Maltaca: Malta'nın resmi dili

Latin alfabesi kullanılarak yazılan dilin kökenleri tarihi Sicilya Arapçasına dayanmakta olup, tarih boyunca Latin dilleri ve İngilizceden yoğun ödünçlemeler almıştır. İlk olarak 15. yüzyılda yazılmaya başlanmış dil, 1934'te Malta'nın resmi dili olmuştur.

Maltaca
Malti
Bölge	Güney Avrupa
Etnisite	Maltalılar
Konuşan sayısı	522.000  (2012)
Dil ailesi	Afro-Asya dilleri Sami Maltaca
Yazı sistemi	Latin
Resmî durumu
Resmî dil	Malta  Avrupa Birliği
Dil kodları
ISO 639-1	mt
ISO 639-2	mlt
ISO 639-3	mlt

Maltaca, tarihi bir Arapça formu olan ve Mağrip Arapçasından türemiş Sicilya Arapçası kökenlidir ve Sicilya Emirliği'nde 831-1091 yılları arasında gelişmiştir. Maltacayı oluşturacak dilin Malta'ya Sicilya'dan 10. yüzyılda geldiği düşünülmektedir. Bu sav, modern Maltalıların, Sicilyalılar ve Calabrialılar ile ortak bir kökene dayanmaları ve Levant ile Kuzey Afrika halklarından genetik açıdan düşük oranda etkilenmiş olmaları ile desteklenmektedir.

Malta'nın Normanlar liderliğinde ele geçirilmesi ve yeniden Hristiyanlaşması sonucunda Maltaca, Klasik Arapçadan bağımsız gelişmiş ve zamanla Latinleşmiştir. Norman hakimiyeti sonucunda bölgeden Müslümanlar sürülmesiyle Malta Arapçası izole kalmış ve farklı bir dile evrilmiştir. Sicilya'daki Sicilya Arapçası yerini bir Romen dili olan Sicilyacaya bırakmış olmasına rağmen, Maltaca İtalyanca yanında bir halk dili olarak gelişmeye devam etmiştir.

Dile yapılan ilk atıf 1436 yılında gerçekleşmiş ve Maltaca lingua maltensi olarak adlandırılmıştır. Maltaca ilk belge ise Pietru Caxaro tarafından yazılmış ve 15. yüzyıla tarihlenen Il-Kantilena (Maltaca: Xidew il-Qada) olmaktadır. Maltaca ilk sözlük 16. yüzyılda Maltaca-İtalyanca olmak üzere üretilmiştir, ancak bu eser kaybolmuştur. Maltaca kelimeler listesi, Hieronymus Megiser'in Thesaurus Polyglottus (1603) ve Propugnaculum Europae (1606) eserlerinde yer almıştır, Domenico Magri ise Hierolexicon, sive sacrum dictionarium (1677) eserinde bazı Maltaca sözcüklerin etimolojisini vermiştir.

1934 yılında Malta, İtalyancayı resmî dil statüsünden çıkarmış ve Maltaca ve İngilizceyi yeni resmî dilleri olarak kabul etmiştir.

Maltaca, tüm Sami dilleri gibi Afro-Asyatik dil ailesine mensuptur. Sami dilleri içerisinde ise tarihi bir Arap dili olan Sicilya Arapçasından türemiştir. Bu anlamda soysal açıdan Mağrip Arapçası ile ilişkilidir.

Maltaca, diğer Arapça değişkelerin de olduğu gibi Klasik veya Standart/Fasih Arapça ile iki dillilik ilişkisi göstermez. Bu neden ötürü dil, Arap makrodilini oluşturan 30 değişkeden ayrı olarak sınıflandırılır. Maltacayı ayıran başka bir özellik, dilin morfolojisinin ve söz varlığının başta İtalyanca ve Sicilyaca olmak üzer Latin dillerinden önemli oranda etkilenmiş olmasıdır.

Maltaca söz varlığının yaklaşık üçte birini Arapça kökenli kelimeler oluşturur ve bunlar genellikle günlük hayatta kullanılan temel kelimeleri kapsar. Dilin söz varlığının yaklaşık yarısı Standart İtalyanca ve Sicilyaca kökenlidir, İngilizce ise %6 ile %20'sini oluşturur.

2016'da yürütülmüş bir araştırmaya göre Maltaca konuşurları Tunus Arapçası bir konuşmanın yaklaşık üçte birini anlayabilmektedir. Buna karşılık Tunus Arapçası konuşurları Maltaca bir konuşmanın yaklaşık %40'ını anlamaktadır. Maltaca ve Tunus Arapçası arasındaki karşılıklı anlaşılabilirlik, Tunus Arapçası ve çevresindeki diğer Arapça değişkeleri arasında olandan daha düşüktür.

Roman Dillerinden geçen bazı sözcükler

Sicilya Arapçasından geçen bazı sözcükler

Arapçadan geçen bazı sözcükler

Maltaca, tarihi boyunca sadece Latin alfabesi kullanılarak yazılmıştır ve dilin en eski yazılı kaynağı Geç Orta Çağ'a dayanmaktadır. Dil, hâlâ tamamıyla Latin alfabesi kullanılarak yazılan tek Sami dili olmaktadır. Malta alfabesi 29 harf ve bir digraftan oluşur.

 

Özgür Ansiklopedi Vikipedi'nin Maltaca (mt) sürümü

Kuruluşlar

• (Maltaca) Il-Kunsill Nazzjonali ta' l-Ilsien Malti4 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (Maltaca) L-Akkademja tal-Malti
• (Maltaca) Għaqda tal-Malti - Università

Teknoloji ve Maltaca

• (İngilizce) Enabling the Maltese Language in Windows XP 9 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF)
• (İngilizce) English Maltese Dictionary 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Yazın ve dilbilim

• (Maltaca) The Technical Committee for Literature within the National Council for the Maltese Language25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (Maltaca) Maltese Language in Broadcasting
• (İngilizce) Maltese verbal morphology 15 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF)