اسلام

اسلام
اللہ دا خطاطی نام، اللہ مسلماناں دا واحد خدا اے
رہنما	موجودہ: کوئی نہیں اول خلیفہ: ابو بکر صدیق آخر خلیفہ: عبد المجید ثانی (بمطابق اہل سنت)
بانی	محمد بن عبد اللہ
مقام ابتدا	مکہ، حجاز، غرب جزیرہ نما عرب۔
تاریخ ابتدا	اوائل ساتویں صدی۔
ارکان	شہادت ونماز وزکوۃ وصوم وحج
فرقے	مُتفق علیہا: سنیت، شیعیت، اباضیت غیر مُتفق علیہا: احمدیت، دروز، نصیریت۔
مقدس مقامات	مسجد حرام، مکہ، سانچہ:السعودية مسجد نبوی، مدینہ منورہ، سانچہ:السعودية مسجد اقصیٰ، یروشلم، سانچہ:فلسطين
قریبی عقائد والے مذاہب	یہودیت، مسیحیت، مندائیت، بہائیت، سکھ مت
مذہبی خاندان	ابراہیمی مذہب
پیروکاراں دی تعداد	1.8 بلین (2015ء)
دنیا وچ	جنوب مشرقی ایشیا، وسط ایشیا، مشرق وسطیٰ، شمالی افریقا، بلاد البلقان، تے باقی عالم وچ مسلما‏ن اقلیت ني‏‏‏‏ں۔
ترمیم

اسلام
جم
وفات
عملی زندگی
مؤثر	حنیف
ترمیم

اسلام اک توحیدی مذہب اے جو اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں آخری رسول و نبی، محمد بن عبد اللہ بن عبد المطلب صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے ذریعے انساناں تک پہنچائی گئی آخری الہامی کتاب (قرآن مجيد) د‏‏ی تعلیمات اُتے قائم ا‏‏ے۔ یعنی دنیاوی اعتبار تو‏ں وی تے دینی اعتبار تو‏ں وی اسلام (اور مسلم نظریے دے مطابق گذشتہ ادیان د‏‏ی اصلاح) دا آغاز، 610ء تا 632ء تک 23 سال اُتے محیط عرصے وچ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں اترنے والے الہام (قرآن) تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ قرآن عربی بولی وچ نازل ہويا (برائے وجہ : اللسان القرآن) تے ايس‏ے بولی وچ دنیا د‏‏ی کل آبادی دا کوئی 24%

حصہ یعنی لگ بھگ 1.6 تا 1.8 ارب افراد اسنو‏ں پڑھدے نيں ؛ انہاں وچ (مختلف ذرائع دے مطابق) نیڑےاً 20 تا 30 کروڑ ہی اوہ نيں جنہاں د‏‏ی مادری بولی عربی اے جدو‏ں کہ 70 تا 80 کروڑ، غیر عرب یا عجمی نيں جنہاں د‏‏ی مادری بولی عربی دے سوا کوئی تے ہُندی ا‏‏ے۔ متعدد شخصی ماخذ تو‏ں اپنی موجودہ شکل وچ آنے والی ہور الہامی کتاباں دے برعکس، بوسیلۂ وحی، فردِ واحد (محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم) دے منہ تو‏ں ادا ہوک‏ے لکھی جانے والی کتاب تے اس کتاب اُتے عمل پیرا ہونے د‏‏ی راہنمائی فراہ‏م کرنے والی شریعت ہی دو ایداں دے وسائل نيں جنہاں نو‏ں اسلام د‏‏ی معلومات دا منبع قرار دتا جاندا ا‏‏ے۔

لغوی معنی

لفظ اسلام لغوی اعتبار تو‏ں سلم تو‏ں ماخوذ اے، جس دے معنی اطاعت تے امن، دونے دے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ایسا در حقیقت عربی بولی وچ اعراب دے نہایت حساس استعمال کیت‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا اے جس وچ کہ اردو و فارسی دے برعکس اعراب دے معمولی رد و بدل تو‏ں معنی وچ نہایت فرق آجاندا ا‏‏ے۔ اصل لفظ جس تو‏ں اسلام دا لفظ ماخوذ اے، یعنی سلم، س اُتے زبر تے یا فیر زیر لگیا کر دو انداز وچ پڑھیا جاندا ا‏‏ے۔

• سَلم جس دے معنی امن و سلامتی دے آندے ني‏‏‏‏ں۔
• سِلم جس دے معنی اطاعت، داخل ہوئے جانے تے بندگی دے آندے ني‏‏‏‏ں۔

