12 Hayvanlı Takvim, Asya'da, özellikle Çinliler ve Türk halkları tarafından yaygın olarak kullanılmış bir takvim.
Ayrıca Japonlar, Koreliler, Vietnamlılar, Moğollar ve Mançular da değişik hallerini kullanmışlardır.
Çince'de 地支 (Dìzhī) olarak bilinir. 12 hayvan ile sembolize edilir. 12 hayvanın her birine bir "Dünyevi dallar" numarası atanır, böylece dünyevi dallar Çin burçlarına karşılık gelir. Çinli gök bilimciler "Suìxīng" (歲星 - Jüpiter) gezegeninin yörüngesini takip etmek için göksel daireyi 12 bölüme ayırdılar. Daha sonra Suixing'in yörüngesi 12 yıla yuvarlandı (11.86'dan). Dünyevi Dallar günümüzde geleneksel Çin takviminin güncel versiyonunda ve Taoizm'de "Göksel kökler" ile birlikte kullanılmaktadır.
Yönler Avrupa kültürünün aksine 4'e değil 12'ye ayrılmıştır. Çinli denizciler ve gök bilimciler tarafından bu sistem kullanılmıştır. Zhèng Hé gibi deneyimli denizciler 48 bölümlü bir pusula tercih ettiler.
Aynı zamanda bir kardinal puan sistemi olarak da kullanılmıştır.
Çin mitolojisine göre hangi hayvanın adının hangi sıraya koyulacağını göklerde yaşayan imparator Yu-Di hayvanlar arasında bir yarışma yaparak belirlemiştir.
Bu takvimde her hayvan bir yılı gösterir. Örneğin; “Pars Yılı” gibi. Her yılın o hayvanın özelliklerine göre şekillendiğine inanılır. Örneğin Maymun yılında eğlence ve hilenin artacağı inanışı vardır. Çağ adı verilen (ÇAĞ: 12x5=60 yıl) şeklindeki dönemler halinde ilerler ve bu rakam ortalama insan ömrüdür. 12 Hayvanlı Türk Takvimi Mete Han’ın tahta çıkış tarihi olan MÖ 209’da başlar.
Bazı Türk boylarındaki ve bu boylara yakın olan farklı milletlerdeki kullanımları şu biçimdedir.
| No | Hayvan | Diğer Söyleyişler | Eski Türkçe | Farklı Kaynaklarda | Çince | Telafuz | Anlam | Hakas Takvimi | Yön | Özellikleri |
| 1 | Sıçan | Sıçgan, Sıçkan, Çıçgan | Sïčɣan, Küskü | Küsgü | 子 | zǐ | Fare | Küske ("sıçan") | 0° Kuzey | Hareket, sezgi. |
| 2 | Ud | Ut, Uy | Ud | Buğa, Buga, Boğa | 丑 | chǒu | Öküz | İnek, İneh ("sığır") | Sakinlik, akıl, bilinç. | |
| 3 | Bars | Barıs, Pars | Bars | 寅 | yín | Pars | Tülgü ("tilki") | Atılganlık, kavga. | ||
| 4 | Tavışgan | Tavışkan, Tovışgan | Tawïšɣan | Koyan, Koban | 卯 | mǎo | Tavşan | Hozan ("tavşan") | 90° Doğu | Merhamet, korkaklık. |
| 5 | Lu | Luy, Ulu, Uluğ | Luu | Bal, Balıg, Balık | 辰 | chén | Ejderha | Kileski ("ejder") | Talih, zenginlik. | |
| 6 | Yılan | Çılan, Cılan, Zılan | Yïlan | 巳 | sì | Yılan | Çılan ("yılan") | Saygı, hürmet, korku. | ||
| 7 | Yunt | Yund, Yont, Yond | Yunt | Yılkı | 午 | wǔ | At | Çilgi, Çılgı ("at") | 180° Güney | Acele, telaş, sürat. |
| 8 | Koy | Hoy, Honın, Konın | Qoyn | Koç, Koçkar, Huç | 未 | wèi | Koyun | Hoy ("koyun") | Sevgi, dürüstlük, çokluk. | |
| 9 | Biçin | Meçin, Meşin, Piçin | Bičin | 申 | shēn | Maymun | Kizi ("kişi") | Eğlence, kurnazlık. | ||
| 10 | Tabuk | Tagaku, Toguk, Toğ, Takık | Taqïqu | 酉 | yǒu | Tavuk | Tanah ("tavuk") | 270° Batı | İsyan, cimrilik. | |
| 11 | İt | İyt, İşt | İt | Köbek, Kübek, Köpek | 戌 | xū | Köpek | Dorna, Torna ("turna") | Sadakat, hissiyat. | |
| 12 | Tonguz | Tonuz | Toŋuz, Laɣzïn | 亥 | hài | Domuz | Öski ("keçi") | Karmaşa ve sükunet. |
Kazaklar bu takvim sistemine "Müşel" (Kazakça: Мүшел) adı verirler.
