• Palaciu Real — Construyíu nel sieglu XVII, foi morada de la casa de Saboya hasta Víctor Manuel II. Equí tópase l'Armería Real, perimportante coleición d'armes blanques y de fueu, d'armadures y d'oxetos guerreros. Al pie de él atopa la Ilesia de San Llorienzo, considerada capiya real de los Saboya.
• Palaciu Madama — Construyíu nel sieglu XIII nel llugar d'una antigua puerta romana. La so maxestosa fachada foi proyeutada por Felipe Juvara en 1718.
• Catedral de Turín — Construyida a finales del sieglu XV, l'arquiteutu foi probablemente'l toscanu Meo del Caprino. Dende'l presbiteriu aportar a la célebre Capiya de la Sábana Santa, obra de Guarino Guarini, cola so arrogante cúpula. Nella caltién la Sábana Santa cola que se cree foi cubiertu'l cuerpu de Cristu dempués del descendimiento de la Cruz.

• Puerta Palatina — Ye la puerta romana de l'antigua ciudá de Iulia Augusta Taurinorum. Forma parte del Parque Arqueolóxicu de Turín xunto al Teatru romanu.

• Muséu Exipciu — Ye una de les coleiciones más importantes del mundu d'antigüedaes exipcies y tien el so orixe nuna pequeña coleición sabauda esistente yá nel sieglu XVIII.
• Galería Sabauda — La coleición tuvo orixe nel sieglu XIX mientres el reináu de Carlos Alberto.
• Palaciu Carignano — Empezáu por Guarini en 1679, foi la primer sede del Parllamentu italianu (1860-1865); güei acueye'l Muséu del Resurdimientu.
• Mole Antonelliana — Ye'l símbolu de la ciudá, a la que caracteriza coles sos 167 metros d'altor. Foi empezada como templu israelita en 1863 por Alejandro Antonelli.
• Santuariu de la Consolata — Dedicáu a la Virxe María, invocada col títulu de "Consolatrice" (La nuesa Señora de la Consolación, patrona de la ciudá de Turín), ye consideráu'l santuariu marianu más importante de la ciudá y de l'Archidiócesis de Turín, según una verdadera obra maestra del barrocu piamontés. El templu tien la dignidá de Basílica menor.
• Parque del Valentino — Estiéndese grandiosu a lo llargo de les veres del Po. Nél surden el Castiellu del Valentino de noble aspeutu barrocu, anguaño see la facultá d'Arquiteutura, el Burgo Medieval y el modernu Palaciu d'Esposiciones.
• Stupinigi — El Palacete de Caza de Stupinigi ye una obra maestra del arquiteutu Felipe Juvara, que lo proyeutó para Víctor Amadéu II de Saboya en 1730.
• Basílica de Superga — Surde sobre la llomba homónima, ye una de les obres más belles de Filippo Juvara. La construcción de la ilesia tuvo llugar ente 1717 y 1731. El so interior ye severu y elegante; nos soterraños topen les tumbes de los reis y príncipes de la casa de Saboya.
• Basílica de María Auxiliadora — Construyida por san Xuan Bosco. Caltiénense los restos del fundador de los salesianos, y de la Madre María Mazzarello, cofundadora con Don Bosco del Institutu de les Fíes de María Auxiliadora.

Equipu !Deporte !Competición	Estadiu !Creación
Juventus de Turín	Fútbol	Serie A	Juventus Stadium	1897
Torino Football Club	Fútbol	Serie A	Stadio Grande Torino	1906

En febreru de 2006 tuvo llugar en Turín la XX edición de los Xuegos Olímpicos d'Iviernu. Estos xuegos fueron una gran ocasión pal desenvolvimientu urbanísticu de tola provincia y dieron enorme visibilidá internacional tanto a la ciudá como a los valles onde tuvieron llugar les pruebes más importantes. Les competiciones, n'efeutu, realizáronse en parte en Turín y en parte en delles municipalidaes de los valles y montes circundantes ente'l 10 y el 26 de febreru de 2006. La Villa olímpica, allugada nel área antigua de Turín, agospió a más de 2.600 persones ente atletes, téunicos y delegaciones oficiales. Les entregues de premios tuvieron llugar na Piazza Castello, que pa la ocasión foi rebautizada como «La plaza de les medayes».

