Чистон

Дар чистон номи ягон ашё, гиёҳ, ҷонвар, аъзои бадани инсон, ҷисму маъданҳо, ҳодисаҳои табиат ва ҷирмҳои осмонӣ ва ғ. бо маҷозу киноя пинҳон карда мешавад ва гӯянда аз шунаванда чӣ будани он мафҳуми ниҳонро мепурсад. Матни чистон аз савол ва ҷавоб иборат аст. Матни чистон аз савол ва ҷавоб иборат аст. Дар қисмати савол ашёву ҳодисоти зиндагӣ ба таври маҷозӣ тасвир шуда ва дар қисмати ҷавоб маънии аслии ашёву ҳодисот ифода меёбад.

Як порча замин доштем,
Тухми сиёҳ коштем.
Бо чашми худ бичидем,
Бо ақли худ шинохтем.

Чистонҳо тамоми соҳаҳои ҳаёт ва фаъолияти мардуми тоҷикро фаро гирифтаанд. Олот ва воситаҳои мухталифи меҳнат, ҳодиса ва падидаҳои табиат, асбобу анҷоми гуногуншакли рӯзгор, зироат, манзилгоҳ, ҳайвонот, ҳашарот, илму техника ва ҳама чизҳое, ки дар зиндагии халқ мақому манзалати хос доранд, дар чистонҳо инъикос ёфтаанд. Дар поён чанд намуна аз чистонҳои тоҷикӣ оварда мешавад.

Як чодари зангорӣ,
Шабҳо пуру рӯз холӣ. (Осмону ситора)

Рӯз дар сафар,
Шаб пушти дар? (Пойафзор)

Дар як суфача панҷ бибича? (Кафи даст ва ангуштон)

Мепарад, пар надорад,
Мешинад, пой надорад? (Барф)

Меравад, меравад, роҳи худро гум намекунад. (Дарё)

Ин сӯ арра, он сӯ арра,
Миёна гӯшти барра. (Дандонҳо ва забон)