Театр

Театр аз қадимтарин намуди санъат ба ҳисоб меравад. Аслан театр дар Юнон тавлид шудааст. Аз таърихи пайдоиши театр. Аксари муҳаққиқон пайдоиши театрро ба Юнон ва айёми бавуҷудоии онро ба давраи классикӣ (V-IV-и пеш аз мелод) мансуб донистаанд. Заминаи тавлиди театрҳои қадимаи юнон ва драма иҷрои ҳар гуна бозиҳои рамзӣ дар ҷашнҳо ба муносибати худо Диониса мебошад. Аз охири асри IV-и то мелод дар Афина ҳар сол фоҷеа, мазҳака ва драмаҳои ҳаҷвӣ ба намоиш гузошта мешуд. Ба ин монанд намоишномаҳо дар қисматҳои дигари Юнон низ баргузор мегардид. Баъдтар чунин баромадҳои театрикунонидашуда ба қисми ҳатмии идҳои давлатӣ бадал гардиданд, ки дар рӯзҳои ид тартиби намоиши онҳо муайян карда мешуд. Намоишномаҳо дар шакли мусобиқа сурат мегирифт ва дар анҷом нақшбозони саҳнаҳои беҳтарин аз ҷониби намояндагони ҳукумат бо туҳфаҳо сарфароз гардонида мешуданд. Дар ин гуна намоишномаҳо қариб тамоми аҳолии шаҳр, яъне, гурӯҳи иҷтимоӣ ширкат меварзид. Ҳатто тамошобинони камбизоат барои ворид шудан ба театр аз ҳукумат маблағ мегирифтанд.

Театри аз ҳама қадимтарини Афина Дианоса мебошад, ки бо сақфи кушода дар нишебии ҷанубу шарқии Антрополя, қалъаи муқаддаси Диониса воқеъ буд. Бинои театр ва ҷои нишасти тамошобинон чубин буд ва дар аввал танҳо рӯзҳои намоиш истифода мешуд. Дар охири асри IV то мелод театри Диониса аз нав бо санг сохта мешавад, ки таи солҳои баъдина тарҳи он борҳо тағйир меёбад. Театри Диониса барои тамоми театрҳои дигари Юнон ҳамчун намуна хидмат мекард. Дар театрҳои антиқа теъдоди зиёди тамошобин, аз ҷумла, дар театри Афинаи Диониса 17 ҳазор нафар ҷой мегирифт. Дар театрҳои Юнони қадим нақши занонро мардон мебозиданд. Дар як намоишнома як актёр якчанд нақшро иҷро мекард. Актёрон ҳангоми иҷрои нақшҳои гуногун лиқобҳои мухталиф мепӯшиданд. Истифода аз лиқобҳои гуногун зарурати дуҷониба дошт. Он, аз як тараф, ҷинсияти нақшҳоро ифода мекард, аз сӯи дигар, қаҳрамони саҳнаро бузургтар нишон медод. Азбаски театрҳо басо калон буданд, ин ҷиҳати лиқобҳо аҳамияти бештаре дошта, кори нақшбозон ва тамошобинонро осон мекард.

Давраи дигари авҷи театр ба Рим иртибот мегирад. Дар театрҳои Рум бо шарофати драматургон Плавт, Трентский, Сенека таҳияи намоишномаҳо ва техникаи театр такомул ёфта, жанри пантомима ба вуҷуд омад. Пантомима калимаи юнонӣ буда, маънои гункакбозиро дорад. Дар ин жанр — намоишномаи театрӣ фикру эҳсосот бо имову ишора ифода меёбад. Дар ин давра дар як қатор кишварҳои Шарқи Наздик: Ҳиндустон, Хитой, Япония, Индонезия намудҳои нави намоишномаҳои театрӣ ба вуҷуд омада, инкишоф ёфтанд.

Оид ба таърихи ташаккул ва инкишофи театр дар Тоҷикистон муҳаққиқ, театршинос Низом Нурҷонов андешаронӣ намуда, онро ба 6 давра ҷудо кардааст, ки инҳоянд:

• Пайдоиши театри шӯравии тоҷик (1919-1929);
• Ташаккули театри касбӣ;
• Рафъи мушкилот ва инкишофи баъдина (1934-1936);
• Бо роҳи реализми сотсиалистӣ (1937-1941);
• Солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-1945);
• Солҳои баъд аз ҷанг.
• Солҳои бунёдкорӣ (1960-1970),
• Давраи бозсозӣ (1970-1990)
• Замони истиқлол (1991- то ҳоло)

Феълан дар Тоҷикистон 16 театри касбӣ ва 26 театри халқӣ фаъолият мекунанд, ки Театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ, Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ, Театри давлатии ҷавонони Тоҷикистон ба номи Маҳмудҷон Воҳидов, Театри давлатии драмаи русии ба номи В.В.Маяковский, Театри мазҳакаи мусиқии шаҳри Хуҷанд ба номи Камоли Хуҷандӣ, Театри давлатии мусиқӣ -драмавии ба номи Т. Фозиловаи ш. Конибодом, Театри драмаи мусиқии ноҳияи Спитамен ба номи Шукур Бурҳонов, Театри мазҳакаи мусиқии шаҳри Қӯрғонтеппа ба номи Ато Муҳаммадҷонов, Театри мусиқию мазҳакавиии шаҳри Хоруғ ба номи Меҳрубон Назаров, Театри мусиқию мазҳакавии шаҳри Кӯлоб ба номи Саидалӣ Вализода, Театри давлатии «Лӯхтак», Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ-драмавии ноҳияи Данғара, Театри давлатии тамошобини ҷавон «Аҳорун» ба номи Муҳаммадҷон Қосимов, Театри давлатии намунавии минатураи «Оина» аз ҷумлаи онҳост. Истиқлоли давлатии Тоҷикистон дар соҳаҳои гуногуни ҳаёти иҷтимоии кишвар дигаргуниҳои зиёде ба вуҷуд овард. Аз ҷумла, театри тоҷик мустақил гардид. Яъне, он дар интихоби драма, ҳунарпеша (актёр), басаҳнагузорӣ, сафарҳои эҷодӣ озодӣ ба даст овард. Дар барномаҳои он намоишномаҳои асарҳои худӣ ва рӯҳи миллидошта бештар ва пурқувват гардид. Аммо кори театр ва робитаи он бо тамошобин то андозае ба мушкилот рубарӯ шуд. Ин аст, ки баъзе аз ҳунармандон андешае ҳосил намуданд, ки театр рисолаташро аз даст додааст. Дар кишвар фестивал-озмунҳои ҷумҳуриявии театрҳои касбӣ бо номи «Парасту», ки соли 1988 бо ташаббуси Вазорати фарҳанг ва Иттифоқи арбобони театрии Тоҷикистон роҳандозӣ шуда буд, дар ду сол як маротиба баргузор мегардад.

Аз рӯи намудҳои амали ҳунарпеша театрро ба чунин гурӯҳҳо ҷудо мекунанд:

• театри драмавӣ
• опера
• мюзикл
• балет
• пантомима
• оперетта
• театри кӯдакона
• театри лӯхтак
• театри рақс
• театр теней
• театри ҳайвонот
• пародия
• театри суруд
• театри эстрада
• театри як ҳунарпеша
• театри кӯчагӣ

Театри Шарқ

Театри Африқо

Театри Аврупо

Театр дар Тоҷикистон

• Театр.ру