Süryaniler (Süryanice: ܣܘܪܝܝܐ, Suryoye), Mezopotamyalı Sâmî kökenli bir etnik gruptur.
Baskın bir diaspora nüfusuna sahip olan halk, ikamet ettikleri ülkelerdeki birincil dillerin yanı sıra Neo-Aramice veya Süryanice konuşur. Bazen kendilerini ''Asurlu", "Arami" veya "Keldânî" olarak isimlendirirler ve tarihlerini Dünya'nın en eski medeniyetlerinden biri olarak görülen Asur İmparatorluğu'na ve Kuzey Levant'daki Aramilere dayandırırlar. Süryaniler, İngilizcede de Asurlular ile aynı anlamı taşıyan kelimeyle ifade edilmektedir (İngilizce: Assyrians).
 | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
ort. 2-5 milyon  | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Suriye | 200.000-877.000 (Suriye İç Savaşı öncesi) |
 Irak | 150.000-202.000 |
 Birleşik Devletler | 110.807-600.000 |
 Ürdün | 44.000-150.000 |
 İsveç | 150.000 |
 Almanya | 70.000-100.000 |
 Avustralya | 24.505-60.000 |
 Lübnan | 39.000 |
 Türkiye | 25.000 |
 Hollanda | 20.000 |
 Fransa | 16.000 |
 İran | 7.000-17.000 |
 Belçika | 15.000 |
 Rusya | 14.000 |
 Kanada | 10.810 |
 Danimarka | 10.000 |
 İsviçre | 9.500–10.000 |
 Yunanistan | 6.000 |
 Birleşik Krallık | 3.000-4.000 |
 Gürcistan | 3.299 |
 Ukrayna | 3.143 |
 İtalya | 3.000 |
 Ermenistan | 2.769 |
 Yeni Zelanda | 1.683 |
 Azerbaycan | 1.500 |
 İsrail | 1.000-5.000 |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Araplar, Yahudiler ve Sâbiîler | |
Süryaniler çoğunlukla Hristiyan olup Doğu ve Batı Süryani Ritine bağlıdır. TDV İslâm Ansiklopedisi'ne göre aynı halkın monofizit inancına sahip olanlarına Süryânî, Nestorius’un görüşlerini kabul edenlere Nestûrî veya Âsûrî, Nestûrî olup sonrasında Roma Katolik Kilisesi’ne bağlananlara da Keldânî denilmektedir. M.S. 37-43 yılları arasında elçilerin lideri Mor Petrus tarafından Antakya’da kurulmuş ve kısa zamanda bütün Orta Doğu'ya bu inancı müjdelemiştir.Kilisenin ve bâzı mensuplarının kullandığı dil, İsa’nın da konuştuğu Süryanicedir (Aramice). Kilise, patriklik merkezini birçok kez değiştirmek zorunda kalmıştır. Patriklik merkezi 1963 yılından beri Suriye’nin başkenti Şam’da bulunmaktadır. İlk patrik olan Mor Petrus’tan günümüze kadar 122 patriğin başkanlık ettiği kiliseye şu anda 123. patrik olan Moran Mor İğnatiyos Efrem II başkanlık etmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Günümüzde Dünya'da 3 milyonu aşkın Süryani bulunmaktadır. 3,5 milyonu Hindistan’da olmak üzere yaklaşık 5,5 milyon Süryani Ortodoks'un dinî liderliğini Patrik Moran Mor İğnatiyos I. Zekka Iwas ve ona bağlı olup Hindistan’da bulunan Doğu Mafiryanı Mor Baseliyos I. Toma ve 40 metropolit yapmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Hristiyanlık öncesi Süryânîler putperest olup kökenleri Aramilerdir. Aramiler, Süryânî ismini Hristiyanlığı kabullerinden sonra kendilerini putperest ırkdaşlarından ayırmak için kullanmışlardır. Tarihî kayıtlar, Aramilerin M.Ö. 14. yüzyılda Suriye’nin doğusunda görünmeye başladıklarını yazar. Aramileri, Sâmî kavimlerin bir kolu sayıp Mezopotamya’ya Arap Yarımadası’ndan geldiklerini tahmin edenler varsa da, bunların Mezopotamya’nın kuzeyindeki dağlık bölgelerin halkı olduğunu ileri sürenler de vardır.
