Sieglu Xii: Sieglu

C. (sieglu docenu dempués de Cristu) o sieglu XII EC (sieglu decimosegundu de la era común) empezó'l 1 de xineru de 1101 y terminó'l 31 d'avientu de 1200.

Nel sieglu XII la relixón foi la exa sobre'l que xiraron los acontecimientos más importantes n'Europa. Tuvieron llugar la Segunda Cruzada, la Tercer Cruzada. La segunda de les cruzaes foi un fracasu y la tercera tuvo un relativu ésitu al tomar so poder cruciáu les ciudaes de San Juan d'Acre o Jaffa y la islla de Xipre, la tercera destaca tamién por ser l'enfrentamientu de dos de los mayores xenios militares de la Edá Media, Ricardu I, conocíu como Ricardo Corazón de Lleón y Saladín, gran caudiellu sarracenu, la paz llegó en 1192, cuando Ricardo y Saladino apautaron que Xerusalén siguiría baxu control musulmán anque se dexaría'l llibre accesu de pelegrinos cristianos.

Guerres y política

• 1102: el rei Colomán d'Hungría unifica los países de Hungría y Croacia na denomada Corona de San Esteban.
• 1108: pol Tratáu de Devol, Antioquía convertir nun estáu vasallu del Imperiu bizantín.
• 1109: Beltrán de Tolosa prinda'l Condáu de Trípoli.
• 1111: el rei Enrique V marcha a Roma onde ye coronáu emperador pol papa.
• 1113: el rei Suryavarman II de Camboya espande'l Imperiu jemer y restablez les rellaciones diplomátiques con China.
• 1118: el rei Alfonsu I d'Aragón, llamáu'l Batallador, reconquista la ciudá y reinu taifa de Zaragoza a los invasores musulmanes establecíos na Península Ibérica.
• 1118: el caballeru francés Hugo de Payns (Champaña-Ardenas), que participara na Primer Cruzada (1096-1099) na que se lliberar Xerusalén, funda xunto con otros ocho caballeros la Orde del Temple, orde relixosa que la so finalidá yera la custodia de los Pelegrinos y guardar de los peligrosos caminos que conducíen a los llugares de Pelegrinación. Denominar Orde de los Probes Soldaos de Cristu.
• 1120: el fíu d'Enrique I d'Inglaterra fina nun accidente naval, creando una crisis de socesión pola corona d'Inglaterra.
• 1122: na batalla de Beroia, l'emperador Xuan II Comneno entartalla a los pechenegos y estos queden borraos del mapa.
• 1122: el rei David IV llibera Tblisi de manes de los selyúcides.
• 1125: los cruzaos ganen a los selyúcides na batalla de Azaz.
• 1127: la dinastía Song de China pierde'l control del norte de Manchuria en favor del pueblu Yunchen.
• 1130: Rogelio II ye coronáu rei de Sicilia.
• 1135: el rei Alfonsu VII de Llión faise coronar Imperator totius Hispaniae (Emperador de toa España).
• 1139: los portugueses ganen a los almorávides na batalla de Ourique.
• 1141: acaba'l conflictu ente la dinastía Jin y la dinastía Song.
• 1143: el Tratáu de Zamora, robláu por Alfonsu I de Portugal y Alfonsu VII de Llión, reconoz la independencia de Portugal.
• 1145-1148: produzse la Segunda Cruzada.
• 1151: róblase'l Tratáu de Tudilén, ente'l rei Alfonsu VII de Llión y Ramón Berenguer IV de Barcelona.
• 1153: por aciu el Tratáu de Wallingford, el rei Esteban d'Inglaterra reconoz al fíu de la so esposa, Enrique d'Anjou y nomar el so herederu.
• 1154: ye coronáu rei Enrique II d'Inglaterra, empecípiase la dinastía Plantagenet.
• 1158: róblase'l Tratáu de Sahagún ente los reis Fernandu II de Llión y Sancho III de Castiella.
• 1162: Gengis Kan (Temujin) funda'l Imperiu mongol.
• 1169: los normandos invaden Irlanda.
• 1170:róblase'l Tratáu de Sahagún ente los reis Alfonsu VIII de Castiella y Alfonsu II d'Aragón.
• 1171: Saladín depon al últimu califa fatimí, empecipiando la dinastía ayubí
• 1176: los selyúcides ganen a los bizantinos na batalla de Miriocéfalo.
• 1177: róblase la Paz de Venecia ente'l papáu y el rei Federico I Barbarroja.
• 1179: róblase'l Tratáu de Cazola ente los reis Alfonsu II d'Aragón y Alfonsu VIII de Castiella.
• 1180-1185: prodúcense les Guerres Genpei en Xapón.
• 1182: prodúcense revueltes en Constantinopla qu'acaben nuna masacre de llatinos, proclamar a Andrónico I Comneno coemperador.
• 1183: establezse la Paz de Constanza ente l'emperador alemán Federico I Barbarroja y la Lliga Lombarda.
• 1185: l'emperador bizantín Andrónico I Comneno ye brutalmente executáu, siendo asocedíu por Isaac II Ángelo, dando fin a la dinastía Comneno.
• 1187: Saladín derrota de manera decisiva a los cruzaos na batalla de Hattin.
• 1188: Alfonsu IX de Llión convoca les Cortes de Llión colos representantes de les ciudaes. Considerándose'l testimoniu documental más antiguu del parllamentarismu européu.
• 1189-1192: españa la Tercer Cruzada, nun nuevu intentu de los reinos cristianos de recuperar Tierra Santa de manes de los musulmanes.
• 1191: Ricardo Corazón de Lleón vence a Saladín na batalla d'Arsuf.
• 1192: Conrado de Montferrato ye escoyíu rei de Xerusalén, solo pa ser asesináu pocos díes dempués.
• 1192: los cruzaos del rei Ricardu I tomen la ciudá de Jaffa.
• 1192: róblase'l Tratáu de Ramla ente Ricardo y Saladín, Xerusalén permanez baxu control musulmán pero déxase l'accesu a pelegrinos cristianos.
• 1200: colapsa la cultura tolteca.

Desastres

• 1138: produzse un terremotu na ciudá d'Alepo qu'afara'l norte de Siria.

Relixón

• 1103: el rei David IV de Xeorxa convoca un conceyu pa entamar la Ilesia ortodoxa y apostólica xeorxana.
• 1113-1150: remata la construcción del templu d'Angkor Wat na moderna Camboya.
• 1122: entámase'l Concordatu de Worms onde l'emperador Enrique V y el papa Calixto II roblen un alcuerdu qu'acaba cola Querella de les invistidures.
• 1130-1138: produzse una cisma papal, ente'l papa Inocencio II contra l'antipapa Anacletu II.
• 1139: celébrase'l Segundu Conceyu de Laterano pa tratar la cisma de l'antipapa Anacletu II.
• 1193: el papa Inocenciu III convida al rei Kaloyan de Bulgaria a xunise a la Ilesia católica.

Cultura

 

• 1104: empezar a construyir el Arsenal de Venecia.
• 1106: rematar la construcción del monesteriu de Gelati, en Xeorxa.
• 1142-1143: Robert de Ketton traduz el Corán del árabe al llatín nel norte de la península ibérica.
• 1119: fúndase la Orde de los Caballeros Templarios.
• 1185: fúndase la escuela-catedral de Lund, en Suecia, la escuela más antigua del norte d'Europa.

 

 

