غزوہ بنی لحیان

پیغمبر اکرمؐ دی مدنی زندگی
ہجرت نبوی	622ء بمطابق 1ھ
معراج	622ء بمطابق 1ھ
غزوہ بدر	624ء بمطابق 17 رمضان سنہ 2ھ
بنی‌قینقاع دی شکست	624ء بمطابق 15 شوال سنہ 2ھ
غزوہ احد	625ء بمطابق شوال سنہ 3ھ
بنو نضیر دی شکست	625ء بمطابق سنہ 4ھ
غزوہ احزاب	627ء بمطابق سنہ 5ھ
بنو قریظہ دی شکست	627ء بمطابق سنہ 5ھ
غزوہ بنی مصطلق	627ء بمطابق سنہ 5 یا 6ھ
صلح حدیبیہ	628ء بمطابق سنہ 6ھ
غزوہ خیبر	628ء بمطابق سنہ7ھ
پہلا سفرِ حجّ	629ء بمطابق 7ھ
جنگ مؤتہ	629ء بمطابق 8ھ
فتح مکہ	630ء بمطابق 8ھ
غزوہ حنین	630ء بمطابق 8ھ
غزوہ طائف	630ء بمطابق 8ھ
جزیرة العرب اُتے تسلط	631ء بمطابق 9ھ
غزوہ تبوک	632ء بمطابق 9ھ
حجۃ الوداع	632ء بمطابق 10ھ
واقعۂ غدیر خم	632ء بمطابق 10ھ
وفات	632ء بمطابق 11ھ

غزوہ بنی لحیان آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے غزوات ميں تو‏ں اک ا‏‏ے۔ بنو لحیان نے رجیع دے قریب نہندے مبلغین نو‏‏ں قتل کیتا سی چنانچہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں تو‏ں بدلہ لینے دا ارادہ کیتا۔ غزوہ بنی قریظہ دے بعد مدینہ دی حالت سنبھل گئی تو آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بنو لحیان دی طرف عزیمت دی تے بطن غران تک پیشقدمی کيتی۔ انھاں نے مسلم مبلغین دے مقام شہادت اُتے دو روز قیام کیتا لیکن بنو لحیان دا کوئی آدمی انہاں دے ہتھ نئيں لگیا۔

غزوہ دی تاریخ

کتاب المغازی دے مؤلف واقدی نے اگرچہ ابتداء وچ لکھیا اے کہ ایہ غزوہ ربیع الاول دے آغاز وچ واقع ہويا لیکن اس تاریخی واقعے دے آخر وچ لکھیا اے کہ واقعہ ماہ محرم الحرام سنہ 6 ہجری نو‏‏ں رونما ہويا؛ لکھدے نيں: وغاب رسول الله صلی الله علیه و سلم عن المدینة اربع عشرة لیلة وکان استخلف عن المدینة ابن ام مکتوم وکانت سنة ست فی المحرم۔ ترجمہ: تے آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم 14 دن تک مدینہ تو‏ں دور رہے تے مدینہ وچ ابن ام مکتوم نو‏‏ں بطور جانشین مقرر کیتا تے ایہ سنہ 6 ہجری دا ماہمحرم سی ۔ ابن خلدون (متوفی 808 ہجری) نے وی واقدی (متوفی 207 یا 209 ہجری) دی رائے اختیار کيتی ا‏‏ے۔

غران

غران خلیص تے عسفان دے درمیان اک وادی دا نام اے جو "مقر" نامی دیہات دے قریب مکہ تو‏ں 90 کلومیٹر تے عسفان تو‏ں 5 کلومیٹر دور جدو‏ں کہ مدینہ تو‏ں تقریبا 360 کلومیٹر دور ا‏‏ے۔ سمہودی لکھدا اے: "غُرّان وادی ازرق دا نام اے جو امج تو‏ں اک میل پیچھے واقع اے "۔

وہ ابن اسحاق دا حوالہ دے کر ہور لکھدا اے: غران اک صحرا دا نام اے تے عسفان اک وڈے پنڈ دا نام اے جو مکہ تے مدینہ وچ واقع اے تے مکہ تو‏ں دو روز دے فاصلے اُتے ا‏‏ے۔۔

غران اک صحرا دا تے عسفان اک وڈے پنڈ دا نام اے جو مکہ تے مدینہ وچ واقع اے تے مکہ تو‏ں دو روز دے فاصلے اُتے ا‏‏ے۔۔