Tarihî Süryânî anavatanını oluşturan bölgeler, günümüzde Kuzey Irak, Güneydoğu Türkiye ve Kuzeydoğu Suriye'nin parçalarıdır. Çoğu Süryani, geçtiğimiz yüzyıldan bugüne Kuzey Amerika, Levant, Avustralya, Avrupa, Rusya ve Kafkaslar dahil olmak üzere Dünya'nın diğer bölgelerine göç etmiştir. Diyarbakır Katliamları, Ermeni Kırımı ve Rum Kırımı ile eş zamanlı olarak Osmanlı İmparatorluğu ve müttefik Kürt aşiretleri tarafından I. Dünya Savaşı sırasında gerçekleştirilmiş Süryani Katliamı, 1933'te Irak'taki Simele Katliamı, 1979 İran Devrimi, Irak ve Suriye'deki Arap milliyetçisi Baasçı politikalar, IŞİD'in yükselişi ve Ninova Ovaları'nın çoğunu ele geçirmesi gibi olaylar bu göçü tetiklemiştir.[daha iyi kaynak gerekli]
2003 yılında başlayan Irak Savaşı ve 2011'de başlayan Suriye İç Savaşı sırasında İslâmî ekstremist grupların altında görülen baskıdan ötürü geleneksel olarak yaşadıkları bölgelerdeki Süryânî nüfûsu önemli ölçüde azalmıştır. Birleşmiş Milletler verilerine göre Irak'ın işgalinden bu yana Irak'tan kaçtığı bildirilen bir milyondan fazla Iraklının yaklaşık %40'ının Süryânî olduğu tespit edilmiştir.[daha iyi kaynak gerekli]
Suriye'nin kuzey bölgelerinde Suriye İç Savaşı sırasında IŞİD'e karşı bâzı Süryanı gruplar, Suriye Demokratik Güçleri ile Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi altında savaşmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Bugün, Tur Abdin bölgesinde yalnızca 3.500 civarında insan Süryanice konuşmaktadır. Bununla birlikte, Avrupa diasporasında 250.000'den fazla kişi Süryaniceye "ana dili" demektedir. Yeni Aramice olarak da isimlendirilen Süryanice, Süryânî kiliselerinde kullanılan âyin dili olan Klâsik Süryânîce (kṯobonoyo) lehçesi değildir. Neo-Aramî dilleri arasında Süryânîce Doğu Neo-Aramicesi olarak sınıflandırılır. Bu grup Yahudi ve diğer Irak ve İran'ın Hristiyan Neo-Aramice lehçelerini içerir.
Süryaniler ağırlıklı olarak Hristiyandır ve çoğunlukla Doğu ve Batı Süryani Ritine bağlı kalmaktadırlar. Doğu Süryânî Ritini oluşturan kiliseler arasında Doğu Süryani Kilisesi (Nestûrî Kilisesi), Keldani Katolik Kilisesi ve Kadim Doğu Kilisesi bulunurken Batı Süryani Riti Süryani Ortodoks Kilisesi ve Süryani Katolik Kilisesi'nde gözlemlenir. Her iki rit de âyin ve litürji dili olarak Klâsik Süryaniceyi kullanır.[kaynak belirtilmeli]
Türkiye’de büyük çoğunluğu İstanbul’da ikamet eden 20.000’i aşkın Süryânî olup İstanbul dışında Mardin, Mersin, Diyarbakır, Adıyaman, Elazığ, Ankara, İzmir, Malatya, Şanlıurfa, Gaziantep, Antakya, Antalya ve Adana’da yaşamaktadır. Ankara ve İzmir’i de içeren, 2002 yılında Mersin, Adıyaman, Şanlıurfa, Malatya, Gaziantep, Elazığ ve Adana yörelerinin de bağlandığı İstanbul Abraşiyesi Metropolit Mor Filüksinos Yusuf Çetin’in başkanlığında bir horiepiskopos, beş papaz ve iki rahibin ruhânî liderliğinde, vakıf yönetim kurulu ile aktif olarak varlığını sürdürmektedir. Süryani Kadim Kilisesi'inde patriğe bağlı 20 Metropolit bulunmaktadır. Bunların dördü Türkiye'dedir.
Türkiye’de 20.000'i aşkın Süryani’nin 15.000'i İstanbul’da yaşamaktadır.[daha iyi kaynak gerekli] Süryanilerin İstanbul'a gelmesi yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. Özellikle Bizans İmparatoru Konstantin’in annesi Heleni, İmparator I. Justinianus’un eşi Theodora ve İstanbul’un ilk metropoliti Altın ağızlı Mor Yuhanna (Yuhanna Chrisostom), İstanbul tarihinde iz bırakan Süryanilerden sadece birkaçıdır.
Günümüz İstanbul Süryani Abraşiyesi, 1950'lerde başlayarak 1980'lerde hız kazanan Doğu ve Güneydoğu Anadolu’dan göç ile oluşmaya başlamıştır. 19. yüzyılda Patrik IV. Petrus tarafından kurulup Tarlabaşı’da bulunan Meryemana Kilisesi daha sonra 1950’li yıllarda ihtiyaç sebebiyle zamanın Mardin Metropoliti Mor Filüksinos Yuhanna Dolabani’nin başkanlığında genişletilir. Daha sonra Mardin’de Metropolit Yuhanna Dolabani’nin vefatından sonra Horiepiskoposlar tarafından ruhânî liderliğinin yapıldığı İstanbul Süryani Ortodoks Kilisesi, 1986 yılında Moran Mor İğnatiyos Zeka Iwas tarafından Şam'daki patrikhanede bir törenle Mor Filüksinos Yusuf Çetin'i İstanbul Abraşiyesi Ruhânî Liderliği'ne getirmiştir.