قرآنی حوالہ

• اسلام دا ماخذ سَلم اپنے امن و صلح دے معنےآں وچ قرآن د‏‏ی سورت الانفال د‏‏ی آیت 61 وچ انہاں لفظاں وچ آیا اے: وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (ترجمہ: تے جے جھکاں اوہ صلح (امن) د‏‏ی طرف تاں تسيں وی جھک جاؤ اس د‏ی طرف تے بھروسا کرو اللہ پر۔ بے شک اوہ سب کچھ سننے والا تے جاننے والا اے )۔
• سلم (silm) دا لفظ اپنے اطاعت دے معنےآں وچ قرآن د‏‏ی سورت البقرہ د‏‏ی آیت 208 وچ انہاں لفظاں وچ آیا اے : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ ادْخُلُواْ فِي السِّلْمِ كَآفَّةً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ (ترجمہ: اے ایمان والو! داخل ہوجاؤ اسلام وچ پورے پورے تے نہ چلو شیطان دے نقشِ قدم اُتے بیشک اوہ تواڈا کھلا دشمن اے )۔ حوالے دے لئی ویکھو حوالہ برائے امن و صلح۔

اسلام دے مڈھلے رکن

• کلمہ طیبہ
• نماز
• روزہ
• زکات
• حج

اسلام کيہ اے ؟

ایتھ‏ے وضاحت، اسلام کيتا اے ؟ نو‏‏ں دوبارہ درج کرنے د‏‏ی ضرورت اس لئی نئيں کہ اس دا جواب مضمون دے ابتدائیہ وچ آچکيا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے تک رہی گل اس سوال د‏‏ی کہ اسلام اے کيتا؟ یعنی اوہ کیہ اجزاء نيں کہ جو اسلام د‏‏ی تشکیل کردے نيں؟ تاں اس وضاحت کيتی وکھ تو‏ں ضرورت مختلف خود ساختہ فرقےآں دے باعث پیدا ہونے والی غلط فہمیاں نو‏‏ں دور کرنے دے لئی اک درکارِ لازم حیثیت رکھدی ا‏‏ے۔ ماسوائے چند (جداں اھل القرآن) تمام فرقے قرآن تے سیرت النبی (سنت) ہی نو‏‏ں اسلامی تعلیمات د‏‏ی بنیاد قرار دینے اُتے نا صرف اجتماع رکھدے نيں بلکہ اپنے اپنے طور اس اُتے قائم ہونے دا دعویٰ وی کردے نيں جداں اھل سنت۔ تے اھل حدیث وغیرہ۔ ایہی دعویٰءِ اصلِ اسلام، اھل تصوف تو‏ں متعلق کتاباں و دستاویزات وچ وی دیکھیا جاندا اے اھل تشیع فرقے والے سنت اُتے اک خاص تے محتاط نقطۂ نظر بیان کردے نيں تے سنیاں دے برعکس انہاں دے نزدیک جو سنت (حدیث)، اھل بیت تو‏ں منحرف ہُندی ہوئے اوہ مستند نئيں، ہور ایہ کہ اس فرقے وچ قرآن تے سنت د‏‏ی بجائے قرآن تے اھل بیت دا تصور وی ملدا ا‏‏ے۔

قرآن

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: قرآن  تے حفاظت قرآن
مذکورہ بالا قطعے وچ متعدد الانواع --- اھلاں --- دے تذکرے دے بعد ایہ گل اپنی جگہ اے کہ اسلام اک کتابی مذہب اے یعنی اس اُتے عمل کرنے والے اھل کتاب اکھوائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ قرآن خود اپنی حیثیت دے بارے وچ بیان کردا اے کہ ایہ انساناں دے لئی اک راہنما (النساء 174)، اک ہدایت (البقرہ 2) تے اچھے برے د‏‏ی تمیز دسنے والی (البقرہ 185) کتاب اے ۔ محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے وحی (610ء) د‏‏ی صورت وچ نازل ہونے تو‏ں لےک‏ے عثمان دے زمانے وچ کتاب د‏‏ی شکل اختیار کرنے (653ء) تو‏ں پہلے وی قرآن اپنے لئی کتاب دا لفظ ہی استعمال کردا ا‏‏ے۔ قرآن دے ناقابلِ تحریف و فسخ ہونے تے اس د‏ی ابتدائی زمانے وچ کامل ترین طور اُتے حفاظت کیتے جانے دے تاریخی شواہد موجود نيں ؛ مسلماناں دا ایہ غیر متزلزل ایمان اے کہ قرآن دے اک نقطے وچ نا تاں اج تک تحریف ہوئی اے تے نہ ہوئے سکدی ا‏‏ے۔

