Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar, ose zanorja e lartë e përparme e buzorëzuar, është një lloj tingulli zanor, i përdorur në disa gjuhë të folura.
Simboli në Alfabetin Fonetik Ndërkombëtar që e përfaqëson këtë tingull është /y/, dhe simboli ekuivalent X-SAMPA është y
. Në shumë gjuhë, ai përfaqësohet më së shpeshti drejtshkrimisht si ⟨ü⟩ (në gjermanisht, turqisht, estonisht dhe hungarisht) ose ⟨y⟩ (në gjuhën shqipe, daneze, norvegjeze, suedeze dhe finlandeze) por edhe si ⟨u⟩ (në frëngjisht dhe holandisht); ⟨iu⟩/⟨yu⟩ (në romanizimin e gjuhëve të ndryshme aziatike); ⟨уь⟩ në sistemet e shkrimit me bazë cirilike si ai për çeçenishten); ose ⟨ү⟩ në sistemet e shkrimit me bazë cirilike si ai për tatarishten).
Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar | |
---|---|
y | |
IPA Number | 309 |
Encoding | |
Entity (decimal) | y |
Unicode (hex) | U+0079 |
X-SAMPA | y |
Braille | |
Audio sample | |
source · help |
Zanorja e shkurtër /y/ dhe e gjatë /yː/ ndodhën në greqishten para-moderne. Në dialektet atike dhe jonike të greqishtes së lashtë, zanorja e përparme [y yː] u zhvillua duke u kthyer në të prapme /u uː/ rreth shekullit të 6-të deri në shekullin e 7-të para Krishtit. Pak më vonë, diftongu /yi/ kur nuk ndodhej para një zanoreje tjetër, u monoftongua dhe u shkri me /yː/ të gjatë. Në greqishten koine, diftongu /oi/ ndryshoi në [yː], me gjasë përmes fazave të ndërmjetme [øi] dhe [øː]. Nëpërmjet shkurtimit të zanoreve në greqishten koine, zanorja e gjatë /yː/ shkrihet me /y/ të shkurtër. Më vonë, /y/ bëhet e pabuzorëzuar në [i], duke dhënë shqiptimin e greqishtes së re.
Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar është ekuivalenti vokalik i tingullit [ɥ]. [y] alternohet me [ɥ] në gjuhë të caktuara, si frëngjishtja, dhe në diftongjet e disa gjuhëve, ⟨y̑⟩ diakritikën jorrokjesore dhe ⟨ɥ⟩ në sisteme të ndryshme transkriptimi për ta përfaqësuar të njëjtin tingull.
Në shumicën e gjuhëve, kjo zanore e buzorëzuar shqiptohet me buzë të ngjeshura ('ekzolabiale'). Megjithatë, në disa raste buzët janë të zgjatura ('endolabiale').
This article uses material from the Wikipedia Shqip article Zanorja e mbyllur e përparme e buzorëzuar, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Përmbajtja është në disponim nëpërmjet licencës CC BY-SA 4.0 nëse nuk shënohet ndryshe. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Shqip (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.