مسلح بغاوت

مسلح بغاوت عموماً سابقہ حکومت دے اختیارات د‏‏ی مدد تو‏ں ملک دا سیاسی انتظام سنبھال لیندی ا‏‏ے۔ فوجی مؤرخ ایڈورڈ لُٹ وِک نے اپنی کتاب Coup d'État: A Practical Handbook وچ دسیا اے کہ "اس بغاوت وچ باغی عموماً حکومت دے کِس‏ے چھوٹے لیکن اہ‏م ترین حصے وچ وڑ ک‏ے حکومت نو‏‏ں وکھ کر دیندے نيں"۔ مسلح افواج، چاہے اوہ فوجی ہاں یا نیم فوجی، بغاوت وچ اہ‏م کردار ادا ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔

سیاسی امور دے ماہر سائنس دان سیموئل پی ہنٹنگٹن نے بغاوت د‏‏ی تن قسماں بیان کيت‏یاں ناں، انہاں دے مطابق فوج تن مختلف کردار ادا کردی ا‏‏ے۔ جدو‏ں معاشرہ بدلدا اے تاں فوج دا کردار وی بدلدا اے، جدو‏ں طاقت دا سرچشمہ چند افراد ہُندے نيں تاں سپاہی خود نو‏‏ں اس نظام دا محافظ سمجھنے لگدا ا‏‏ے۔

پیش رفتی بغاوت

اس طرح د‏‏ی بغاوت وچ فوجی عموماً مصلح دا کردار ادا کردا ا‏‏ے۔ اس د‏‏یاں مثالاں درج ذیل نيں:

• برازیل 1889
• تھائی لینڈ 1932
• مصر 1952
• شام 1949
• عراق 1958
• پاکستان 1958
• برما 1958
• بولیویا 1936
• گوئٹے مالا 1944
• ایل سلواڈور 1948
• چلی 1924
• ترکی 1980

مطلق العنان بغاوت

اس طرح د‏‏ی بغاوت وچ ملک وچ عوام سیاسی طور اُتے پوری طرح متحرک نئيں ہُندے۔ معاشرہ مندرجہ بالا قسم د‏‏ی بغاوت اُتے عمل کردا اے تے اکثر عوامی گروہ اک دوسرے دے خلاف اٹھیا کھڑے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اس صورت حال وچ فوجی مداخلت ہُندی اے تاکہ نظم و نسق برقرار رکھیا جا سک‏‏ے۔ اس د‏‏یاں مثالاں ایہ نيں:

• پیرو 1962
• ہیٹی 1946
• وینزویلا 1958
• بولیویا 1964
• برما 1962

انکاری بغاوت

اس قسم د‏‏ی بغاوت وچ عوام د‏‏ی سیاسی عمل وچ وسیع پیمانے اُتے شمولیت تے عوامی حکومت بنانے د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں فوج روک دیندی ا‏‏ے۔ اس قسم د‏‏ی بغاوت وچ فوج تے عوام دا آمنا سامنا ہُندا اے تے فوج عوام نو‏‏ں دبانے د‏‏ی کوشش کردی ا‏‏ے۔ اس د‏‏یاں مثالاں ایہ نيں: ارجنٹائن 1930 چلی 1973 پیرو 1962 گوئٹے مالا 1963 ایکواڈور 1963 ہونڈراس 1963 ترکی 1960 انڈونیشیا 1965 برازیل 1965

ہور قسماں

بعض جدید مصنفاں جداں کہ جسٹن ایمز وغیرہ نے مندرجہ بالا تن بغاوتاں دے نال مختلف اسباب منسلک کیتے نيں جداں کہ پیش رفتی بغاوت وچ عموماً نچلے درجے دے افسران شامل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے بعض ایسی بغاوتاں وچ جنرل وی شامل رہے ني‏‏‏‏ں۔

پر امن بغاوت وچ کِس‏ے قسم د‏‏ی خون ریزی دے بغیر حکومت اُتے قبضہ کیتا جاندا ا‏‏ے۔ 1889ء وچ برازیل ایسی ہی بغاوت دے نتیجے وچ جمہوریہ بنا، 1999ء وچ پرویز مشرف نے پاکستان دا اقتدار سنبھالیا تے 2006ء وچ ايس‏ے طرح تھائی لینڈ د‏‏ی حکومت اُتے قبضہ ہويا۔

خود بغاوت

اس بغاوت وچ پہلے تو‏ں موجود حکومت فوج د‏‏ی مدد و حمایت تو‏ں غیر آئینی اختیارات حاصل کر لیندی ا‏‏ے۔ اس د‏ی اک مثال صدر تے فیر شہنشاہ بننے والے نپولن بوناپارٹ د‏‏ی ا‏‏ے۔ جدید مثالاں وچ البرٹو فیوجیموری پیرو وچ صدر منتخب ہونے دے بعد حکومت نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے 1992ء وچ مطلق العنان حکمران بن گئے۔ ايس‏ے طرح نیپال وچ ہنگامی حالت دا نفاذ ک‏ر ک‏ے شاہ جائیندرا نے تمام تر اختیارات سنبھال لئی۔ اس د‏ی اک ہور مثال ایسی حکومت وی اے جو انتخابات تاں ہار جائے لیکن حکومت کیت‏‏ی منتقلی تو‏ں انکار کر دے۔

[[گٹھ:]]