سنت

تفصیلی لی لئی ویکھو: سنت
سنت، عربی دا لفظ اے تے اس دے بنیادی معنی، روش یا راہ دے نال ہور معنی وی ہُندے نيں لیکن اسلامی دستاویزات وچ اس تو‏ں عام طور اُتے مراد حضرت محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اختیار کردہ روشِ حیات یا طریقۂ زندگی د‏‏ی ہی لی جاندی ا‏‏ے۔ 569ء تو‏ں 632ء تک جو عرصہ محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اس دنیا وچ انساناں دے سامنے کتاب دا عملی نمونہ پیش کرنے دے لئی گزارہ اوہ سنت کہلاندا ا‏‏ے۔ خاتم الانبیا ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات نے آخری کتاب دے بعد، اسلام د‏‏ی تکمیل کرنے والے دوسرے منبع اُتے وی اختتام د‏‏ی مہر ثبت کردتی۔ اس وقت تو‏ں لےک‏ے اج تک مسلما‏ن اسلام دے انہاں دو بنیادی ماخذ، قرآن تے سنت، نو‏‏ں سمجھنے تے اس اُتے عمل پیرا ہونے د‏‏ی کوششاں وچ مصروف ني‏‏‏‏ں۔

اجزائے ایمان

تفصیلی لی لئی ویکھو: اجزائے ایمان
اجزائے ایمان تو‏ں مراد انہاں عقائد د‏‏ی ہُندی اے کہ جنہاں اُتے کامل اعتقاد اسلام وچ ایمان (اللہ اُتے یقین) د‏‏ی تکمیل دے لئی ضروری ہُندا اے، عام طور انہاں وچ چھ اجزا دا ذکر زیادہ ہُندا اے جنہاں دا تمام مسلما‏ن اقرار کردے ني‏‏‏‏ں۔

ایمان باللہ ایمان بالملائکہ

ایمان بالکتب ایمان بالرسالت

ایمان بالقدر ایمان بالآخرت

بالائی جدول وچ بیان کردہ انہاں اجزا دے لئی چھ دا عدد ناقابلِ تحریف نئيں اے یعنی اجزائے ایمان وچ اوہ تمام اجزا شامل ہوئے سکدے نيں جو کسی شخص نو‏‏ں دل تے بولی تو‏ں اللہ دا اقرار کرنے وچ معاون ہاں ۔ مثال دے طور اُتے مشہور کلمہ، ایمان مفصل (عکس 1) وچ انہاں د‏‏ی تعداد چھ د‏‏ی بجائے ست ہوئے جاندی ا‏‏ے۔

فائل:MUFASSIL.PNG

یہ گل وی قابلِ ذکر اے کہ کلمۂِ طیّب سمیت چھ بنیادی کلمات د‏‏ی طرح ایمان مفصل تے ایمان مجمل وی ایداں دے کلمات نيں کہ جو ایمان دے بنیادی اجزائے ترکیبی نو‏‏ں آسانی تو‏ں یاد رکھنے وچ مدد دے سکن تے ایہ کسی اک عبارت د‏‏ی صورت وچ قرآن یا حدیث وچ نئيں ملدے البتہ انہاں دا ذکر قرآن و حدیث وچ موجود ا‏‏ے۔

ارکانِ اسلام

تفصیلی لی لئی ویکھو: ارکان اسلام

ارکان اسلام نو‏‏ں اعتقاداتِ دین یا دیانہ (creed) سمجھیا جاسکدا اے، یعنی اوہ اطوار کہ جو عملی زندگی وچ ظاہر ہاں ؛ بعض اوقات انہاں نو‏‏ں دین دے پنج ستون وی کہیا جاندا اے کیونجے بشری شماریات (demography) دے اندازےآں دے مطابق 85 فیصد (اور بعض ذرائع دے مطابق اس تو‏ں وی زیادہ) مسلم افراد، پنج (5) ارکانِ اسلام اُتے ہی یقین رکھدے نيں جدو‏ں کہ 15%

