Robert Koch

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

Heinrich Hermann Robert Koch (naschidu su 11 de nadale 1843 in Clausthal, mortu su 27 de maju 1910 in Baden-Baden ) est istadu unu mèigu, microbiòlogu e igienista tedescu. In su 1876, Koch fiat resèssidu a cultivare s'agente patògenu de su cambruncu (Bacillus anthracis) in foras de s'organismu e a nde descrìere su tziclu vitale. Custa fiat sa prima borta ca su rolu de un'agente patògenu in s'isvilupu de una maladia fiat istadu de descritu de su totu. In su 1882 aiat iscobertu s'agente etiològicu de sa tisichèntzia (Mycobacterium tuberculosis) e a pustis aiat isvilupadu su crètidu remèdiu de tubercolina. In su 1905 aiat retzidu su Prèmiu Nobel pro sa Fisiologia e sa Meighina . Robert Koch, paris cun su cullega Louis Pasteur in Parigi, diat divènnere su fundadore de sa bateriologia e de sa microbiologia modernas. At dadu unu contributu fundamentale a sa teoria de sas infetziones e a s'isvilupu de sa meighina tropicale in Germània.

Robert Koch
Retratu
Nùmene intreu	Heinrich Hermann Robert Koch
Nàschida	11 de nadale 1843 Clausthal
Morte	27 de maju 1910 Baden-Baden
Natzionalidade	tedesca
Genitores	Mama: Mathilde Koch (naschida Biewend) Babbu: Hermann Koch
Còjube	dae su 1867 a su 1893 Emmy Adolfine Koch (naschida Fraatz); dae su 1893 Hedwig Freiberg
Fìgiu/a(os/as)	Gertrud Koch
Traballu	mèigu
Prèmios	Prèmiu Nobel a sa fisiologia e sa meighina in su 1905
Firma

Robert Koch fiat naschidu in Clausthal in su 1843, su de tres fìgios de trèighi frades dae su cuntrolladore de minas e prus a tardu cussigeri segretu de minas Hermann Koch (1814–1877) e dae sa mugere Mathilde (naschida Biewend, 1818–1871). De is pipios, noe mascros e duas fèminas fiant subravìvidos a s'infàntzia. Dae su 1848 Robert fiat istadu imparadu dae unu tutore privadu. A s'edade de sete annos fiat intradu in su litzeu umanìsticu de Clausthaler Graupenstrasse, chi aiat frecuentadu fintzas a su diploma in su 1862.

Dae su 1862 Robert Koch aiat istudiadu filologia in Gotinga , ma aiat detzìdidu de sighire cun meighina durante su primu semestre. Intre sas àteras cosas, aiat sighidu fìsica cun Wilhelm Weber e chìmica cun Friedrich Wöhler. In meighina, s'anatomista Jakob Henle, su fisiòlogu Georg Meissner e su clìnicu Karl Ewald Hasse fiant istados insingiantes formativos suos.

In su 1866 aiat cumpletadu sos istùdios cun unu dotoradu. In antis de sustènnere s'esàmene de istadu, aiat istudiadu pro una iscuta curtza cun Rudolf Virchow in Berlinu.

Aiant comintzadu sa faina mèiga in s'Ispidale Generale de Amburgu, a pustis fintzas a su 1868 in s' "Istitutu de annestru e cura pro pipios mentalmente fràgiles" (oe KRH Psychiatrie Langenhagen) in Langenhagen acanta de Hannover, in ue teniat fintzas un'istùdiu privadu. A fatu fiat mòvidu a mèigu de bidda a Niemegk (Marca de Brandeburgu, acanta de Potsdam) e a Rakwitz acanta de Poznań (oe in die Polònia). Passaiat su pagu tempus lìberu faghende chircas bateriològicas. A fines isperimentales, aiat tentu animales domèsticos medas, comente conillos, porcheddeddos de Ìndia e, prus a fatu, duas martinicas.

Gràtzias a su traballu subra s'isvilupu de su cambruncu e subra sas infetziones de is feridas, Koch fiat istadu numenadu in su 1880 in su Dipartimentu de sa sanidade imperiale de Berlinu. In su 1885 si fiat dimìtidu de su dipartimentu de salude e fiat fatu professore ordinàriu de igiene in s'Istitutu de igiene de s'Universidade de Berlinu acabadu de costituire. In su 1891 fiat numenadu diretore de s'Istitutu pro is maladias infetivas de Berlinu, e in su 1904 si fiat retiradu.

Robert Koch aiat cojuadu Emmy Adolfine naschida Fraatz (1847-1913) in su 1867, fìgia de Wilhelm Christian Friedrich Fraatz. De custa coja fiat naschida una fìgia, Gertrud (1868-1945), narada "Trudy", cun sa cale Koch aiat mantentu relatos bonos durante totu sa vida. Sa fìgia aiat cojuadu in su 1888 Eduard Pfuhl, chi traballaiat pro Koch.

Koch si fiat istorradu dae sa mugere in su 1893 e a coa aiant divortziadu. In su 1890 aiat connotu Hedwig Freiberg (1872–1945), chi tando teniat deghesete annos, in s'istùdiu de su pintore Gustav Graef, pro chie Koch fiat posende. Freiberg fiat una ischente de su pintore. Koch dd'aiat cojuada tres annos a pustis.

Giai dae pipiu, Koch teniat su bisu de si fàghere naturalista itinerante. In su 1896 su guvernu britànnicu dd'aiat cumbidadu a fàghere chircas subra de sa peste bovina in Sud Àfrica ; in calidade de membru de sa cummissione tedesca subra sa peste, si fiat acùdidu a Ìndia in su 1897, a pustis a Àfrica orientale tedesca. In su 1898/1899 aiat fatu chircas subra sa malària in Itàlia, Giava e Noa Guinea. In su 1905/1906 aiat ghiadu un'imbiu in s'Àfrica orientale tedesca pro fàghere istùdios subra sa maladia de su sonnu, ma a pustis aiat fatu chircas massimamente subra su territòriu coloniale britànnicu in Uganda. Aiat interrùmpidu custu viàgiu pro andare a retzire su Prèmiu Nobel pro sa meighina in Istocolma in su 1905 pro s'iscoberta de s'agente patògenu de sa tisichèntzia. In su 1908 aiat fatu unu giru mundiale in is Istados Unidos , in sa Repùblica de sas Hawaii e in s'Impèriu giaponesu .

A primìtziu de su de 20 sèculos, Koch fiat comomai imbetzadu in antis de s'ora. Durante is viàgios suos fiat istadu infetadu in prus furriadas de maladias tropicales, inclùida sa malària. In s'abrile 1910 si fiat malaidadu in manera grae. Si chesciaiat de dolore in sa piturra de manca e de sa farta àira respirende. Su 23 de maju de su 1910 si fiat tramudadu a bìvere in domo de su Dotore Franz Dengler in is intòrrios de Baden-Baden. Su sero de su 27 maju 1910, Dengler dd'aiat agatadu sena vida cun sa ghenna de su passaditzu aberta. S'urna cun is chisinas fiat intregada a s'Istitutu pro is maladias infetivas - oe Istitutu Robert Koch - in Berlinu e su 10 nadale 1910 fiat interradu in un'aposentu de s'istitutu, desinniadu a mausoleu.