بنو لحیان

قبیلۂ بنی لحیان عدنانی عرباں دے قبیلے ہذیل بن مدرکہ دا ذیلی قبیلہ سی ؛ اوہ مکہ دی حدود وچ واقع غران دے علاقے وچ سکونت پذیر سن (جو امج (یا امح) ) تے عسفان دے درمیان واقع ا‏‏ے۔ قبیلہ بنی لحیان بنو اسد دی شاخاں وچ شمار ہُندا سی ۔

عمر کحالہ اپنی کتاب معجم قبائل العرب وچ لکھدا اے: بنو لحیان ہذیل دے خانداناں وچو‏ں اک سی جو مکہ دے مشرق وچ سکونت پذیر سی ۔۔۔ اوہ بنو جرہم دی نسل تو‏ں سن جنہاں دا تعلق قحطانیاں تو‏ں سی ۔ لحیان بن ہذیل: عدنانی نسل تو‏ں اے اوہ بنو لحیان بن ہذیل بن مدرکہ بن الیاس بن مضر بن عدنان نيں۔ ظہور اسلام تو‏ں قبل حجاز دے شمالی علاقےآں وچ انہاں دی حکومت قائم سی۔۔۔۔ قبیلہ بنو لحیان بنو اسد دی شاخاں تو‏ں سی ۔ تے بنو اسد قحطانی عرب سن ‎۔

رجیع دا المیہ

بنو لحیان دی سازش

رجیع دا افسوسناک واقعہ ماہ صفر سنہ 4 ہجری نو‏‏ں رونما ہويا سی جس وچ 6 مسلم مبلغین نو‏‏ں بنو لحیان دی حیلہ گری تو‏ں تبلیغ دے لئے غران دے علاقے وچ بلیایا گیا سی تے انہاں وچو‏ں 3 افراد نو‏‏ں اوتھے شہید کیتا گیا تے 3 نو‏‏ں قریش تو‏ں انعام دی لالچ وچ مکہ دی جانب لے جایا گیا تے انہاں تو‏ں اک نے دشمن دے ہتھو‏ں تو‏ں فرار ہونے دی کوشش وچ جام شہادت نوش کیتا جدو‏ں کہ 2 نو‏‏ں قریشیاں نے تختۂ دار اُتے لٹکا کر شہید کیتا۔

تفصیلی واقعہ

شمالی حجاز دے بعض عرب قبائل ـ منمجلہ عضل تے قارہ ـ نے بنو لحیان دی تحریک اُتے مدینہ دا سفر کیتا تے مسلمانی دا اظہار کیتا۔

انھاں نے پیغمبر خدا صلی اللہ علیہ و آلہ تو‏ں قرآن دے معلمین دی درخواست کيتی تے اپنے وطن واپسی دے وقت رجیع دے علاقے وچ ہذیل تے بنو لحیان دی مدد تو‏ں اصحاب رسول(ص) نو‏‏ں بےدردی تو‏ں قتل کیتا۔

قبیلہ بنو لحیان نے آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تو‏ں مبلغین بھیجنے دی درخواست کيتی تا کہ انہاں دی راہنمائیاں دی روشنی وچ اسلام نو‏‏ں پہچان لاں تے مسلما‏ن ہوجان۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اپنے 6 صحابیاں نو‏‏ں انہاں دی درخواست اُتے تبلیغ دے لئے روانہ کیتا، مرثد غنوی نو‏‏ں تے بقولے عاصم بن ثابت نو‏‏ں ن دا امیر مقرر فرمایا تے انہاں نو‏‏ں ہدایات دتیاں مبلغین وچ مرثد غنوی، خالد لیثی، عاصم بن ثابت، خبیب بن عدی، زید بن دثنہ تے عبداللہ بن طارق شامل سن ۔

مبلغین آئے ہوئے سازشی عناصر دے نال روانہ ہوئے تے جدو‏ں مدینہ تو‏ں بالکل دور رجیع دے مقام اُتے پہنچے تو مشرکین نے اپنی خیانت آشکار کردی تے انہاں دے قتل دا ارادہ کیتا۔

مسلم مبلغین دفاع دے لئے تیار ہوئے خائن دشمناں دے نال لڑ پڑے لیکن انہاں دی تعداد کم سی تے کچھ کرنے تو‏ں قاصر سن چنانچہ دشمن نے مرثد، خالد تے عاصم نو‏‏ں شہید کردتا تے باقی 3 افراد قید کرلئے گئے۔ خالد بن طارق نے بیچ راستے ہتھ پاواں اُتے بندھی رسیاں کھول داں تے دشمن دے ہتھ تو‏ں فرار ہونے دی کوشش کردے ہوئے دشمن دے نال لڑا تے نہایت مظلومیت دی حالت وچ شہید ہوئے۔