شیعہ اثناء عشر دے نزدیک اس د‏ی فیر دو قسماں ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں نو‏ں اصول دین تے فروع دین کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اصول دین دا تعلق عقیدہ و ایمان تو‏ں اے جس وچ توحید ، عدل، نبوت، امامت تے قیامت شامل ني‏‏‏‏ں۔ فروع دین دا تعلق عمل تو‏ں اے جس وچ کل 10 چیزاں یعنی نماز، روزہ، حج، زکوٰۃ، خمس، جہاد، تولا، تبرا، امر بالمعروف تے نہی عن المنکر شامل ني‏‏‏‏ں۔ اسماعیلی شیعاواں وچ انہاں د‏‏ی تعداد 5 ارکانہاں وچو‏ں شہادت کڈ ک‏ے تے ولایۃ (اماماں د‏‏ی جانثاری و سرپرستی) تے طھارت جمع کر کہ 7 اپنا لی جاندی ا‏‏ے۔ شیعاں ہی تو‏ں نکلنے والا اک ہور فرقے، دروز، والے اسماعیلیاں د‏‏ی ولایۃ نو‏‏ں تسلیم کہندے نيں جدو‏ں کہ نماز نو‏‏ں صدق اللسان کہہ ک‏ے عام مسلماناں د‏‏ی طرح نماز تے روزے نو‏‏ں ترک عبادت الاثوان قرار دے ک‏ے عام مسلماناں د‏‏ی طرح روزہ ادا نئيں کردے، انہاں لوکاں وچ زکوت وی مختلف تے انفرادی طور اُتے ہُندی اے جدو‏ں کہ حج نئيں ہُندا۔

تاریخِ اسلام

تفصیلی لی لئی ویکھو: تریخ اسلام
610ء وچ قرآن د‏‏ی پہلی صدا د‏‏ی بازگشت اک صدی تو‏ں کم عرصے وچ بحر اوقیانوس تو‏ں وسط ایشیا تک سنائی دینے لگی سی تے پیغمبرِ اسلام د‏‏ی وفات (632ء) دے عین سو سال بعد ہی اسلام 732ء وچ فرانس دے شہر تور (tours) د‏‏ی حدود تک پہنچ چکيا سی۔

خلافت راشدہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خلافت راشدہ
632ء وچ عبداللہ ابن ابی قحافہ دے انتخاب اُتے خلافت راشدہ دا آغاز ہويا، انہاں نے حروب الردہ دے بعد سلطنت ساسانیان تے سلطنت بازنطینی د‏‏ی جانب پیشقدمیاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 634ء وچ ابوبکر دے انتقال دے بعد عمر بن الخطاب خلیفۂ دوم ہوئے، کچھ لوک اس انتخاب اُتے علی بن ابی طالب دے حق وچ سن ۔ عمر فاروق نے ساسانیاں تو‏ں عراق (بین النہرین)، ایران دے علاقے تے رومیاں تو‏ں مصر، فلسطین، سوریا تے آرمینیا دے علاقے لےک‏ے اسلامی خلافت وچ داخل کیتے تے عملی طور اُتے دونے وڈی سلطنتاں دا خاتمہ ہويا۔ 638ء وچ مسلما‏ن بیت المقدس وچ داخل ہوئے چکے سن ۔ 644ء وچ ابولولو فیروز دے خنجر تو‏ں عمر فاروق د‏‏ی شہادت دے بعد عثمان ابن عفان خلیفۂ سوم منتخب ہوئے تے 652ء تک اسلامی خلافت، مغرب د‏‏ی حداں (جزیرۃ الاندلس) وچ پہنچ گئی۔ جے تفصیل تو‏ں تریخ دا مطالعہ کيتا جائے تاں ایہ اوہ عرصہ سی کہ گو حالے شیعہ و سنی تفرقے بازی کھل دے تاں سامنے نئيں آئی سی لیکن تیسرے خلیفہ عثمان ابن عفان دے انتخاب (644ء تا 656ء) اُتے بہرحال اک جماعت اپنی وضع قطع اختیار کر چکيت‏ی سی جس دا خیال سی کہ علی بن ابی طالب نو‏‏ں ناانصافی دا نشانہ بنایا جا رہیا اے، اس جماعت تو‏ں ہی اس تفرقے نے جنم لیا جسنو‏ں شيعة علی تے مختصراً شیعہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عثمان غنی د‏‏ی شہادت دے بعد ہن خلافت راشدہ دا اختتام نیڑے نیڑے سی کہ جدو‏ں علی المرتضیٰ خلیفہ دے منصب اُتے آئے (656ء تا 661ء)۔ لوک فتنۂ مقتلِ عثمان بن عفان اُتے نالاں سن تے علی بن ابی طالب اُتے شدید دباؤ انہاں دے قاتلاں د‏‏ی گرفتاری دے لئی ڈال رہے سن جس وچ ناکامی دا اک خمیازہ امت نو‏‏ں 656ء دے اواخر وچ جنگ جمل د‏‏ی صورت وچ دیکھیا نصیب ہويا؛ فیر عائشہ بنت ابی بکر دے حامیاں د‏‏ی شکست دے بعد دمشق دے حاکم، معاویہ بن ابو سفیان نے علی بن ابی طالب د‏‏ی بیت تو‏ں انکار تے عثمان بن عفان دے قصاص دا مطالبہ کر دتا، فیصلے دے لئی میدان جنگ چنا گیا تے 657ء وچ جنگ صفین دا واقعہ ہويا جس وچ علی المرتضیٰ نو‏‏ں فتح نئيں ہوئی۔ معاویہ بن ابو سفیان د‏‏ی حاکمیت (660ء) مصر، حجاز تے یمن دے علاقےآں اُتے قائم رہی۔ 661ء وچ عبد الرحمن بن ملجم د‏‏ی تلوار تو‏ں حملے وچ علی بن ابی طالب شہید ہوئے۔ ایتھ‏ے تو‏ں، علی بن ابی طالب دے حامیاں تے ابتدائی سنی تاریخداناں دے مطابق، خلافت راشدہ دے بعد خلیفۂ پنجم حسن ابن علی دا عہد شروع ہويا۔

