Czechosłowacja: Historyczne państwo w Europie Środkowej

Jego stolicą była Praga.

Czechosłowacja

Československo
Česko-Slovensko/Československo

1918–1938 1945–1992
Flaga Herb
Dewiza: (łac) Veritas vincit (Prawda zwycięża)
Hymn: Kde domov můj? Nad Tatrou sa blýska (Gdzie dom mój, Nad Tatrami się błyska)
Język urzędowy	czeski, słowacki
Stolica	Praga
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent (ostatni) Václav Havel
Waluta	korona czechosłowacka (Kčs, CSK)
Niepodległość (jako Pierwsza Republika Czechosłowacka)	od Austro-Węgier 28 października 1918
Rozpad Czechosłowacji	31 grudnia 1992
Religia dominująca	katolicyzm
Strefa czasowa	UTC +1 - zima UTC +2 - lato
Domena internetowa	.cs
Kod samochodowy	CS
Multimedia w Wiki Commons
Hasło w Wikisłowniku

Zmiany w Godłach i Herbach Czechosłowacji na przestrzeni lat

1 stycznia 1993 w miejscu Czechosłowacji powstały dwa nowe państwa – Czechy i Słowacja. Państwo to graniczyło z Niemcami (w latach 1949–1990 z NRD i RFN), Polską, ZSRR (1945–1991), Ukrainą (od 1991), Rumunią (do 1938), Węgrami i Austrią.

Nazwy oficjalne

• 1918: państwo czecho-słowackie, państwo czechosłowackie (česko-slovenský stát, československý stát)
• 1918–1920: Republika Czecho-Słowacka – RCS (Česko-Slovenská republika – ČSR, Republika Česko-Slovenská – RČS)
• 1920–1938: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR, Republika Československá – RČS)
• 1938–1939: Republika Czecho-Słowacka – RCS (Česko-Slovenská republika – ČSR),
• 1945–1948: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR)
• 1948–1960: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR)
• 1960–1990: Czechosłowacka Republika Socjalistyczna – CSRS (Československá socialistická republika – ČSSR)
• 1990: Czechosłowacka Republika Federacyjna – CSRF (cz. Československá federativní republika, słow. Česko-slovenská federatívna republika)
• 1990–1992: Czeska i Słowacka Republika Federacyjna – CSRF (cz. Česká a Slovenská Federativní Republika, słow. Česká a Slovenská Federatívna Republika – ČSFR)

Nazwy geograficzne

• 1918–1920: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko)
• 1920–1938: Czechosłowacja (Československo)
• 1938–1939: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko)
• 1945–1990: Czechosłowacja (Československo)
• 1990–1992: Czechosłowacja, Czecho-Słowacja (cz. Československo, słow. Česko-Slovensko).

Osobny artykuł: Kalendarium historii Czechosłowacji.

Czechosłowacja powstała w wyniku realizacji koncepcji czechosłowakizmu, dla Słowaków stanowiącego obronę przed postępującą madziaryzacją. Słowacy zdecydowali się na związanie w jednym organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec I wojny światowej i po rozpadzie Austro-Węgier, z części ziem tej monarchii – Austrii (Bohemii, Moraw, czeskiej części Śląska) i Górnych Węgier (obecnej Słowacji i Rusi Zakarpackiej) – ustalono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof, Tomáš Masaryk, a wkład w powstanie niepodległej Czechosłowacji, obok Masaryka, mieli również Czech Edvard Beneš i Słowak Milan Rastislav Štefánik.

Państwo zostało proklamowane 28 października 1918. 11 listopada cesarz austriacki Karol I Habsburg zrzekł się udziału w rządach, a dzień później w Wiedniu powstała Republika Niemieckiej Austrii, która obejmowała zamieszkałe przez ludność niemiecką terytoria dawnych Austro-Węgier. W granicach nowo powstałej Republiki Niemieckiej Austrii miały znaleźć się prowincje Niemieckie Czechy oraz Kraj Sudetów (dawny Śląsk Austriacki i okolice północnomorawskie i wschodnioczeskie). Okręg Szumawski miał być przyłączony do prowincji Górna Austria, a Niemieckie Morawy Południowe miały być połączone z Dolną Austrią. W końcu listopada 1918 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na obszar zbuntowanych prowincji. Formalnie prowincje te przestały istnieć 10 września 1919 roku, po zawarciu traktatu wersalskiego i traktatu z Saint-Germain-en-Laye, które potwierdziły przynależność tych obszarów do Czechosłowacji.