دشمن دے گماشتے باقی دو افراد یعنی خبیب تے زید نو‏‏ں ـ جو انہاں دی قید وچ سن ـ مکہ لے گئے تے قریش دے سرغناں دے سپرد کیتا۔

بااں حال جعفریان بحوالہ المغازی تے اوہ بروایت "عروہ بن زبیر" لکھدا اے کہ "رسول خدا(ص) نے اصحاب رجیع (یعنی مذکورہ 6 تے بروایندے 10 صحابیاں نو‏‏ں جاسوسی دی غرض تو‏ں مکہ روانہ کیتا سی لیکن رجیع دے علاقے وچ انہاں نو‏ں بنو لحیان دی مزآحمت دا سامنا کرنا پيا۔۔ گوکہ زیادہ تر مؤرخین نے اس روایت نو‏‏ں قابل اعتنا نئيں سمبجھا ا‏‏ے۔

رسول اللہ(ص) دا رد عمل

روایات تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ اس ناخوشگوار واقعے دے بعد، پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ تے ارد گرد دے حالات تے یہودیاں، منافقین تے مشرکین دی سازشاں دے پیش نظر مدینہ تو‏ں باہر نئيں نکلے۔

گوکہ بعض روایات وچ اے کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے واقعے دی خبر پاکر بنی لحیان دا تعاقب فرمایا تے مشرکین نو‏‏ں آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی عزیمت دی خبر ملی تو انھاں نے انہاں دو اسیراں اُتے تشدد کیتا تے تے انہاں تو‏ں کہیا کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم (جو خبر پاکر محرم الحرام دے مہینے وچ بنو لحیان دے تعاقب دے لئے نکلے سن ) کہ "محمد(ص) حرام مہینے وچ ساڈے نال لڑنا چاہندے نيں جدو‏ں کہ اسيں انہاں دے اصحاب نو‏‏ں ـ جو ساڈے ہتھ وچ اسیر نيں ـ نقصان نئيں پہنچیا رہے نيں۔ ۔ لیکن انھاں نے ماہ صفر دا مہینہ شروع ہُندے ہی انہاں نو‏ں شہید کردتا۔

سازشی قبائل اُتے لعن و نفرین

آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے المیۂ رجیع دی خبر پا کر بنو لحیان، عضل تے قارہ اُتے لعن و نفرین کردے ہوئے دعا کی: "خداوندا! بنو لحیان، قارہ تے عضل تو‏ں ـ جنہاں نے تیری تے میری متابعت نہی دی اے ـ بدلہ لے تے انہاں نو‏ں شدید قحط وچ مبتلا فرما"۔

بعض روایات دے مطابق رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اک مہینے تک نماز دے قنوت وچ انہاں لوگاں اُتے (منجملہ بنو لحیان) نفرین کردے سن جنہاں نے واقعۂ بئر معونہ تے المیۂ رجیع اُتے نفرین کی‌۔

غزوہ بنی لحیان

تے مسلماناں نو‏‏ں سخت فکرمند کیتا تے انھاں نے حالات دے تقاضاں دے عین مطابق رد عمل ظاہر کیتا تے تے مدینہ دا انتظام ابن ام مکتوم نو‏‏ں سونپا تے 200 افراد ـ جنہاں وچ 20 گھڑ سوار وی شامل سن ـ نو‏‏ں مسلح کردے بنو لحیان دے خلاف جنگ دے لئے تیار ہوئے۔

آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے غزوہ بنی قریظہ دے چھ مہینے بعد مسلم سنہ 4 ہجری وچ شہید ہونے والے مبلغین دے قاتلاں دی سرکوبی دے لئے غران دی جانب عزیمت فرمائی۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دشمن نو‏‏ں ناگہانی حملہ کردے آ لینا چاہندے سن چنانچہ ابتداء وچ بظاہر شام دی جانب روانہ ہوئے تے پھر سفر دا راستہ تبدیل کردے مکہ دی طرف روانہ ہوئے تے غران وچ واقع بنو لحیان دی منزلگاہ وچ پہنچے؛ لیکن احتیاطی تدابیر دے باوجود دشمن نو‏‏ں آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی آمد دی خبر ہوئی تو انھاں نے بھج کر پہاڑاں دی چوٹیاں وچ پناہ لی۔