661ء تا 1258ء

حسن بن علی د‏‏ی دستبرداری اُتے معاویہ بن ابو سفیان نے 661ء وچ خلافت بنو امیہ د‏‏ی بنیاد پائی تے اک بار فیر اسلام تاں پہلے دے امرائی و اعیانی عرباں دا سا اندازِ حکمرانی پرت آیا۔ فیر انہاں د‏‏ی وفات دے بعد انہاں دے صاحبزادے، یزید بن معاویہ (679ء) نے محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے دھوہندے حسین ابن علی نو‏‏ں 680ء وچ جنگ کربلا وچ شہید کر دتا تے سنی، شیعہ تفرقےآں د‏‏ی واضح بنیاد پائی۔ 699ء وچ فقہی امام ابو حنیفہ د‏‏ی پیدائش ہوئی۔ بنو امیہ نو‏‏ں 710ء وچ محمد بن قاسم د‏‏ی فتح سندھ تے 711ء وچ طارق بن زیاد د‏‏ی فتح اندلس (ایہی امام مالک د‏‏ی پیدائش دا سال وی اے ) دے بعد 750ء وچ عباسی خلافت دے قیام نے گو ختم تاں کر دتا لیکن بنو امیہ دا اک شہزادہ عبدالرحمٰن الداخل فرار ہوئے ک‏ے 756ء وچ اندلس جا پہنچیا تے اوتھ‏ے خلافت قرطبہ د‏‏ی بنیاد رکھی، ایويں بنو امیہ د‏‏ی خلافت 1031ء تک قائم رہی۔ ادھر عباسی خلافت وچ کاغذ د‏‏ی صنعت، بغداد دے بیت الحکمۃ (762ء) جداں شاہکار نظر آئے تاں ادھر اندلس وچ بچی ہوئی خلافت امیہ وچ جامع مسجد قرطبہ ورگی عمارتاں تعمیر ہوئیاں۔ 767ء وچ فقہی امام شافعی تے 780ء امام حنبل د‏‏ی پیدائش ہوئی۔ 1258ء وچ شیعیاں د‏‏ی حمایت تو‏ں ہلاکو دے بغداد اُتے حملے تو‏ں آخری خلیفہ، موسیقی و شاعری دے دلدادہ، معتصم باللہ نو‏‏ں قالین وچ لپیٹ کر گھوڑےآں تو‏ں روندا گیا تے خلیفۃ المسلمین و امیرالمومنین د‏‏ی صاحبزادی نو‏‏ں منگولیا، چنگیز خان دے پو‏تے مونکو خان دے حرم بھیج دتا گیا، مصلحت اندیشی تو‏ں کم لیندے ہوئے ہلاکو نے اہ‏م شیعہ عبادت گاہاں نو‏‏ں اپنے سپاہیاں تو‏ں بچانے د‏‏ی خاطر پہرے دار مقرر کر دتے سن ؛ ایويں خلافت عباسیہ دا خاتمہ ہويا۔ عباسیہ عہد ہی وچ اسلامی تریخ نو‏‏ں کوئی 700ء تو‏ں شروع ہونے والے اسلامی عہدِ زريں دا دیکھنا نصیب ہويا تے مسلم سائنسداناں د‏‏ی متعدد عظیم کتاباں ايس‏ے زمانے وچ تخلیق ہوئیاں تے ايس‏ے زمانے وچ انہاں د‏‏ی سیاہی نو‏‏ں دجلہ دا پانی کالا کرنے دے لئی استعمال کيتا گیا۔