• Adriano IV (1100-1159): papa de Roma, únicu papa de la historia d'orixe inglés.
• Alfonsu I de Portugal (1109-1185): primer rei de Portugal.
• Alfonsu VII de Llión (1105-1157): Imperator totius Hispaniae (Emperador de toa España).
• Andrónico I Comneno (1118-1185): últimu emperador bizantín de la dinastía Comneno.
• Arturo I de Bretaña (1187-1203): duque de Bretaña y pretendiente al tronu d'Inglaterra.
• Averroes (1126-1198): médicu y filósofu andalusí.
• Balduino I de Xerusalén (?-1118): caudiellu de la Primer Cruzada y primer rei de Xerusalén.
• Balduino IV de Xerusalén (1161-1185): rei de Xerusalén, moteyáu «El Malatu».
• Bernardo de Clairvaux (1090-1153): monxu cisterciense francés.
• Bhaskara II (1114-1185): matemáticu y astrónomu hindú.
• Calixto II (1050-1124): papa de Roma, convocó'l Primer Conceyu de Laterano.
• Colomán d'Hungría (1070-1116): rei de Hungría y Croacia.
• David I d'Escocia (1083-1153): santu y rei d'Escocia.
• David IV de Xeorxa (1073-1125): rei de Xeorxa, espulsó a los turcos selyúcides del so país.
• Elredo de Rieval (1110-1167): teólogu y escritor inglés, monxu cisterciense.
• Enrique I d'Inglaterra (1068/1069-1135): rei d'Inglaterra, fíu de Guillermo'l Conquistador.
• Enrique II d'Inglaterra (1133-1189): rei d'Inglaterra y primer rei de la dinastía Plantagenet.
• Esteban Nemanja (1113-1199): gobernador de Serbia, fundador de la dinastía Nemanjić.
• Eustacio de Tesalónica (1110-1198): santu y escritor, arzobispu de Tesalónica.
• Federico I Barbarroja (1122-1190): emperador del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu.
• Felipe Augusto (1165-1223): rei de Francia.
• Félix de Valois (1127-1212): santu y fundador de la orde de la Santísima Trinidá.
• Francisco de Asís (1182-1226): santu, fundador de la orde de los franciscanos.
• Gengis Kan (1162-1227): fundador del Imperiu mongol.
• Guillermu I d'Escocia (1142/1143-1214): rei d'Escocia, segundu reináu más llargu d'Escocia.
• Hildegarda de Bingen (1098-1179): abadesa, mística, médica, profesora y escritora alemana.
• Inocencio III (1161-1216): papa de Roma, convocó'l Cuartu Conceyu de Laterano.
• Isaac II Ángelo (1156-1204): emperador bizantín, fundador de la dinastía de los Ánxeles.
• Xuan II Comneno (1087-1143): emperador bizantín, consideráu'l meyor emperador de la dinastía Comneno.
• Juan de Matu (1150-1213): santu francés, co-fundador de la Orde Trinitaria.
• Kaloyan de Bulgaria (1168/1169-1207): rei de Bulgaria.
• Leonor d'Aquitania (1122-1204): duquesa d'Aquitania, reina consorte de Francia ya Inglaterra.
• Lluis VII de Francia (1120-1180): rei de Francia, padre de Felipe Augusto.
• Maimónides (1135-1204): médicu, filósofu y teólogu hebréu d'orixe andalusí.
• Minamoto no Yoritomo (1147-1199): fundador del shogunato Kamakura.
• Omar Jayam (1048-1131): matemáticu, poeta y astrónomu persa.
• Pedro Abelardo (1079-1142): filósofu francés.
• Pedro Nolasco (1189-1245): flaire español, fundador de la Orde de la Mercé.
• Raimundo de Fitero (?-1163): santu, fundador de la Orde de Calatrava.
• Ricardu I d'Inglaterra (1157-1199): rei d'Inglaterra. Conocíu col llamatu de Ricardo Corazón de Lleón.
• Roberto II de Normandía (1051/1054-1134): duque de Normandía y pretendiente al tronu d'Inglaterra.
• Rogelio II de Sicilia (1095-1154): rei de Sicilia y duque de Apulia.
• Saladín (1138-1193): sultán d'Exiptu y Siria, famosu por lluchar contra los cruzaos.
• Sava de Serbia (1175/1176-1235/1236): santu y primer arzobispu de Serbia.
• Suryavarman II (?-1145/1150): rei del Imperiu jemer, so'l so reináu construyó'l templu d'Angkor Wat.
• Tomás Becket (1118-1170): santu y mártir, arzobispu de Canterbury.
• Urraca I de Llión (1081-1126): primer reina titular de la Historia d'España.
• Valdemar I el Grande (1131-1182): rei de Dinamarca.
• Vladímir II Monómaco (1053-1125): príncipe de Kiev.
• Zhu Xi (1130-1200): eruditu y filósofu chinu.

• Revolución - p'afondar nos cambeos sociales d'Europa

•   Wiki Commons acueye conteníu multimedia sobre Sieglu XII.