Kabardijns: Taal
Het Kabardijns of Oost-Circassisch (къэбэрдеибзэ, qəbərdeybzə) is een Abchazisch-Adygese taal, die wordt gesproken door de Kabardijnen en Tsjerkessen.
| Kabardijns къэбэрдеибзэ | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gesproken in |  Rusland Turkije.svg){kind=small} Syrië Jordanië | |||
| Vitaliteit | potentieel bedreigd | |||
| Sprekers | 1.600.000 | |||
| Taalfamilie |
| |||
| Alfabet | Cyrillisch | |||
| Officiële status | ||||
| Officieel in | ||||
| Taalcodes | ||||
| ISO 639-1 | – | |||
| ISO 639-2 | kbd | |||
| ISO 639-3 | kbd | |||
 | ||||
■ Verspreiding van het Kabardijns en het Adygees | ||||
| ||||
Verspreiding
Het oorspronkelijke thuisland van de Kabardijnen en de Tsjerkessen is het gebied tussen de Koeban en de Terek in de Noordelijke Kaukasus. Kabardijns heeft een officiële status in de Russische deelrepublieken Karatsjaj-Tsjerkessië en Kabardië-Balkarië, al wordt daar in de praktijk alleen Russisch als bestuurstaal gebruikt. Na de Circassische genocide in 1864 hebben veel Kabardijnen zich gevestigd in het noorden van Anatolië, waar thans ongeveer tweede derde van alle sprekers woont. Sommige Kabardijnen vluchtten ook naar andere landen, zoals Jordanië en Syrië.
Verwantschap
De taal is nauw verwant is aan het Adygees. Door taalkundigen worden Adygees en Kabardijns vaak gezien als twee varianten van een pluricentrische taal. Samen staan ze bekend als het Circassisch. In de diaspora is de taal alleen bekend onder die naam. Hogerop is het Kabardijns ook verwant met het Abchazisch, het Abazijns en het uitgestorven Oebychs. Ze vormen samen de Abchazisch-Adygese taalfamilie.
Spraakkunst
Zoals alle Abchazisch-Adygese talen is het Kabardijns een SOV-taal met een ergatieve zinsbouw. Het Kabardijns heeft vier naamvallen en een zeer complex werkwoordsysteem.
Klankleer
| labiaal | alveolaar | post- alveolaar | alveolo- palataal | velaar | uvulaar | faryngaal | glottaal | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
— | — | — | — | |||||||||||
| nasaal | m | n | ||||||||||||
| plosief | steml. | p | t | k | kʷ | q | qʷ | ʔ | ʔʷ | |||||
| stemh. | b | d | ɡ | ɡʷ | ɡʲ | |||||||||
| ejectief | pʼ | tʼ | kʷʼ | (kʲʼ) | ||||||||||
| affricaat | steml. | t͡s | t͡ʃ | q͡χ | q͡χʷ | |||||||||
| stemh. | d͡z | d͡ʒ | ||||||||||||
| ejectief | t͡sʼ | t͡ʃʼ | ||||||||||||
| fricatief | steml. | f | s | ɬ | ʃ | ɕ | x | xʷ | χ | χʷ | ħ | |||
| stemh. | v | z | ɮ | ʒ | ʑ | ɣ | ʁ | ʁʷ | ||||||
| ejectief | fʼ | ɬʼ | ɕʼ | |||||||||||
| approximant | l | j | w | |||||||||||
| vibrant | r | |||||||||||||
| vooraan | midden | achteraan | |
|---|---|---|---|
| gesloten | ɪ | u | |
| midden | e | ə | o |
| open | a | ɑ |
Schrift
Sinds 1938 wordt Kabardijns geschreven in het Cyrillisch, ter vervanging van het Latijnse alfabet dat sinds 1928 in gebruik was. Daarvoor werd het Arabisch alfabet gebruikt. De diaspora in Turkije gebruikt het Latijnse alfabet.