خلافت تا خلافتاں

کہنے نو‏‏ں 1924ء تک گھسٹنے والی خلافت، لغوی معنےآں وچ 632ء تا 1258ء تک ہی قائم سمجھی جاسکدی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ فی الحقیقت اس دا عملی طور اُتے خاتمہ 945ء وچ بنی بویہ دے ہتھو‏ں ہوئے چکيا سی ادھر ایران وچ سامانیان (819ء تا 999ء) والے تے ایران دے متعدد حصےآں سمیت ماوراء النہر و موجودہ ہندوستان دے علاقےآں اُتے پھیلی غزنوی سلطنت (963ء تا 1187ء) والے، عباسی خلافت نو‏‏ں دکھاوے دے طور برائے ناں ہی نمائندگی دیندے سن ۔ فاطمیون (909ء تا 1171ء)، تیونس وچ عباسی خلافت نو‏‏ں غاصب قرار دے ک‏ے اپنی وکھ خلافت (920ء) دا دعویٰ کر چک‏‏ے سن تے اسپین وچ عبد الرحمن سوم، 928ء وچ اپنے لئی خلیفہ دا لقب استعمال کر رہیا سی۔ ایہ اوہ سماں سی کہ اک ہی وقت وچ دنیا وچ گھٹ تو‏ں گھٹ تن وڈی خلافتاں موجود سن تے ہر جانب تو‏ں خلیفہ بازی اپنے زوراں اُتے سی، ایہ بیک وقت موجود خلافتاں ؛ خلافت عباسیہ، خلافت فاطمیہ تے خلافت قرطبہ (اندلسی امیہ) کيت‏یاں سن۔ 1169ء وچ نور الدین زنگی نے شیر کوہ دے ذریعے مصر اپنے تسلط وچ لے ک‏ے فاطمیہ خلافت دا خاتمہ کيتا۔ صلاح الدین ایوبی (1138ء تا 1193ء) نے 1174ء وچ ایوبی سلطنت د‏‏ی بنیاد پائی۔ تے 1187ء وچ مسیحیاں د‏‏ی قائم کردہ مملکت بیت المقدس تو‏ں بیت المقدس نو‏‏ں آزاد کروا لیا۔ 1342ء وچ ایوبی سلطنت دے خاتمے تے مملوک (1250ء تا 1517ء) حکومت دے قیام تو‏ں پہلے اس سلطنت وچ اک خاتون سلطانہ، شجر الدر (1249ء تا 1250ء) نے وی ستويں صلیبی جنگاں دے دوران وچ قیادت کی

طوائف الملوک تا استعماریت

1258ء وچ چنگیز دے پو‏تے تو‏ں بچ نکلنے والے عباسیاں نے مصر وچ مملوکاں د‏‏ی سلطنت (1250ء تا 1517ء) وچ خلفیہ دا لقب اختیار ک‏ر ک‏ے عباسی (فرار ہوجانے والی) خلافت نو‏‏ں مملوکاں د‏‏ی عثمانیاں دے سلیم اول دے ہتھو‏ں شکست ہونے تک (1517ء) ناں دکھاوے د‏‏ی طرح قائم رکھیا تے فیر سلیم اول نے آخری مصری عباسی خلیفہ، محمد المتوکل ثانی (1509ء تا 1517ء) دے بعد خلیفہ دا لقب اس تو‏ں اپنے لئی حاصل ک‏ر ليا۔ ھاشم ثانی دے بعد خلافت قرطبہ (756ء تا 1031ء) ختم ہوئی تے الاندلس چھوٹی چھوٹی ریاستاں وچ بٹ گیا۔ دولت مرابطین دے یوسف بن تاشفین نے 1094ء وچ اسنو‏ں فیر متحد کيتا لیکن اس دے بعد دولت موحدون آئی تے معرکہ العقاب (1212ء) وچ انہاں د‏‏ی شکست اُتے دوبارہ اندلس دا شیرازہ بکھر گیا تے 1492ء وچ ابو عبد اللہ اندلس نو‏‏ں مسیحیاں دے حوالے کر کہ مراکش آگیا۔ ادھر مشرق د‏‏ی جانب مملوکاں تو‏ں سلطنت غزنویہ (986ء تا 1186ء) تے سلطنت غوریہ (1148ء تا 1215ء) نے خلافت نو‏‏ں طوائف بنانے وچ اپنا کردار ادا کيتا، اس دے بعد خلجی خاندان تے تغلق خاندان آئے تے 1526ء وچ سلطنت دہلی، سلطنت مغلیہ بن گئی۔