1924 yılında Süryani askerler tarafından Irak Türkmenlerini hedef alan ve Levi Baskını olarak bilinen katliamda 100 kadar Türkmen yaşamını yitirmiştir. 11 Ağustos 1933'teki Simele Katliamı'nda ise çok sayıda Süryani ölmüştür. Katliam, Irak Krallığı silahlı kuvvetleri desteğinde Kürt ve Arap aşiretlerinin yaptığı sistematik katliamlar silsilesi olup "Simele Katliamı" terimi yalnızca Simele kasabasındaki katliamı değil, Kuzey Irak'ta Duhok ve Nineve (Musul) illerindeki 63 Süryani köyünde yapılan katliamları belirtir. 600 ilâ 3000 Süryaninin katledildiği bu katliam, Lemkin tarafından "soykırım" olarak nitelenir (İngilizce: genocide). Yahudi kökenli Polonyalı avukat Raphael Lemkin tarafından ilk kez 1944'te kullanılan «soykırım» terimi, Ermeni Kırımı, Holokost ve Simele Katliamı'ndan esinlenilerek oluşturulmuştur. Avustralya'nın Sidney şehrinde 2010 yılında açılan bir anıtın levhasında “Bu anıt, 1914-1918 yılları arasında, Birinci Dünya Savaşı sırasında gerçekleştirilen Âsûrî Kırımı ve 1933’te gerçekleştirilen Simele Katliamı kurbanları anısına dikilmiştir” şeklinde bir ibare yer almaktadır.
Süryaniler tarafından çeşitli bayraklar kullanılmaktadır. 1968'de George Bit Atanus tarafından tasarlanmış, 1971 yılında ise Süryani organizasyonlarca kabul edilmiş Asur bayrağı, beyaz bir arka plana sahiptir. Bayrağın orta kısmında altın renkli bir daire, bu dairenin etrafında ise dört köşeli açık mavi renkli bir yıldız bulunur. Bu yıldızın dört tarafından mavi, beyaz ve kırmızı renklerden oluşan dalgalı şeritler çıkar. Bayrağın orta üst kısmında, dalgalı şeritlerin arasında Âsur tanrısı Aşur'un simgesi yer alır. Altın daire Güneş'i, Âsur yıldızı ülkeyi, üç dalgalı şerit halkın yaşadığı bölgede yer alan Dicle, Fırat ve Büyük Zap'ı simgelemektedir. Aşur'un simgesi ise eski Asurlulara atfen yerleştirilmiştir.
Aramî kimliğini benimseyen Süryaniler tarafından kırmızı arka plan üzerinde kanatlı bir Güneş diskinin yer aldığı Arami-Süryani bayrağı kullanılır. Bu bayrak, 1980 yılında İsveç'deki Aramî kimliğine sahip Süryaniler tarafından oluşturulmuş olup bu grubun kökenlerini dayandırdığı tarihî Aramî halkına atıfta bulunmaktadır. Kanatlı Güneş diski sembolu, Gılgamış'ın iki adet boğa adamın ortasında yer aldığı ve bu boğa adamların bir kanatlı Güneş diski taşıdığı rölyeften esinlenerek oluşturulmuştur.[kaynak belirtilmeli]
Keldaniler de kendilerine özel bir bayrak benimsemişlerdir. 1999 yılında tescillenmiş bu bayrak, sağ ve sol kısımlarında Dicle ve Fırat'ı temsil eden iki mavi şerit, ortasında Babil'in yasa ve adalet simgesi olarak benimsenmiş sekiz köşeli yıldız ile bu yıldızın üzerinde Bâbillerin ve Keldanilerin matematik ve astronomiye katkılarına atfen yerleştirilmiş sarı Güneş ve mavi Ay sembollerini ihtiva eder.[birincil olmayan kaynak gerekli]
1920 yılında pembe, beyaz ve kırmızı üç adet renkli şeritten oluşan ve en üst pembe şeridin sol kısmında üç yıldız içeren bir bayrak, Süryanileri temsilen kullanılmıştır. Bu bayrak, Türkiye'de yer alan Tur Abdin'deki Ortodoks Süryani topluluğunca oluşturulmuştur. Bayraktaki üç yıldız, Süryanilerin bağlı olduğu üç büyük mezhebi sembolize etmiştir. Bu bayrak, Bit Atanus'un tasarımının kabulü ile kullanımdan kalkmıştır. 1959-1963 yılları arasında Irak bayrağı, ülkedeki Süryani azınlığa atfen ortasında kırmızı bir İştar Yıldızı barındırıyordu.
Suriye Demokratik Güçleri tarafından Kuzey Suriye'de kontrol edilen bölgelerde Süryanileri temsil etmesi için Süryani Birlik Partisi ile Süryani Askerî Konseyi tarafından yukarıdan aşağıya mavi, sarı ve kırmızı olmak üzere üç renkten oluşan bir bayrak kullanımdadır.[kaynak belirtilmeli]
.svg)
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article Süryaniler, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