Yakutlar (Sahalar) ise 12'li düzene dayalı yıl takvimi kullanmakla birlikte, hayvanların yerine tanrıların adlarını kullanmışlardır.
1. Cöhögöy, 2. Ayısıt, 3. İyehsit, 4. Ayığ 5. Buğor, 6. Cahın 7. Suğorun, 8. Hotoy, 9. Bayanay, 10. Sehen, 11. Tanha 12. Otun
Oşlak Ay (veya Aşlak Ay) - Özellikle Avrasya göçebe halklarının ve Türklerin şaman takviminde birinci aydır. Uluğ Kün (Ulu Gün) yani Nevruz kutlamalarıyla birlikte yani 21 Mart'ta başlar. Bu bahar şenliği kurban ayinleri, kutlamalar ve geleneksel eğlenceler ile gerçekleştirilir ve günümüzde de varlığını sürdürmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Son Ay (Azerice "Sonay") - Türk halk kültüründe yılın ilk yarısıdır. Özellikle Azerbaycan folklorunda güz mevsiminin son aylı gecelerine denir. Azerbaycan "ayın düşüncesi"nde (mitolojik anlayışında) Ay ve Güneş sevgilidirler. Onların sevgisi sonsuzdur. Ama onlar hiçbir zaman birbirine kavuşamazlar. Ancak gece ve gündüzün eşitlendiği bu günde bu sonsuz sevdalılar birbirlerinin yüzlerini görebilirler. Ama sonra kavuşamadan yine kaybederler. Azerbaycan köylerinde bu gecede çeşitli oyunlar oynarlar.
| Eski isim | Halk takviminde | Günümüzde | Farsça (D. Anadolu, Azerbaycan) |
|---|---|---|---|
| Oğlak ay | Kök, Kökey, Köklem, Köktem | İlkbahar | Bahar |
| Uluğ Oğlak ay | Yaz, Yay, Cay | Yaz | |
| Uluğ ay | Güz, Güzey, Güzlem, Güzdem | Sonbahar | Payız |
| Kadır Kış ay | Kış, Kıs, Hıs | Kış |
| Karşılığı | Yıl |
|---|---|
| Fare | 2032, 2020, 2008, 1996, 1984, 1972, 1960, 1948, 1936, 1924 |
| Öküz | 2033, 2021, 2009, 1997, 1985, 1973, 1961, 1949, 1937, 1925 |
| Pars | 2034, 2022, 2010, 1998, 1986, 1974, 1962, 1950, 1938, 1926 |
| Tavşan | 2035, 2023, 2011, 1999, 1987, 1975, 1963, 1951, 1939, 1927 |
| Ejderha | 2036, 2024, 2012, 2000, 1988, 1976, 1964, 1952, 1940, 1928 |
| Yılan | 2037, 2025, 2013, 2001, 1989, 1977, 1965, 1953, 1941, 1929 |
| At | 2038, 2026, 2014, 2002, 1990, 1978, 1966, 1954, 1942, 1930 |
| Koyun | 2039, 2027, 2015, 2003, 1991, 1979, 1967, 1955, 1943, 1931 |
| Maymun | 2040, 2028, 2016, 2004, 1992, 1980, 1968, 1956, 1944, 1932 |
| Horoz | 2041, 2029, 2017, 2005, 1993, 1981, 1969, 1957, 1945, 1933 |
| Köpek | 2042, 2030, 2018, 2006, 1994, 1982, 1970, 1958, 1946, 1934 |
| Domuz | 2043, 2031, 2019, 2007, 1995, 1983, 1971, 1959, 1947, 1935 |
| Wiki Commons'ta 12 hayvanlı takvim ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
This article uses material from the Wikipedia Türkçe article 12 hayvanlı takvim, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Aksi belirtilmedikçe içeriğin kullanımı CC BY-SA 4.0 lisansı kapsamında uygundur. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Türkçe (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.