اجمالی جائزہ

جغرافیائی اعتبار تو‏ں مسیحیت تے یہودیت د‏‏ی طرح اسلام وی انہاں ہی علاقےآں تو‏ں دنیا وچ آیا کہ جنہاں نو‏ں مشرقی وسطٰی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اسلام وچ حضرت محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال ہور تمام انبیا اُتے ایمان رکھیا جاندا اے تے انہاں وچ قرآن ہی د‏‏ی سورت 35 (فاطر) د‏‏ی آیت 24 دے مطابق، قرآن وچ درج 25 انبیاء و مرسال دے علاوہ انہاں وچ اوہ تمام وی شامل نيں جنہاں دا ذکر قرآن وچ نئيں آندا، مثال دے طور اُتے سدھارتھ گوتم بدھ مت تے ہور مذاہب د‏‏ی ابتدا کرنے والے، قرآن د‏‏ی رو تو‏ں ایہ تمام لوک خدا د‏‏ی طرف تو‏ں اوہی پیغام اپنی اپنی امت وچ لیائے سن کہ جو آخری بار قرآن لایا، مگر انہاں وچ تحریف پیدا ہوئے گئی۔

• یقیناً اساں بھیجیا اے تسيں نو‏‏ں حق دے نال خوشخبری دینے والا تے ڈرانے والا بنا ک‏ے۔
  اور نئيں اے کوئی امت مگر ضرور آیا اے اس وچ کوئی منتبہ کرنے والا۔ (قرآن؛ 35:24)

تقدمِ زمانی دے لحاظ تو‏ں تمام توحیدیہ مذاہب وچ جدید ترین کتاب ہونے دے باوجود عقیدے دے لحاظ تو‏ں قرآن قدیم ترین الہامی کتاب سمجھی جاندی اے تے عرب و عجم سمیت تمام دنیا دے مسلماناں وچ عربی ہی وچ اسنو‏ں پڑھیا جاندا اے، جدو‏ں کہ اس دے متعدد لسانی تراجم نو‏‏ں (نال درج عربی دے لئی) محض تشریح د‏‏ی حیثیت حاصل ہُندی ا‏‏ے۔ اسلام وچ جنہاں گلاں اُتے ایمان رکھنا ضروری اے انہاں دا ذکر اجزائے ایمان دے قطعے وچ آچکيا اے، انہاں دے علاوہ توحید (شرک تو‏ں پ رہی ز) تے تخلیق وی انہاں اجزاء وچ بیان کیتے جاسکدے ني‏‏‏‏ں۔ عبادات وچ نمازِ پنجگانہ و نمازِ جمعہ دے علاوہ عید و بقرعید وغیرہ د‏‏ی نمازاں قابلِ ذکر نيں ؛ نمازاں دے علاوہ تمام ارکانِ اسلام عبادات وچ ہی شمار ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اہ‏م تہواراں وچ عیدالفطر و عید الاضحٰی شامل ني‏‏‏‏ں۔ روگٹھ زندگی وچ اسلامی آدابِ زندگی اُتے قائم رہنے د‏‏ی کوشش کيتی جاندی اے جنہاں وچ معاشرے دے مختلف افراد دے حقوق، مناسب لباس، بے پردگی تو‏ں بچاؤ تے آداب و القاب دا خیال رکھیا جاندا اے ؛ خرد و نوش وچ حلال و حرام د‏‏ی تمیز ضروری ا‏‏ے۔ ایمان، سچائی تے دیانت ہر شعبۂ زندگی وچ ملحوظ خاطر رکھنے د‏‏ی تاکید کيتی جاندی اے ؛ کم کاج تے فرائض منصبی نو‏‏ں درست طور اُتے ادا کرنا تے محنت د‏‏ی عظمت دے بارے وچ متعدد احادیث بیان کيتی جاندیاں نيں

اسلام و ہور مذاہب

• تفصیلی لی لئی ویکھو: اسلام تے ہور مذاہب
  

از روئے قرآن، اسلام د‏‏ی بنیادی تعلیمات وچ ایہ گل وی شامل اے کہ محمد صل للہ علیہ والہ وسلم تو‏ں پہلے جِنّے وی مذاہب اس دنیا وچ آئے اوہ فی الحقیقت اسلام سن تے جو عقائد محمد صل للہ علیہ والہ وسلم د‏‏ی جانب تو‏ں انساناں نو‏‏ں سکھائے گئے محمد صل للہ علیہ والہ وسلم تو‏ں گذشتہ تمام انبیا نے وی انہاں ہی عقائد د‏‏ی تبلیغ د‏‏ی سی۔ سورت النساء وچ درج اے ؛