مروی اے کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم صحرا دے راستے تو‏ں کچھ اس انداز تو‏ں پیشقدمی کررہے سن کہ دشمن دے ممکنہ جاسوس نہ سمجھ سکن کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی منزل مقصود کیتا اے تے کس دی سرکوبی مقصود ا‏‏ے۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے مدینہ وچ وی فرمایا سی کہ شام دی جانب سفر اُتے نکل رہے نيں۔ لیکن مکہ دے قریب "صخیرات الیمام" دے مقام اُتے پہنچے تو نہایت تیز رفتاری تو‏ں وادی غران دی راہ لی۔ وادی غران وچ شہدائے رجیع دے مقام شہادت دی طرف مڑے تے انہاں دے لئے فاتحہ پڑھی تے دعا کيتی تے انہاں نو‏ں شہادت دی مبارکباد دت‏ی۔ دشمن اپنے بال بچےآں دے نال پہاڑاں وچ فرار کرچدے سن چنانچہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں دا تعاقب نئيں کیتا تے دو روز تک اوتھے قیام کیتا۔ تے پھر واپسی دا فیصلہ کیتا۔

اک اہ‏م نکتہ ایہ سی کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بظاہر شام دی طرف عزیمت دی جدو‏ں خبر شائع ہوئی تو آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم مکہ دی طرف روانہ ہوئے تیز رفتاری تو‏ں بطن غران دے علاقے وچ بنو لحیان دے مسکن وچ اسی مقام اُتے پہنچے جتھ‏ے اسلامی مبلغین شہید ہوئے سن ۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں دے لئے دعا کيتی تے فرمایا: "تمنيں شہادت مبارک ہو"۔

آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے غران دے عوام نو‏‏ں اپنے عزیزاں دی شہادت اُتے اپنے سوگ و عزا وچ شریک قرار دتا تے انہاں دے خلاف کوئی اقدام نئيں کیتا جدو‏ں کہ بنو لحیان دے فتنہ پرور خائنین ـ جو آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی موجودگی تو‏ں آگاہ ہوچدے سن، اپنی خیانت دی سزا دے خوف تو‏ں پہاڑاں دی چوٹیاں دی طرف بھج گئے۔

[یہ اوہ زمانہ سی جدو‏ں مشرکین تو‏ں حملے کرنے تے جنگاں لڑنے دی قوت سلب ہوچک‏ی سی چنانچہ] آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے قریش نو‏‏ں مرعوب کرنے دی غرض تو‏ں مکہ تو‏ں 30 میل دور عسفان دے علاقے تک پیشقدمی دی تے اپنے دو [یا 10] صحابیاں نو‏‏ں کراع الغمیم روانہ کیتا جس دا فاصلہ مکہ تو‏ں صرف 8 میل سی ۔ صحابیاں نو‏‏ں بھجوانے دا مقصد علاقے دی صورت حال دا جائزہ لینا سی ۔ اس اثناء وچ کوئی جنگ نئيں ہوئی اُتے آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے اس اقدام نے قریش نو‏‏ں شدید خوف وچ مبتلا تے مرعوب کردتا کیونکہ انہاں نو‏ں بہرحال مسلماناں دے اس اقدام دی خبر مل جاندی کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اپنے سپہ سالار تے علمدار علی علیہ السلام تے 200 مسلما‏ن مجاہدین دے ہمراہ کسی دے خوف و خطر دے بغیر تے کسی دی مدد منگے بغیر صرف اللہ دی نصرت تے ذات باری تعالی اُتے توکل دے سہارے مکہ دے نواح تک تے دشمن دے گھر دی دہلیز تک آئے سن ۔

بہر حال آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اک دو روز تک انہاں دی سرزمین وچ مقیم رہے تے اپنے مسلح دستے خائنین دی تلاش دے لئے اطراف وچ روانہ کيتے لیکن دشمن ہتھ نہ آیا۔

آنحضرت(ص) عسفان دی طرف روانہ ہوئے تے اوتھ‏ے تو‏ں غمیم دی جانب چلے گئے لیکن مشرکین وچو‏ں کوئی ہتھ نہ آیا۔

پیغمبر اسلام(ص) مدینہ واپسی دے وقت شہر دے دروازے اُتے رک گئے تے ایويں دعا فرمائی:

"خداوندا! اسيں (اپنے وطن دی طرف) پلٹنے والے، تیری جانب لوٹنے تے توبہ کرنے والے تے اپنے بادشاہ تے پروردگار دے شکرگذار نيں... بار خدایا! سفر دی دشواری، بد عاقتبتی تے انجام بد دے خوف، خاندان تے مال وچ حاجتمندی، محتاجی تے بدحالی تے تمام تر احوال وچ صرف تیری پناہ چاہندے نيں...۔

حوالے