| А а [aː] | Б б [b] | В в [v] | Г г [ɣ/ɡ] | Гу гу [ɡʷ] | Гъ гъ [ʁ] | Гъу гъу [ʁʷ] | Д д [d] |
| Дж дж [d͡ʒ] | Дз дз [d͡z] | Дзу дзу [d͡zʷ] | Е е [ja/aj] | Ё ё [jo] | Ж ж [ʒ] | Жъ жъ [ʐ] | Жъу жъу [ʐʷ] |
| Жь жь [ʑ] | З з [z] | И и [jə/əj] | Й й [j] | К к [k] | Ку ку [kʷ] | Къ къ [q] | Къу къу [qʷ] |
| Кӏ кӏ [t͡ʃʼ/kʼ] | Кӏу кӏу [kʷʼ] | Л л [ɮ/l] | Лъ лъ [ɬ] | Лӏ лӏ [ɬʼ] | М м [m] | Н н [n] | О о [aw/wa] |
| П п [p] | Пӏ пӏ [pʼ] | Пӏу пӏу [pʷʼ] | Р р [r] | С с [s] | Т т [t] | Тӏ тӏ [tʼ] | Тӏу тӏу [tʷʼ] |
| У у [w/əw] | Ф ф [f] | Х х [x] | Хъ хъ [χ] | Хъу хъу [χʷ] | Хь хь [ħ] | Ц ц [t͡s] | Цу цу [t͡ʃʷ] |
| Цӏ цӏ [t͡sʼ] | Ч ч [t͡ʃ] | ЧI чI [t͡ʂʼ] | Чъ чъ [t͡ʂ] | Ш ш [ʃ] | Шъ шъ [ʂ] | Шъу шъу [ʂʷ/ɕʷ] | Шӏ шӏ [ʃʼ] |
| Шӏу шӏу [ʃʷʼ] | Щ щ [ɕ] | Ъ ъ [ˠ] | Ы ы [ə] | Ь ь [ʲ] | Э э [a] | Ю ю [ju] | Я я [jaː] |
| ӏ [ʔ] | ӏу [ʔʷ] |
| A a [aː] | B b [b] | V v [v] | G g [ɣ/ɡ] | Gu gu [ɡʷ] | Ğ ğ [ʁ] | Ğu Ğu [ʁʷ] | D d [d] |
| C c/Dj dj [d͡ʒ] | Dz dz [d͡z] | Dzu dzu [d͡zʷ] | É é [ja/aj] | Yo yo [jo] | Ɉ ɉ [ʒ] | Ĵ ĵ [ʐ] | Ĵu ĵu [ʐʷ] |
| J j [ʑ] | Z z [z] | Yİ yi/İ i [jə/əj] | Y [j] | K k [k] | Ku ku [kʷ] | Q q [q] | Qu qu [qʷ] |
| K' k' [t͡ʃʼ/kʼ] | K'u k'u [kʷʼ] | L l [ɮ/l] | Tl tl [ɬ] | L' l' [ɬʼ] | M m [m] | N n [n] | O o [aw/wa] |
| P p [p] | P' p' [pʼ] | P'u p'u [pʷʼ] | R r [r] | S s [s] | T t [t] | T' t' [tʼ] | T'u t'u [tʷʼ] |
| W w/U u [w/əw] | F f [f] | X x [x] | Xh xh [χ] | Xhu xhu [χʷ] | H h [ħ] | Ts ts [t͡s] | Çü çü [t͡ʃʷ] |
| Ts' ts' [t͡sʼ] | Ç ç [t͡ʃ] | Ç' ç' [t͡ʂʼ] | Çh çh [t͡ʂ] | Ṩ ṩ [ʃ] | Ş̂ ş̂ [ʂ] | Ş̂u ş̂u [ʂʷ/ɕʷ] | Ş́ ş́ [ʃʼ] |
| Ş́u ş́u [ʃʷʼ] | Ş ş [ɕ] | I ı [ə] | Ə ə [a] | Yu yu [ju] | Ya ya [jaː] |
Voorbeeld
De onderstaande tekst is een uittreksel uit de vertaling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Kabardijns.
| Nederlands | Kabardijns | Romanisatie |
|---|---|---|
| Universele Verklaring van de Rechten van de Mens | Цӏыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ | C’ıxu Xuefas̨exem Tyewxua Dúnyaýpsew Jepsałe |
| Artikel 1 | 1-нэ пычыгъуэ | 1-ne pıçıǵue |
| Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. | ЦӀыху псори щхьэхуиту, я щӀыхьымрэ я хуэфащэхэмрэкӀэ зэхуэдэу къалъхур. Акъылрэ зэхэщӀыкӀ гъуазэрэ яӀэщи, зыр зым зэкъуэш зэхащІэ яку дэлъу зэхущытын хуейхэщ. | C’ıxu psweri s̨hexuitu, ya s̨’ıhımre ya xuefas̨exemreç’e zexuedew qałxur. Aqılre zexes̨’ıç’ ǵuazere yaꜧes̨i, zır zım zequeş zexas̨’e yaqu dełu zexus̨ıtın xuyeýxes̨. |
ReferentiesExterne link
|
This article uses material from the Wikipedia Nederlands article Kabardijns, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). De inhoud is, tenzij anders aangegeven, beschikbaar onder CC BY-SA 4.0 Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Nederlands (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.