 

Turín ye conocida pola producción metalmecánica debida a la FIAT (fundada en 1899) y pola producción d'una chocolatina de cacáu y ablana denomada gianduiotto. Amás de FIAT, vio nacer la compañía telefónica SIP, dempués convertida en Telecom Italia, Seat Pagine Gialle, EIAR que dempués se convertiría na RAI, Lavazza, Martini, Lancia y bancos como'l Istituto Bancariu Sanpaolo. Foi la primer patria del cine italianu y dende va dalgún tiempu ye apreciada como llocalización pa la producción de películes.

Según el censo de 2008, los estranxeros residentes en Turín son el 13% de la población.

•   Rumanía 47.675
•   Marruecos 17.532
•   Perú 7.041
•   Albania 5.371
•   China 4.441
•   Exiptu 3.291
•   Moldavia 2.951
•   Filipines 2.713
•   Níxer 2.645
•   Brasil 1.804
•   Tunicia 1.604
•   Ecuador 1.345
•   Senegal 1.312
•   Francia 1.171
•   España 656
•   Ucraína 637
•   Bangladex 592

	Aeropuertu !Códigu IATA	Códigu OACI
	Aeropuertu de Turín-Caselle	TRN	LIMF

Conexones viales

Turín ye un importante noyu nel que converxen cinco conexones viales principales:

• A4 Turín–Milán–Trieste
• A5 Turín–Ivrea–Aosta–Courmayeur
• A6 Turín–Savona
• A21 Turín–Piacenza–Brescia
• A32 Turín–Bardonecchia–Túnel del Frejus

Conexones ferroviaries

Turín ye un importante nodo ferroviariu coles siguientes estaciones principales:

• Porta Nuova (estación principal, la más importante estación llocal y la tercera nacional por númberu de pasaxeros)
• Porta Susa y Lingotto (importantes estaciones pa viaxeros de camín)
• Orbassano (Estación principal de mercancíes)

 

Les llinies principales que salen de Turín, van escontra Xénova (vía Asti y Alessandria), escontra Milán (vía Novara y Vercelli) y escontra Francia (vía Modane y el Túnel del Fréjus). Hai llinies menores escontra Aosta, Cuneo, Savona, Pinerolo, Chieri, Llanzo Torinese y Rivarolo Canavese.

Otres estaciones son Turín-Dora y Turín-Stura.

Tresportes urbanos

Les llinies de tresportes urbanes tán constituyíes por tranvíes y autobuses. El 4 de febreru de 2006 inauguróse la llinia 1 del Metro, que ta basada nel sistema VAL. D'esta miente, Turín convertir na primer ciudá d'Italia n'enllantar esti sistema innovador, yá n'usu en delles ciudaes franceses (Lille, Toulouse y Rennes). Trátase d'un ferrocarril metropolitanu constituyíu por vehículos llixeros totalmente automatizados que nun riquir conductor.

Estadístiques de Tresporte Públicu

Acordies con el reporte realizáu por Moovit en Julio de 2017, el permediu de tiempu que les persones pasen en tresporte públicu en Turín, por casu dende y escontra el trabayu, nun día de la selmana ye de 65 min., ente que el 14.% de les persones pasen más de 2 hores tolos díes. El permediu de tiempu que les persones esperen nuna parada o estación ye de 14 min., ente que el 19% de les persones esperen más de 20 minutos acaldía. Alloñar permediu que la xente suel percorrer nun solu viaxe ye de 5.9 km., ente que el 9% viaxa por más de 12 km nuna sola direición.

Bandes musicales orixinaries de Turín

• Subsonica: Grupu de rock
• Eiffel 65: grupu de música electrónica
• The Frozen Autumn: Grupu de música gótica Darkwave
• Statuto: Grupu de música mod de ska

Turín ta hermanada coles siguientes ciudaes:

Predecesor: nun hai	Universiadas 1959	Socesor:   Porto Alegre
Predecesor:   Montreal	Capital Mundial del Llibru 2006	Socesor:   Bogotá
Predecesor:   Salt Lake City	Ciudad Olímpica 2006	Socesor:   Vancouver

•   Wiki Commons tien conteníu multimedia tocante a Turín.
• Turismotorino
• Guía turística de Turín
• Politéunicu de Turín
• Universidá de Turín