Integralność terytorialna Czechosłowacji została naruszona na skutek zawarcia układu monachijskiego. Przy nieobecności przedstawicieli Czechosłowacji Wielka Brytania i Francja, preferując politykę ustępstw wobec III Rzeszy, pozwoliły 29 września 1938 Adolfowi Hitlerowi na zajęcie Kraju Sudetów. W następnych miesiącach Polska zajęła Zaolzie, a Węgry (w wyniku tzw. arbitrażu wiedeńskiego) południową Słowację i Ruś Zakarpacką. Wobec przyzwolenia na zajęcie przez Niemcy części terytorium Czechosłowacji do dymisji podał się rząd, a w wyniku przekształcenia konstytucyjnego Pierwsza Republika Czechosłowacka stała się Drugą Republiką – państwem federacyjnym złożonym z Czech, Słowacji i Ukrainy Karpackiej. Nowe państwo nie przetrwało jednak nawet pół roku – 15 marca 1939 III Rzesza przekształciła Bohemię i Morawy w Protektorat Czech i Moraw, na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Republika Słowacka, a na Zakarpaciu powstała efemeryczna Karpato-Ukraina.

Po II wojnie światowej, w 1945 roku, powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa poprzez powołanie Trzeciej Republiki Czechosłowackiej. W 1948 roku władzę, w wyniku praskiego zamachu stanu, ostatecznie przejęli komuniści, a ze stanowiska dotychczasowego prezydenta zrezygnował Beneš, co symbolicznie zakończyło okres III republiki. W 1960 roku czechosłowackie władze oktrojowały nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon Socjalistyczna. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w roku 1960. Rozpoczęła się delikatna odwilż, którą zakończyła Praska Wiosna. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk Układu Warszawskiego w roku 1968 i przywrócenie do władzy tzw. „twardogłowych”. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – Czeską Republikę Socjalistyczną oraz Słowacką Republikę Socjalistyczną.

Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna Karta 77, do której należeli między innymi Václav Havel, Pavel Kohout, Jiří Dienstbier i ks. Václav Malý. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta Gustáva Husáka, który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono rozpad Czechosłowacji i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – Czechy i Słowację.

Flaga Republiki Czeskiej jest taka sama jak flaga czechosłowacka. W następstwie rozpadu Czechosłowacji Słowacja przyjęła nową flagę, a Republika Czeska utrzymała flagę ze względu na jej historyczne więzi.

Historyk Timothy Snyder określił Czechosłowację jako „dziecko zachodnich demokracji” i „nagroda dla ludzi uznanych za sojuszników”. Posiadało ono dobrą opinię międzynarodową, a jako jedyny kraj tego regionu nie przeżył przewrotu wojskowego ani zamachu stanu w okresie międzywojennym. Umowa pittsburska z 31 marca 1918 roku dała Słowakom gwarancję posiadania w nowej federacji własnej administracji, szkolnictwa, parlamentu, sądownictwa i uznania języka słowackiego za język urzędowy. Prezydent Tomáš Masaryk podpisał tę umowę, jednak później oceniał ją jako „fikcyjną w realizacji”. Na urząd premiera ośmiokrotnie wybierano osobę z Czech, a tylko jeden raz Słowaka Milana Hodžę. W Banku Narodowym Czechosłowacji pracownicy pochodzenia słowackiego stanowili 8% bez żadnej reprezentacji na szczeblu kierowniczym. Filia znajdująca się w Bratysławie posiadała kierownictwo czeskie. W 1934 roku w Ministerstwie Rolnictwa pracowało 12% Słowaków, co prawie odzwierciedlało ich procentowy udział w ludności państwa, ale już w Ministerstwie Spraw Zagranicznych tylko 3% zatrudnionych było Słowakami, w Ministerstwie Sprawiedliwości 5%, a w Ministerstwie Handlu 4%. Pomimo kształcenia słowackich kurzędniczych na uczelniach wyższe stanowiska była obsadzane niemal wyłącznie przez Czechów.

Korpus oficerski Armii Czechosłowacji był obsadzony w 92% przez Czechów. Na 140 generałów służył tam tylko jeden Słowak i trzech Rosjan. W kwestiach gospodarczych słowacki przemysł przegrywał konkurencję z czeskim. W kwestiach etnicznych pojawiały się formy dyskryminacji w postrzeganiu narodu słowackiego, a próby stworzenia nowego „narodu czechosłowackiego” polegały głównie na dążeniu do zasymilowania Słowaków z Czechami i ich wynarodowieniu. Wprowadzono kary za używanie łącznika w nazwie kraju pisanej jako Czecho-Słowacja. Opór Słowaków wyrażany też był w antykatolicyzmie czeskiej administracji, który wycofał z dni wolnych od pracy święta kościelne Objawienia Pańskiego i Bożego Ciała, wprowadzając w zamian święto Jana Husa. Uniwersytet w Bratysławie posiadał zawsze rektora narodowości czeskiej. Jedyny słowacki profesor prawa na tej uczelni Vojtech Tuka, zwolennik autonomii Słowacji, został osadzony w więzieniu bez wyroku sądu, na mocy decyzji administracyjnej.

Narodowości Czechosłowacji w 1921 r. według spisu czechosłowackiego (wg Atlasu geograficznego z 1930):

Narodowości Czechosłowacji w 1921 według spisu czechosłowackiego (wg Encyklopedii wojskowej z 1932):

Podział demograficzny Czechosłowacji w 1967 roku:

Zobacz hasło Czechosłowacja w Wikisłowniku