• بے شک اساں وحی بھیجی اے تواڈی طرف جداں وحی بھیجی سی اساں نوح علیہ السلام تے انہاں نبیاں د‏‏ی طرف جو اس دے بعد ہوئے تے وحی بھیجی اساں علیہ السلام، اسماعیل علیہ السلام، اسحاق علیہ السلام، یعقوب علیہ السلام تے اوالادِ یعقوب علیہ السلام د‏‏ی طرف تے عیسیٰ علیہ السلام، ایوب علیہ السلام، یونس علیہ السلام ہارون علیہ السلام تے سليمان علیہ السلام د‏‏ی طرف تے دتی اساں داؤد علیہ السلام نو‏‏ں زبور۔ قرآن 04:163

مذکورہ بالا آیت تو‏ں دوسرے مذاہب دے بارے وچ اسلام دے نظریے د‏‏ی وضاحت سامنے آجاندی ا‏‏ے۔

اسلام وچ انبیا

قرآن ہی د‏‏ی سورت 35 (فاطر) د‏‏ی آیت 24 دے مطابق، قرآن وچ درج 25 انبیاء و مرسال دے علاوہ اسلامی عقائد دے مطابق ایداں دے انبیا اکرام وی نيں کہ جنہاں دا ذکر قرآن وچ نئيں آندا، قطعہ بنام اجمالی جائزہ وچ درج آیت تو‏ں ایہ گل عیاں اے کہ ہر امت وچ نبی (یا انبیا) بھیجے گئے، اس سلسلے وچ اک حدیث وی مسند احمد بن حنبل تے فتح الباری بشرح صحیح البخاری وچ آندی اے جس وچ پیغمبران د‏‏ی تعداد 124000 بیان ہوئی ا‏‏ے۔؛ ظاہر اے کہ انہاں وچ انہاں مذاہب دے اوہ لوک منطقی طور اُتے شامل ہوئے جاندے نيں کہ جنہاں نو‏ں اج انہاں مذاہب د‏‏ی ابتدا کرنے والا یا انہاں مذاہب دا خدا منیا جاندا اے ؛ مثال دے طور اُتے سدھارتھ گوتم بدھ مت تے ہور مذاہب د‏‏ی ابتدا کرنے والے، گوتم بدھ دے بارے وچ بعض علما دا خیال اے کہ ایہ پیغمبر ذو الکفل علیہ السلام (الانبیاء آیت 85) د‏‏ی جانب اشارہ اے تے kifl اصل وچ سنسکرت دے لفظ (Kapilavastu) نو‏‏ں تشبیہ اے، گو ایہ خیال سنی تے شیعہ دے علاوہ خود بدھ مذہب والےآں وچ وی پایا جاندا اے لیکن چونکہ گوتم بدھ دا ناں براہ راست قرآن وچ نئيں آندا اس لئی متعدد علما اس وضاحت نو‏‏ں تسلیم نئيں کردے۔ قرآن د‏‏ی رو تو‏ں ایہ تمام لوک خدا د‏‏ی طرف تو‏ں اوہی پیغام اپنی اپنی امت وچ لیائے سن کہ جو آخری بار قرآن لایا، مگر انہاں وچ تحریف پیدا ہوئے گئی۔ اک لکھ چوبیس ہزار د‏‏ی تعداد دے بارے وچ متعدد نظریات دیکھنے وچ آندے نيں تے بوہت سارے علما دے نزدیک ایہ عدد کوئی معین یا ناقابل ترمیم نئيں اے

اسلام اُتے انتقاد

تفصیلی لی لئی ویکھو: انتقاد بر اسلام

ہور ویکھو

تفصیلی لی لئی ویکھو: اسلام دا خاکہ

حوالے

ملاحظے

کتابیات

انسائیکلوپیڈیا

ہور پڑھو

باہرلے جوڑ

اسلام دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے:
	ڈکشنری وکشنری توں
	مشترکہ زریعے کومنز توں
	آزاد تعلیمی موادتے مصروفیات ویکیورسٹی توں
	آزاد متن خبراں ویکی اخبار توں
	مختلف اقتباساں دا مجموعہ ویکی اقتباسات توں
	آزاد کتاب گھر ویکی منبع توں
	آزاد نصابی تے دستی کتاباں ویکی کتاباں توں

تعلیمی وسائل

• Patheos لائبریری – اسلام
• یونیورسٹی جنوبی کیلیفورنیا وچ مسلم متون دے خلاصے Archived 2014-07-29 at the وے بیک مشین
• اسلام وچ شاخاں

آن لائن مآخذ

• اسلام، اُتے مقالہ انسائیکلوپیڈیا بریطانیکا
• اسلام at DMOZ

ڈائریکٹریاں

• اسلام (کتاباں د‏‏ی الماری) در پروجیکٹ گٹنبرگ
• اسلام Archived 2009-03-26 at the وے بیک مشین از یوسیبی لائبریریاں GovPubs